Βορειοδυτικά από το χωριό Δαμάνια στο δρόμο που πηγαίνει στο Αρκάδι Μονοφατσίου βρίσκεται το ύψωμα της Κεφάλας. Η Κεφάλα αποτελεί ένα αρκετά ψηλό γήλοφο από την κορφή του οποίου έχουμε μοναδική θέα στα Δαμάνια και στην πανέμορφη λίμνη τους, στον εύφορο κάμπο του χωριού αλλά και σε άλλα χωριά του Μονοφατσίου. Όλη η περιοχή στο ανώτερο τμήμα του λόφου είναι γεμάτη από τα ερείπια του χωριού που υπήρχε εκεί πριν αιώνες και σήμερα έχει εντελώς ερημώσει.
Το χωριό αυτό που κάποτε υπήρχε εκεί έχει μείνει στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής σαν ένα καθαρά Τουρκοχώρι με μουσουλμάνους μονάχα κάτοικους οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες όλης της περιοχής του κάμπου των Δαμανιών. Με την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους όλοι οι μουσουλμάνοι έφυγαν και δεν έμεινε κανείς να κατοικεί στην Κεφάλα. Λίγο αργότερα εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στην περιοχή με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι οποίοι μη θέλοντας να κατοικήσουν στο τουρκοχώρι έχτισαν σε πιο χαμηλή θέση το σημερινό χωριό. Με τα χρόνια η Κεφάλα ξεχάστηκε εντελώς και έμεινε μόνο σαν όνομα, τα σπίτια της κατέρρευσαν και σήμερα φαίνονται μονάχα τα θεμέλιά τους.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση ακόμα και σήμερα είναι η τεράστια έκταση που κρατούσαν τα σπίτια του χωριού που δείχνει πόσο μεγάλο και σπουδαίο ήτανε. Στο πιο ψηλό σημείο του λόφου ξεχωρίζει τμήμα ενός κτιρίου που ήταν εμφανώς μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από τα υπόλοιπα σπίτια του χωριού σαν πύργος. Οι ντόπιοι λένε ότι το περίοπτο αυτό κτίριο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο σταθμός της χωροφυλακής μαρτυρία που δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί με σιγουριά. Εκτός όμως τα υπολλείματα του χωριού ο ευρύτερος χώρος της Κεφάλας είναι γεμάτος από όστρακα παλαιότερων εποχών γεγονός που μαρτυρεί τη μακραίωνη χρήση του χώρου οικιστικά.
Κείμενο - Χριστόφορος Χειλαδάκης
Φωτογραφίες - Αντώνης Γενναράκης
Φωτογραφίες - Αντώνης Γενναράκης
