Ανασαίνει η ψυχή μου όποτε περνώ από τις Μέλαμπες. Είναι ίσως από τα λίγα χωριά που με απασχόλησε στα 46 χρόνια της δημοσιογραφικής μου πορείας με σπουδαία γεγονότα κοινωνικής και πολιτιστικής δράσης, με πρωταγωνιστές πάντα διαφορετικά πρόσωπα. Μορφές που χάνεις το μέτρημα αν επιχειρήσεις να τις προσδιορίσεις.
Το διαπίστωσα ένα απόγευμα παρακολουθώντας εσπερινό στον Ιερό Ναό των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων. Σημειώνοντας τους επιφανείς επισκέπτες συνειδητοποιούσα με έκπληξη και θαυμασμό ότι ήταν όλοι από τις Μέλαμπες.
Δεν ξέρω αν πρόκειται για σύμπτωση αλλά όλοι εκείνοι που στήριξαν καινοτόμες δράσεις εντός και εκτός νομού, διακριθέντες πανελλαδικά, άνθρωποι με ευρύτατους ορίζοντες που ήξεραν και εγκυκλίους να ερμηνεύουν και να διοικούν με σύνεση και όραμα ήταν από τις Μέλαμπες.
Τι να πεις και για τη μουσική παράδοση της περιοχής. Πόσες και πόσες φορές δεν ζωντάνεψε μέρες γιορτής την πόλη μας η Μελαμπιανή παρέα με τις περίφημες καντάδες της.
Όλοι τους φωτισμένοι και δημιουργικοί. Τι να πεις για τους προέδρου της Παγκρητίου Μελβούρνης. Πάρε παράδειγμα και από τον αντιδήμαρχο Αγίου Βασιλείου Αντώνη Τσουρδαλάκη. Μελαμπιανός κι αυτός. Θα τον βρεις πίσω από κάθε δραστηριότητα πνοής που στηρίζει τον πολιτισμό και τις παραδόσεις. Άξιο τέκνο του πατέρα του λαμπρού και διακεκριμένου ιερέα, καθηγητή και συγγραφέα π. Ευάγγελου Τσουρδαλάκη. Σοφό γέροντα τον αποκαλώ και κάθε φορά που θα συναντηθούμε και θα συζητήσω μαζί του δικαιώνεται ο χαρακτηρισμός μου όλο και περισσότερο.
Αφήνω τον εκλεκτό Νίκο Μαργαρίτη, μια πολυσήμαντη προσωπικότητα που κάθε συζήτηση μαζί του αποδεικνύεται πακτωλός εμπειρίας και ιδιαίτερης πνευματικής αναζήτησης.
Θέλεις μέρες για να καλύψεις όλο το ιστορικό παρελθόν του χωριού.
Από τις όποιες αναφορές έχω επισημάνει κατά καιρούς πάντα υπερέχει εκείνη του ξεχωριστού εκπαιδευτικού, ερευνητή και συγγραφέα Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη. Σε δυο συνέχειες που είχαν δημοσιευθεί στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα», γιατί που να χωρέσουν σε μια τόσα στοιχεία γύρω από το χωριό, είχε σκιαγραφήσει με ιδανικό τρόπο το ιστορικό μέρος που ευλογήθηκε από τους εθνομάρτυρες τους Αγίους Τέσσερις των οποίων γενέτειρα ήταν οι Μέλαμπες.
Μια τυχαία επίσκεψη
Βρέθηκα στο χωριό για ένα γύρισμα της ταινίας μου «Ώρα λευτεριάς» το πρωί μιας Κυριακής πριν από λίγο καιρό.
Από την πρώτη στιγμή που πάτησα ξανά στον ευλογημένο τόπο, άνθρωποι και περιβάλλον ένοιωσα να με καλωσορίζουν σαν παλιό γνώριμο.
Η λειτουργία στο ναό της Παναγίας ήταν στο τέλος της. Απολαμβάνοντας στο προαύλιο τη φωνή του Νίκου Μαργαρίτη που πρωταγωνιστεί κι ας μην το επιδιώκει και στο ψαλτήρι, άφηνα τη ματιά μου να πλανηθεί στο μοναδικό τοπίο. Το υψόμετρο που βρίσκεται το χωριό του δίνει σίγουρα άλλη χάρη.
Είναι εξαιρετική η περιγραφή του χωριού από τον Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη. Αξίζει να παραθέσω μερικά αποσπάσματα εξαιρετικά χρήσιμα για τον αναγνώστη.
Οι Μέλαμπες Ρεθύμνης είναι ορεινό χωριό που βρίσκεται στην Κρήτη, στην πρώην επαρχία του Αγίου Βασιλείου. Το 1881 ήταν έδρα αγροτικού δήμου με 1.180 κατοίκους και στον οποίο ανήκαν και τα χωριά Σακτούρια, Κρύα Βρύση, Ορνέ και από το 1885 και η Αγ. Γαλήνη.
Δήμαρχοι: Περάκης Διακουμής Φωτάκης Ν. (από 1879-1889), Μαμαλάκης, Αναγνώστης, Βαβουράκης Ι., Πετρακάκης Γ., Χαλκιαδάκης Εμμ. (1903-05), Μαμαλάκης Ματθαίος (1910). Το 1920 είχαν δική τους κοινότητα με πρώτο πρόεδρο το Μιχ. Παπαδοδημητράκη και τελευταίο Βουλγαράκη Καλλέργο (1998). Το 1940 είχαν τους περισσότερους κατοίκους 1414, το 1971 τους 1009 κατοίκους και το 1991 τους 790 (Μέλαμπες 767 και Αγ. Γεώργιος 23).
Ιστορία - συμμετοχή στους αγώνες
Το 1821 ο Ντελή Μουσταφάς με 300 Τούρκους έκαψε τις Μέλαμπες και τα γύρω χωριά. Στις 13 Ιουνίου 1821 ο ηγούμενος Μελχισεδέκ Τσουδερός τους εκδικήθηκε με τους αγωνιστές του. Η συμμετοχή των Μελαμπιανών στις 9-2-1822 στη μάχη Μοναστηρακίου ήταν σημαντική, με τον αρχηγό Χάνιαλη του Τυμπακίου να ζητά εκδίκηση εναντίον τους. Το Πάσχα του 1822 όμως οι Μελαμπιανοί έλαβαν τα μέτρα τους και τον περίμεναν στο Ροθιανό Ρυάκι, με αρχηγούς το Γ. Φωτάκη, Ν. Μπαγιαρτάκη και Ν. Τρουλλινό, προξενώντας τους μεγάλες απώλειες, ενώ σκοτώθηκε ο ίδιος ο Χάνιαλης. Το 1824 οι γνωστοί Τέσσερις Μάρτυρες (Γεώργιος, Αγγελής, Μανουήλ, Νικόλαος) Μελαμπιανοί κρυπτοχριστιανοί, έχοντας δυο επίθετα Βλατάκης και Ρετζέπης, οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο και μετά από φρικτά βασανιστήρια, αποκεφαλίστηκαν στην πλατεία της πόλης στις 28-10-1824. Τρεις Μελαμπιανοί αγωνίστηκαν στο Αρκάδι, ενώ μια ομάδα δεν κατάφερε να χρησιμοποιήσει τα όπλα που αχρηστεύτηκαν εξ αιτίας της βροχής. Το 1866 ο παπα-Νικολής Αυγουστάκης με 140 Μελαμπιανούς χτύπησε τους Τούρκους στην Καρέ (σκοτώνοντας 60), για το λόγο αυτό ήρθαν οι Τούρκοι έκαψαν τις Μέλαμπες και σκότωσαν 37 γέρους που βρήκαν, μαζί και τον παπα-Νικολή. Στις 25-3-1867 με τις επαναστατικές ομάδες του Μ. Κόρακα, Π. Κορωναίου (μετά τη λειτουργία στο χωριό) οι κάτοικοι πήραν μέρος σε πολεμικά γεγονότα σε Ρέθυμνο και Σφακιά. Στην επανάσταση του Θερίσου το 1905 πήραν μέρος 4 αγωνιστές από τις Μέλαμπες δεχόμενοι τις ευχαριστίες του Βενιζέλου.
Επιστολή Ελ. Βενιζέλου στους Μελαμπιανούς
«Εν Θερίσω 3 Απριλίου 1905 Αγαπητοί φίλοι κύριοι Ευστρ. Φωτάκη, Τρουλλινέ και Παν. Φωτάκη έλαβα την από 27 λήξαντος μηνός επιστολήν σας μετά την υπέρ της Ενώσεως ψηφίσματος του δήμου Μελάμπων και σας ευχαριστώ θερμώς δια τας ενεργείας σας …
Σας ασπάζομαι πρόθυμος φίλος Ελευθ. Βενιζέλος».
Στους αγώνες 1912-1944
Στους Βαλκανικούς πολέμους με ολόκληρο εθελοντικό σώμα υπό τον Ν. Τρουλλινό για την απελευθέρωση της Ηπείρου από τον ελληνικό στρατό. Το 1940 πάνω από 100 Μελαμπιανοί πήραν μέρος στον πόλεμο, με 8 απ' αυτούς να πέφτουν υπέρ πατρίδας. Στις 28-29 Μαΐου βομβαρδίστηκαν οι Μέλαμπες με αποτέλεσμα 7 κάτοικοι (2 παιδιά) να χάσουν τη ζωή τους, κατά τη μάχη της Κρήτης. Μεγάλη ήταν η συμμετοχή των κατοίκων στην Αντίσταση, όπου τρεις Μελαμπιανοί στη συνέχεια έχασαν τη ζωή τους, ενώ ακριβά πλήρωσαν και τον εμφύλιο πόλεμο.
Αξιοθέατο όλο το χωριό
Για να παραθέσουμε τώρα όλο τον κατάλογο των ηρώων και προσωπικοτήτων χρειαζόμαστε χώρο για τρεις εφημερίδες.
Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ενημερωθεί πληρέστερα από τα βιβλία του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη αλλά και του π. Ευάγγελου που το βιβλίο για τους Τέσσερις Μάρτυρες είναι πραγματεία, καθώς βρίθει πρωτογενούς υλικού επιστημονικής έρευνας.
Δεν επιδιώκω να επαναλάβω πράγματα που έχουν αναγραφεί και ειπωθεί. Τις Μέλαμπες του σήμερα θέλω να τονίσω και τους ανθρώπους που εξακολουθούν να τιμούν όχι μόνο το χωριό τους αλλά και την Κρήτη ολόκληρη στο εξωτερικό όπου διαπρέπουν.
Μετά τη λειτουργία καθόμαστε για καφέ σε έναν υπέροχα διακοσμημένο παραδοσιακά χώρο δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας. Προσφέρεται θαυμάσια για δραστηριότητες. Στο νου μας έρχεται μια άλλη πολιτιστική γωνιά εκείνη του συλλόγου (από τους πρώτους μετά τη μεταπολίτευση), όπου χειροκροτήσαμε τόσες και τόσες εκδηλώσεις ποιότητας. Και είχαμε σταθεί ιδιαίτερα στην επιγραφή του για να σταματήσει η κατάρα των άσκοπων πυροβολισμών και να διατηρούνται τα γλέντια σε κάποιο επίπεδο. Μια πρωτοβουλία που πρώτοι πήραν οι Μελαμπιανοί. Ποιος ξεχνά τις πρωτοβουλίες που είχε πάρει με τις θεσμικές του ιδιότητες ο Αντώνης Μπαγιαρτάκης αξιοποιώντας κάθε δημιουργό που θα μπορούσε να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή. Πόσα δεν έχουμε να θυμηθούμε αλήθεια. Αλλά στις Μέλαμπες δεν σε αφήνει πολλή ώρα το παρόν να συνεχίσεις το νοσταλγικό σου περίπατο.
Πλάι μας είναι άνθρωποι με τις δικές τους περγαμηνές καθένας όπως ο κ. Παπαδομιχελάκης σχολικός σύμβουλος από τους πλέον επιτυχημένους, ο κ. Μαργαρίτης και πολλοί άλλοι. Όλοι όμως κοιτάζουν με βαθύ σεβασμό τον π. Ευάγγελο. Θυμίζουν μαθητές μπροστά του. Κάτι λέει κι αυτό για την ποιότητα αυτών των χαρισματικών ανθρώπων.
Κανένας τους δεν διακατέχεται από την μανία της προβολής. Τους αρκεί που η συζήτηση γίνεται για το χωριό τους. Έχουν έναν άλλο τρόπο σκέψης οι Μελαμπιανοί.
Μου έκανε εντύπωση μια κουβέντα που είχα με κάτοικο του χωριού, έναν απλό άνθρωπο, περασμένο στο χρόνια, για την ιδέα που έχουν για τον ηρωισμό οι Μελαμπιανοί.
- Το έλεγε πάντα η καρδιά μας, είπε ο σεβάσμιος συνομιλητής. Μετρούσε όμως και το αποτέλεσμα της αποκοτιάς μας στην ζυγαριά της απόφασης. Ναι να προβούμε σε μια ηρωική πράξη. Αλλά τι θα γίνονταν τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες μετά;
Αποφεύγω να σχολιάσω τη κουβέντα αυτή στην παρέα του καφέ, κι ας είχα τόσο εντυπωσιαστεί. Ήξερα καλά ότι στο χωριό πρυτανεύει και μια ελευθερία στη σκέψη και στην όποια επιλογή ζωής κάνει ο καθένας.
Υπήρχε πιο παράτολμος από το Μιχάλη Χριστοφοράκη την εμβληματική αυτή μορφή της Αντίστασης; Δεν ήταν μεγάλη υπόθεση οι Βλατάκηδες να ομολογήσουν και να μαρτυρήσουν για την πίστη του Χριστού την Αγία;
Κι όμως υπήρξαν και άλλες προσωπικότητες που η όποια προσπάθεια αυτοσυγκράτησης τους χαρακτήρισε δεν ήταν αποτέλεσμα δειλίας είτε έλλειψης πατριωτισμού. Αλλά μια ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας που έπρεπε να ληφθεί σοβαρά υπόψη για χάρη των αθώων που διαφορετικά θα πλήρωναν βαρύ τίμημα.
Διαφορετικές επιλογές, απόλυτη ελευθερία σκέψης κι όμως ένα στοιχείο ένωνε όλους αυτούς τους ανθρώπους. Η ΜΟΥΣΙΚΗ. Μπορεί στο ίδιο τραπέζι να κάθονται οι πιο ακραίες αντιλήψεις. Σε λίγο όμως γίνονται όλοι ένα μόλις άρχιζε η ιεροτελεστία του γλεντιού με τη λύρα να ξεσηκώνει τους πάντες για χορό και ξεφάντωση.
Τα κτίσματα των Αγίων
Είχαμε πληροφορηθεί ότι στο χωριό έχουν αξιοποιηθεί δυο κτίσματα που φέρεται ότι ανήκαν στους Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες.
Ο π. Ευάγγελος και οι άλλοι φίλοι προθυμοποιούνται να μας συνοδεύσουν. Προχωρώντας στα γραφικά δρομάκια του χωριού συναντούμε και τους πρώτους τουρίστες που δεν σταματούν να φωτογραφίζουν. Γιατί όχι; Αυτό που αξίζει ιδιαίτερου επαίνου είναι ότι στις Μέλαμπες ό,τι έπρεπε να διατηρηθεί υπάρχει. Βρίσκεις ακόμα γωνιές με εντελώς παραδοσιακό χρώμα. Μπορείς να τις γνωρίσεις και από κοντά αρκεί να σκεφτείς ότι θα δημιουργήσεις πονοκέφαλο στις νοικοκυρές που ξεσυνερίζονται ποια θα προσφέρει κάτι στον περαστικό που θα σταθεί στη γειτονιά.
Και τα κτίσματα αποτελούν πλέον αξιοθέατα. Ένα από αυτά μάλιστα έχει αναπαλαιωθεί από τα θεμέλια και σε κρατά για ώρα να το θαυμάζεις.
Ο λόγος που αποφεύγουμε την εκτενέστερη αναφορά είναι επειδή ο π. Ευάγγελος Τσουρδαλάκης στο βιβλίο του απαντά με την έρευνά του σε κάθε απορία. Και θεωρούμε ότι αυτό το βιβλίο για τους Άγιους Τέσσερις Μάρτυρες δεν πρέπει να λείπει από κανένα Ρεθεμνιώτικο και όχι μόνο σπίτι.
Λίγο παραπάνω συναντάμε μια όμορφη συντροφιά. Είναι η Βίκυ που επέλεξε να διδάσκει Αγγλικά στο χωριό και να σμίγει την ενέργειά της για δράση με άλλες δραστήριες γυναίκες παράγοντας πολιτισμό. Είναι καλλιτέχνες περιωπής στη γραφή και στο χρωστήρα που αμέσως τις επόμενες μέρες θα κάνουμε εκτενέστερη παρουσίαση της ζωής τους στο χωριό και στις δημιουργίες τους.
Δεν μπορούμε να μην κάνουμε ένα πέρασμα και από το ναό των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων με τη συντροφιά του υποχρεωτικού π. Ευάγγελου. Μια ακόμα έκπληξη μας περιμένει. Εκτός από μια εικόνα των Αγίων που θεωρείται από τις πιο παλιές μαθαίνουμε ότι μεγάλο μέρος της αγιογράφησης του ναού φέρει το όνομα του μεγάλου μας Φώτη Κόντογλου.
Μια ακόμα περίπτωση που αποδεικνύει ότι κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι γνωρίζει καλά το Ρέθυμνο και την ενδοχώρα του. Πάντα κάτι θα σε ξαφνιάσει.
Η σημερινή μας αναφορά στο ιστορικό χωριό είναι μόνο ο πρόλογος σειράς αφιερωμάτων που θα ακολουθήσουν. Και είναι σίγουρο ότι καθένα θα αναδεικνύει και μια ακόμα πτυχή από την μακραίωνη ιστορία του χωριού που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα τόπου που δεν έχει ξεχαστεί σε παλιές δόξες. Αλλά ακολουθώντας τα μηνύματα των καιρών νέες περγαμηνές προστίθενται στη σωρεία των παλαιοτέρων, νέα πρόσωπα εμφανίζονται να τιμούν τον τόπο τους με τη ζωή και το έργο τους. Οι Μέλαμπες έχουν ένα μοναδικό τρόπο να ακολουθούν το παρόν χωρίς να λησμονούν το παρελθόν. Ίσως γι' αυτό είναι από τα λίγα χωριά που κανένας δεν ανησυχεί για το μέλλον του.
