Στις νέες προθήκες που τοποθετούνται στα κτίρια της Μονής Γκουβερνιώτισσας, μεταξύ των άλλων, ξεδιπλώνεται μια συγκεκριμένη περίοδος της μακραίωνης ιστορίας της.
Αναδεικνύεται η σημαντική συμβολή της στην Κρητική Επανάσταση αλλά και το κοινωνικό έργο που είχε αναπτύξει στην οθωμανοκρατούμενη Κρήτη.
Στη μία προθήκη εκτίθεται οπλισμός της περιόδου εκείνης από την προσωπική συλλογή του γραμματέα του Οργανισμού Γεωργίου Απ. Βαϊλάκη (τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά) και στην άλλη χειρόγραφα και ιστορικά στοιχεία δύο φωτισμένων αρχιμανδριτών που είχαν οριστεί ως έξαρχοι του Παναγίου Τάφου στο μοναστήρι.
Ο Γερμανός Κόμης (1836) έστελνε χρήματα στη Δημογεροντία Ηρακλείου για να δημιουργηθούν σχολεία στο νομό και να πληρώνονται οι εκπαιδευτικοί.
Ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (1893-1899) χρηματοδοτούσε τη λειτουργία σχολείου στις Ποταμιές ενώ ανέπτυξε σημαντική δράση την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης.
Προφανώς στον αγώνα της επανάστασης τον μύησε ο ποταμιανός Κώστας Μιχ. Τζανακάκης ο οποίος ήταν υπασπιστής του Τάγματος Επιλέκτων Κρητών που ίδρυσε ο επιστήθιος φίλος του καπετάν Γιάννης Νταφώτης (από το Αβδού).
Το σώμα έδωσε ηρωικές μάχες στην Επαρχία Πεδιάδος ενώ το 1897 απελευθέρωσε τις Αρχάνες που ήταν η πρώτη ελεύθερη πόλη της Κρήτης.
Στη μάχη των Αρχανών ο ηγούμενος ηγήθηκε ομάδας οπλισμένων ποταμιανών οι οποίοι έδωσαν μάχη στην περιοχή της Εληάς ως αντιπερισπασμό.
Εύκολα διαπιστώνει κανείς πως ο ρόλος του Οργανισμού είναι διττός. Δίνει ζωή σε έναν εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο μνημείο και παράλληλα συγκεντρώνει ψηφίδες από την άγνωστη για τους περισσότερους ιστορία του τόπου μας.
Υ.Γ. Ευχαριστούμε θερμά το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και τον Κώστα Φυσαράκη για τα ιστορικά στοιχεία που μας παραχώρησαν για τον αείμνηστο Κώστα Τζανακάκη.
