Το σπήλαιο βρίσκεται στη Ν.Δ. πλευρά του Αρκαλοχωρίου και συγκεκριμένα στη Ν.Δ. κλίτη του λόφου του Προφήτη Ηλία, σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρα από τη θάλασσα.
Μιά στενή είσοδος (πλάτος 0,70μ. και ύψος 1,60μ.) οδηγεί στο εσωτερικό του σπηλαίου, μέσα στο οποίο λόγω στενότητας του χώρου δεν μπορεί κανείς να περπατήσει. Η οροφή υποβαστάζεται με τρείς τσιμεντένιους στύλους. Παλιότερα το σπήλαιο είχε μεγαλύτερες διαστάσεις επεκτεινόμενο πιθανόν σε όλη την έκταση του λόφου και το αποτελούσαν μικροί καί μεγάλοι θάλαμοι πού επικοινωνούσαν. Η οροφή του μεγάλου σπηλαίου κατέρευσε γύρω στα 1500 π.Χ. Από ορισμένους αρχαιολόγους η κατάρρευση αποδόθηκε σε σεισμο η την έκρηξη του ηφαιστίου της Σαντορίνης. Ισως όμως να κατέρρευσε και λόγω διάβρωσης των πετρωμάτων από το νερό, που εισχωρούσε μέσα σ' αυτά.
Από αρχαιολογική άποψη το σήλαιο είναι από τα πλέον αξιόλογα του νομού. Υπήρξε κέντρο λατρείας με μεγάλο αριθμό επισκεπτών και αφιερωμάτων, τα οποία με τίς ανασκαφές ήρθαν στο φώς.
Η πρώτη ανασκαφή έγινε από τον Ιωσήφ Χατζηδάκη το 1912 οπότε και ήρθαν στο φώς όστρακα πήλινων αγγείων, 53 λεπίδες ορειχάλκινων ξιφών χωρίς λαβές, μήκους μέχρι ένα μέτρο, και 19 διπλοί πέλεκεις ανθηματικοί, από τους οποίους ο ένας είναι ασημένιος.
Συστηματικές ανασκαφές έγιναν το 1934-35 από τους αρχαιολόγους Σπ. Μαρινάτο και Νικ. Πλάτωνα και βρέθηκαν πολλά αντικείμενα, κυρίως διπλοί χρυσοί πέλεκεις. Το μέγεθος ποικίλει και φτάνει μέχρι τα 70 εκατοστά.
Από τα ξίφη το μεγαλύτερο έχει μήκος 1μ. και 5 εκατοστά και είναι το μακρύτερο χάλκινο ξίφος της Προϊστορικής Ελλάδας.
Πολλοί απο τους πέλεκεις καί τα ξίφη είνα εγχάρακτοι, ένας μάλιστα πέλεκυς φέρει ιερογλυφική γραφή.
Από το Σπύρο Μαρινάτο υποστηρίχθηκε ότι το σπήλαιο ήταν κέντρο λατρείας από το 2.500 π.Χ., πιθανόν πολεμικής θεότητας αφού τα αφιερώματα ήταν κυρίως όπλα. Πιθανόν κάποιος χωρος, να χρησιμοποιούνταν και σαν εργαστήριο χαλκέων επειδή βρέθηκαν κομάτια χαλκού γιά κατεργασία.
Τα παραπάνω αρχαιολογικά ευρήματα βρίσκονται σήμερα στίς προθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
Κοντα στο Αρχοντικό προς το γειτονικό χωριό Γαλατάς, στη θέση "Γαλατιανή Κεφάλα", πάνω σ' ένα ύψωμα, βρέθηκαν πρόσφατα ίχνη μινωικής πολιτείας και ανακτόρου.
Οι ανασκαφές δεν έχουν ακόμη προχωρήσει και ο χώρος φυλάσσεται, αλλα πιστεύεται ότι προκειται για μιά από τίς μεγαλύτερες Μινωϊκές πολιτείες της Κρήτης, πολλοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι είναι η τέταρτη σέ μέγεθος της εποχής.
ΠΗΓΗ: http://www.interkriti.org/
