Μια φανταστική συνέντευξη του Βιτσέντζου Κορνάρου στον Γιάννη Σταμέλο για Λασιθιώτικο στίγμα

Δ. Σας ψάχνω πολύ καιρό. Μου είπαν πως μένατε στη Σητεία και εκεί μου είπαν να σας αναζητήσω στην Τραπεζούντα, στο Πισκοκέφαλο, που έχετε τα κτήματά σας. Τελικά σας βρίσκω στο Ηράκλειο.

Β.Κορνάρος. Στη Σητεία γεννήθηκα, στη Σητεία ενεθράφην, εκεί κόπιασα κι έγραψα και τον Ερωτόκριτο. Στο Κάστρο- δηλαδή στο Ηράκλειο- παντρεύτηκα σαν αρμηνεύγ” η φύση, το τέλος μ” έχει να γενή, όπου ο Θεός ορίσει. Στο Ηράκλειο εγκαταστάθηκα και έζησα τα τελευταία χρόνια της ζωής μου.

Δ. Μιας και το αναφέρατε, ποια θα θεωρούσατε την καλύτερη κατάληξή σας;

Β.Κορνάρος.Να μ” έβρει ακριμάτιστο, όντε με πάρ” ο Χάρος.

Δ. Πώς και μείνατε στο Ηράκλειο αλήθεια ?

Β.Κορνάρος.Στη Σητεία έμεινα μέχρι τα τριανταπέντε μου. Ξέρετε, είμαστε έξι αδέρφια και “γω ο μικρότερος. Δυο από τα αδέρφια μου ζούσαν ήδη στο Ηράκλειο πριν έρθω και “γω. Η σύζυγός μου, Μαριέτα Zeno, Ηρακλειώτισα, Δεν ήθελε να ζήσει στη Σητεία… Εξ άλλου, κακά τα ψέματα, τα κτήματα που πήρα προίκα στην περιοχή του Ηρακλείου ήταν τεράστια. Δε θα μπορούσα να τα κουμαντάρω από τη Σητεία.
Το Ηράκλειο, εκτός από εμπορικό και διοικητικό, ήταν και πνευματικό κέντρο της Κρήτης. Μετά, ξέρετε, βολεύτηκα και με τα διοικητικά αξιώματα που ανέλαβα εδώ…

Δ.Στο έργο σας φαίνεται ότι δεν μπορεί να ήσασταν μόνο ένας πολύ καλός μαντιναδολόγος που συνέγραψε στίχους.

Β.Κορνάρος. Ναι, έτσι είναι, δεν ήμουν ένας απλός στιχοπλόκος. Είχα τη δυνατότητα και την επιθυμία και μορφώθηκα. Λέω ότι πέρα από την επιθυμία είχα και την δυνατότητα γιατί θα πρέπει να ξέρετε ότι την εποχή μου στην Κρήτη, αλλά και στον υπόλοιπο τότε κόσμο, η απόκτηση μόρφωσης και τα γράμματα ήταν προνόμιο μόνο των ευκατάστατων οικογενειών που θα μπορούσαν να πληρώσουν δασκάλους, δίδακτρα και βιβλία. Θέλω να πιστεύω ότι ήμουν καλός και στη στιχουργία αλλά μελέτησα πολύ όχι μόνο τους σπουδαίους συγγραφείς της εποχής μου, αλλά και πολλούς καταξιωμένους απ” τους παλαιότερους. Το έργο μου είναι Αναγεννησιακό, δηλαδή απαλλαγμένο από θρησκευτικές δοξασίες και με αναφορές στο πνεύμα και τα έργα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Αυτά, όπως ενδεχομένως θα αντιλαμβάνεστε, θέλουν γνώσεις… Δε σημαίνει όμως ότι ζούσα αποκομμένος από τον κοινωνικό περίγυρο της Σητείας, κλεισμένος στο γραφείο μου. Είχα συναναστροφές και με τον απλό κόσμο. Έτσι πιστεύω ότι κατάφερα να εκφραστώ στα γραπτά μου με τη γλώσσα του, πράγμα που ήταν συνειδητή επιλογή μου και η οποία με δικαίωσε κρίνοντας από την απήχηση που είχε ο Ερωτόκριτος στον απλό κόσμο.

Δ. Είχατε την αποδοχή του απλού κόσμου. Οι άνθρωποι των Γραμμάτων και της Τέχνης πώς σας αντιμετώπισαν;

Β.Κορνάρος. Θα ξέρετε φαντάζομαι ότι έχουν γραφεί χιλιάδες άρθρα, βιβλία, ποιήματα, μεγάλοι ζωγράφοι έχουν εμπνευστεί από τον Ερωτόκριτο, έχουν συνθέσει μουσική πάνω στους δεκαπεντασύλλαβούς μου και ακόμα και σήμερα που μιλάμε, το 2003, το έργο εμπνέει και γεννάει νέα έργα. Αν παρακολουθείτε, μόλις τελευταία, φέτος, ο κοντοπατριώτης μου ο Γιάννης ο Μαρκόπουλος συνέθεσε μια όπερα από τον Ερωτόκριτο… Για να μη μακρηγορούμε, θα σταθώ σε τρεις, πιστεύω αδέκαστους, λόγιους. Ο Κοραής με παρομοιάζει με τον Όμηρο σε μια αχρονολόγητη επιστολή του στα 1804, ο Παλαμάς επίσης με χαρακτήρισε «μέγα του Ελληνικού Έθνους και αθάνατο ποιητή» σε ένα γράμμα του στα 1907. Και για να μην περιαυτολογώ, θα σταματήσω στη παρατήρηση του Σεφέρη στις «Δοκιμές» του, ο οποίος αναφερόμενος στον Ερωτόκριτο, γράφει πως είναι η τελειότερα οργανωμένη γλώσσα που ξεπερνά με άνεση τις συνηθισμένες λαογραφικές εκδηλώσεις και εκφράζει με σταθερό χαρακτήρα την ευαισθησία του κόσμου που τη μιλούσε.

Δ. Με ένα τόσο σπουδαίο έργο, δεν σας ασκήθηκε πολεμική;

Β.Κορνάρος. Ναι, Κυρίως από τους λόγιους Φαναριώτες. Ξέρετε, πάντα στους νεωτερισμούς αντιδρούν αυτοί οι οποίοι θεωρούν ότι αμφισβητείται η αυθεντία τους, κλονίζεται η εξουσία τους κλπ. Αυτά γινόντουσαν και θα γίνονται πάντα.

Δ. Τι θέλατε να εκφράσετε, να αναδειχθεί, μέσα από το κορυφαίο σας έργο, τον «Ερωτόκριτο»;

Β.Κορνάρος. Όπως θα ξέρετε, το έργο έχει διχάσει τους κριτικούς. Άλλοι το θεωρούν ερωτικό έπος με ρομαντικά στοιχεία, ενώ άλλοι το κατατάσσουν στα έμμετρα ερωτικά μυθιστορήματα. Είπαν ότι έχω δεχθεί επιδράσεις από την Δυτική λογοτεχνία της εποχής των ιπποτών όπως τον «Μαινόμενο Ορλάνδο» του Αριόστο, την «Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ» του Τορκουάτο Τάσσο, το ισπανικό έπος «Άμαντις» κ.α. Εγώ δεν αρνούμαι τις επιδράσεις που είναι φυσικό να υπάρχουν, όμως όταν το σχημάτισα στο μυαλό μου ήθελα να προβάλω την ανδρεία και τις ηρωικές πράξεις, την αγάπη προς την πατρίδα, τη φιλία, την αφοσίωση, το γεμάτο αυταπάρνηση έρωτα.

Δ. Όμως δεν μπορείτε, νομίζω, να αρνηθείτε ότι έχετε δεχτεί και άλλες επιδράσεις από το κοντινότερο περιβάλλον σας.

Β.Κορνάρος. Βεβαίως και έχω δεχτεί. Αν διαβάσετε προσεκτικά, θα βρείτε αναλογίες στο θρησκευτικό έργο «Η θυσία του Αβραάμ» και στην «Ερωφίλη» του Χορτάτζη… Ακόμα θα δείτε ότι η γλώσσα που χρησιμοποιώ είναι η καθομιλουμένη στην περιοχή της Σητείας τότε. Δεν μπορεί από τα τέλη του 16ου με τις αρχές του 17ου αιώνα που το έγραψα να έχει αλλάξει τόσο πολύ η γλώσσα της περιοχής. Αν ψάξετε, φαντάζομαι και στις μέρες σας θα ανακαλύψετε πολλές από τις λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιώ στον «Ερωτόκριτο» να μιλιόνται στην περιοχή της Σητείας… Ειδικά αν ψάξετε στα χωριά στα οποία οι αλλαγές γίνονται με μεγαλύτερη βραδύτητα

Δ. Ένα τόσο μεγάλο έργο θα σας πήρε πολύ καιρό να το συνθέσετε… 

Ο Ερωτόκριτος Σχεδίασμα σε χειρόγραφο Ρουμανικής μετάφρασης του έργου (18ος αιώνας).(Βιβλιοθήκη Ρουμανικής Ακαδημίας, Βουκουρέστι)

Β.Κορνάρος. Αρκετά χρόνια. Όμως παρ” όλα αυτά θα ήθελα να σημειώσετε δυο πράγματα: Πρώτον να «συμπαθούν τα σφάλματα εκείνοι, που γνωρίζου» και δεύτερον «Οι στίχοι θέλου διόρθωσι και σάσμα όσο μπορούσι γι” αυτούς που τους διαβάζουσι, καλά να τους γροικούσι».

Δ. Που οφείλεται κατά τη γνώμη σας η μεγάλη απήχηση του έργου στον κόσμο;

Β.Κορνάρος. Πράγματι το έργο είχε πολύ μεγάλη απήχηση όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και στο εξωτερικό, όπου υπήρχε ελληνικό στοιχείο. Μην ξεχνάτε τις πολύ καλές εκδόσεις-η πρώτη έγινε το 1713 στη Βενετία. Νομίζω ότι από την έκδοση αυτή έχει σωθεί ένα αντίτυπο. Αν θυμάμαι καλά, πρέπει να είναι στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στην Αθήνα.

Δ. Ξέρετε, μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση, συζητώντας με γέρους στα χωριά της Σητείας και του Μεραμπέλου, το ότι απαγγέλλουν με άνεση μεγάλα κομμάτια από τον Ερωτόκριτο χωρίς μάλιστα οι ίδιοι να ξέρουν γράμματα.

Β.Κορνάρος.. Πράγματι, τόσο πολύ αγαπήθηκε το έργο ώστε οι μεγαλύτεροι σε ηλικία το τραγούδαγαν στα παιδιά και έτσι σιγά-σιγά πέρασε με την προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά.

Δ. Οι εύστοχες παρομοιώσεις και τα γνωμικά αλλά και οι λεπτομερέστατες και ποιητικές παρατηρήσεις της φύσης δείχνουν άνθρωπο με μεγάλη ευαισθησία, ο οποίος γνωρίζει να χαίρεται τη φύση.

Β.Κορνάρος. Ομολογώ ότι το Στειακό τοπίο το οποίο απεικονίζεται και στο χαρακτήρα των συμπατριωτών μου είναι μοναδικό. Φανταστείτε μια καλοκαιρινή βραδιά με πανσέληνο στις παραλίες της περιοχής. Διαβάστε τους στίχους και ζήστε στην εικόνα:
«Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο
γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά εγροικάτο».
Όποιος έχει ζήσει τέτοιες εικόνες δεν μπορεί παρά να εκτιμά την αξία της ζωής και της ποίησης. Η φύση είναι απλόχερη στην Κρήτη.

Δ. Τελικά είμαστε η χώρα της ποίησης;

Β.Κορνάρος. Αν βάλουμε τα πράγματα κάτω και κάνουμε μια γρήγορη επισκόπιση, αβίαστα νομίζω θα απαντήσουμε καταφατικά. Πόσους Όμηρους γέννησε η φύση; Πόσους λυρικούς, τραγικούς, Ρωμανούς Μελωδούς, Δημοτικό Τραγούδι αντάξιο του ελληνικού, Σολωμούς, Παλαμάδες, Σικελιανούς, Ρίτσους, Σεφέρηδες, Ελύτες … Δυο Νόμπελ και τα δυο στην ποίηση. Γνωρίζετε πολλές χώρες στις οποίες οι μισοί κάτοικοί τους να έχουν εκδώσει τουλάχιστον μια ποιητική συλλογή; Μήπως εδώ στην Κρήτη… σχεδόν όλοι δεν είναι δυνάμει μαντιναδολόγοι; Νομίζω ναι, είμαστε η χώρα της ποίησης.

Δ.Σας ευχαριστώ πολύ.

Β.Κορνάρος. Να τα γράψετε όπως σας τα είπα και να μου χαιρετάτε τους πατριώτες μου.