Γράφει ο Γεώργιος Eυθ. Xαροκόπος
Iστορικός αναλυτής - συγγραφέας
Δέκα ήσαν οι Κρητικοί αγωνιστές της Αντιστάσεως που απετέλεσαν την Ομάδα της θρυλικής απαγωγής του Γερμανού Διοικητή των χερσαίων δυνάμεων κατοχής της Κρήτης με επικεφαλής τους Βρετανούς της υπηρεσίας ειδικών επιχειρήσεων Πάτρικ Λη Φέρμορ, ταγματάρχη και Ουΐλιαμ Στάνλεϋ Μοςς, λοχαγό.
Ένας από τους γενναίους αυτούς Κρητικούς ήταν και ο Ηλίας Νικολάου Αθανασάκης, που έφυγε από τη ζωή στα 83 του χρόνια και κηδεύτηκε στο χωριό του Καταλαγάρι Πεδιάδος στις 22 Νοεμβρίου τ.ε. με τις προσήκουσες τιμές.
Ο Αθανασάκης ήταν ο “άνθρωπος μας στις Αρχάνες” όπου ήταν το στρατηγείο των Γερμανών στην κατοχή. Είχε σώσει μετά την απαγωγή του στρατηγού, την περιφέρεια της κωμόπολης από βέβαιο ολοκαύτωμα, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Ας δούμε όμως πρώτα, επιγραμματικά, μέσα από τα γεγονότα, το πορτραίτο του Ηλία, που μαζί με τον τότε επικεφαλής του κατασκοπευτικού δικτύου των συμμάχων στην περιοχή των νομών Ηρακλείου και Λασιθίου, Μιχάλη Ακουμιανάκη και του Λη Φέρμορ, κατέστρωσαν το τελικό σχέδιο της απίστευτης απαγωγής του Γερμανού στρατηγού.
Φθινόπωρο 1943 - Αιγαίο -
Δωδεκάνησα - Κρήτη
Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Ακουμιανάκη και Αθανασάκη έχει την αρχή του στη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Τσώρτσιλ για απελευθέρωση των επικεφαλίδι περιοχών βρισκόνταν σε εξέλιξη. Ο Ιταλός στρατηγός, διοικητής του νομού Λασιθίου κατά την κατοχή, Άγγλο Κάρτα, είχε έλθει σε επαφή μαζί τους και με τον τότε αρχηγό της Βρετανικής μυστικής αποστολής στην Κρήτη, ταγματάρχη Λη Φέρμορ, που αντικαθιστούσε τον συντ/ρχη Τομ Ντάνμπάμπιν, ο οποίος είχε κληθεί στο Κάιρο για διαβουλεύσεις. Ο Ιταλός στρατηγός, μέσω του αρχηγού της αντικατασκοπείας του Φράγκο Ταβάνα, είχε υποσχεθεί στον Λη Φέρμορ και στον αρχηγό της ανταρτικής ομάδας της Δίκτης καπετάν Μανώλη Μπαντουβά να βοηθήσει στην απελευθέρωση της Κρήτης με τους 30.000 άνδρες του της μεραρχίας Σιένα, γνωστής από την Αλβανία του 1940-41. Ο Λη Φέρμορ είχε οργανώσει εξοπλισμό των ανταρτών με ρίψη όπλων και πολεμοφοδίων από τον αέρα. Το συμμαχικό στρατηγείο του Καΐρου ήταν έτοιμο να στείλει μικρή αποβατική δύναμη. Ανάλογη δύναμη είχε επιδράμει στα Δωδεκάνησα με εντολή του Τσώρτσιλ στο πλαίσιο συνεργασίας με τους Ιταλούς για την απελευθέρωσή τους.
Δεν υπήρχαν διαθέσιμες ισχυρές δυνάμεις γιατί είχαν αποσταλεί στην Ιταλία όπου δίδόνταν σκληρές μάχες με τους Γερμανούς.
Ο Ελληνικός Ιερός Λόχος του συντ/ρχη Ιωάν. Τσιγάντε και τους αλεξιπτωτιστές του, είχε καταλάβει τη Σάμο. Η Σύμη, Λέρος και άλλα μικρά νησιά είχαν καταληφθεί ήδη. Τελικά όμως το σχέδιο του Τσώρτσιλ να απελευθερώσει Αιγαίο - Δωδεκάνησα και να παρασύρει την Τουρκία με το μέρος των Συμμάχων, για απόβαση των τελευταίων στην Ελλάδα - Βαλκάνια, πριν προλάβει ο Στάλιν, απέτυχε με αρκετές απώλειες, λόγω άρνησης της Τουρκίας, που σήμερα επικαλείται ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο... Απέτυχε ακόμη και λόγω άρνησης των Αμερικανών που την υποστηρίζουν σήμερα να επιτρέψουν να χρησιμοποιηθούν συμμαχικές εφεδρείες λόγω αναγκών του ιταλικού μετώπου.
Η μεγάλη μάχη της Βιάννου
Ταυτόχρονα ο Ιταλός στρατηγός Κάρτα αμφιταλαντευόταν γιατί ο Γερμανός συνάδελφός του, Βαλτέρ Μύλλερ είχε κινητοποιήσει τις δυνάμεις του και είχε πλαισιώσει πολλές από τις ιταλικές, ενώ συμμαχική απόβαση, μετά την αποτυχία στα Δωδεκάνησα, ήταν αδύνατη.
Ο Λη Φέρμορ τότε με τον Ακουμιανάκη και τον Ταβαίνα στη Νεάπολη Λασιθίου ανάγκασαν τον Κάρτα και ορισμένους επιτελείς του να φύγουν για την Αίγυπτο με ειδικό σκάφος. Συγχρόνως οι αντάρτες του Μπαντουβά έδιναν μεγάλη μάχη με ισχυρή γερμανική επιδρομική δύναμη, που κινιόταν απειλητικά προς το λημέρι τους. Οι αντάρτες με επικεφαλής τον καπετάν Χρήστο Μπαντουβά και τον Ελασίτη Δημήτρη Παπά, της ομάδος Ποδιά, τους αντιμετώπισαν ηρωικά. Περί τους 100 Γερμανοί νεκροί, 13 αιχμάλωτοι με τον διερμηνέα τους Γιάννη Αγογλωσσάκη. Δηλαδή πλήρης διάλυση της επιδρομικής δυνάμεως. Τότε ο Μύλλερ, ίσως και με συμβουλή του Γερμανού στρατηγού Φον Σβάικς, που είχε αποστείλει επειγόντως στην Κρήτη ο Χίτλερ, στράφηκε κατά του άμαχου πληθυσμού. Σε μια μέρα καταστράφηκαν 7 χωριά της επαρχίας Βιάννου και εκτελέστηκαν πάνω από 500 Κρητικοί από τον άμαχο πληθυσμό. Στις μέρες εκείνες ο Φέρμορ με τον Κάρτα βρισκόταν στο Κάιρο. Εκεί αποφασίστηκε να επιστρέψει το ταχύτερο στην Κρήτη και να οργανώσει την απαγωγή του Μύλλερ και την μεταφορά του στο Κάιρο, ως εγκληματία πολέμου για τα περαιτέρω. Όμως λόγω άλλων παραγόντων και δυσκολιών που ανέκυψαν μέχρι να επιστρέψει, ο Μύλλερ είχε ήδη αντικατασταθεί από τον Κράιπε.
Ο Αθανασάκης
Μετά από την εξέλιξη αυτή των γεγονότων δόθηκε εντολή να απαχθεί έστω ο Κράιπε. Ανέλαβε τότε ο Αθανασάκης την παρακολούθηση των κινήσεών του με συνεργάτες του από τις Αρχάνες και με τον εκεί υπηρετούντα χωροφύλακα Σφακιανό Στρατή Σαβιολή. Έτσι σε σύντομο χρόνο ο Αθανασάκης είχε μάθει τα πάντα για το ωράριο με το οποίο εκινείτο ο Κράιπε μεταξύ Αρχανών και βίλλας “Αριάδνης” στην Κνωσό, όπου ήταν η κατοικία του. Ο Αθανασάκης με τον Ακουμιανάκη υπέδειξαν τον τόπο της απαγωγής. Τη νύκτα ο Αθανασάκης μπορούσε να αναγνωρίσει την πολυτελή Όπελ του Κράιπε ακόμη και από τους φανούς της. Ο ίδιος υπέδειξε το σύστημα της συνεννόησης με φακούς με τους υπόλοιπους της ομάδος που θα ενέδρευαν στην διακλάδωση Αρχανών - Χουδετσίου. Εκεί οι δύο Άγγλοι, ντυμένοι με στολές γερμανικής στρατιωτικής αστυνομίας, θα σταματούσαν τη νύκτα την κούρσα του στρατηγού, ως ελεγκτές κυκλοφορίας. Όλα έγιναν με ακρίβεια από 9.30-10 μ.μ., οπότε ο Κράιπε βρέθηκε αιχμάλωτος παροπλισμένος στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου. Τα υπόλοιπα είναι ήδη γνωστά. Η μεγάλη συμβολή του Αθανασάκη στην επιτυχία της απαγωγής είναι καταφανής.
Αθανασάκης - Μοςς - Ακουμιανάκης
Μετά από λίγο διάστημα δίδεται εντολή στον Μοςς να επιστρέψει από την Αίγυπτο στην Κρήτη με ειδική αποστολή με βοηθούς τους Αθανασάκη, Ακουμιανάκη και Γιώργο Τυράκη. Ο Μοςς όμως, πέραν αυτής της αποστολής, συνέλαβε το σχέδιο να εξοντώσει τους 42 επιτελείς αξιωματικούς του Γερμανικού Στρατηγείου των Αρχανών για δικούς του φιλόδοξους λόγους. Ήταν ένας ατρόμητος άνδρας που δεν δίσταζε μπροστά σε κανένα κίνδυνο. Ο Ακουμιανάκης αρνήθηκε να τον βοηθήσει και άφησε τον Αθανασάκη να “βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά”, νομίζοντας ότι ήταν εντολή του Στρατηγείου και όχι του Μοςς. Τότε ο Αθανασάκης με τους συνεργάτες του Αρχανιώτες κατέγραψαν τα οικήματα που έμεναν οι αξιωματικοί τη νύκτα και ο Μοςς ήταν τώρα έτοιμος να οργανώσει την ομάδα της νυκτερινής σφαγής (Αγίου Βαρθολομαίου).
Ο Αθανασάκης όμως σκεπτόταν ότι άλλο ήταν η απαγωγή και άλλο η νέα φονική επίθεση που ετοίμαζε ο Μοςς. Αυτός με τον Ακουμιανάκη, μετά την απαγωγή, πήγαν στο Ηράκλειο και διέσπειραν τη φήμη ότι ο Κράιπε δεν είχε αιχμαλωτισθεί, αλλά είχε προσχωρήσει εθελοντικά στους συμμάχους. Οι Γερμανοί το πίστεψαν και άφησαν τους συλληφθέντες, ύποπτους της απαγωγής, ματαιώνοντας και την καταστροφή των Αρχανών που σχεδίαζαν και είχαν ήδη αναγγείλει αν δεν βρισκόταν ο στρατηγός τους. Τώρα όμως με τη νέα σφαγή τί θα γινόταν; Θα γλίτωναν οι Αρχάνες και τα γύρω τους χωριά; Απ’ αυτό το δίλημμα έβγαλε τον Αθανασάκη η πληροφορία ότι ανιχνευτική γερμανική δύναμη εκινείτο προς το κρησφύγετό τους. Τη μετέδωσε αμέσως στον Μοςς και του τόνισε ότι ήταν προφανές ότι η γερμανική αντικατασκοπεία είχε αντιληφθεί τις κινήσεις τους. Στην πραγματικότητα η πληροφορία αυτή ήταν ψευδής και βγήκε από την ομάδα Αθανασάκη για να ματαιωθεί η επιχείρηση του Μοςς και να σωθεί η περιοχή από ένα νέο ολοκαύτωμα.
Έτσι ο Μοςς και ο Τυράκης έφυγαν για τα Ανώγεια όπου είχε συμβεί ένα άλλο γεγονός. Οι Γερμανοί του φυλακίου Γενή - Γκαβέ είχαν κάνει επιδρομή στην κωμόπολη και με τη βία είχαν υποχρεώσει τους κατοίκους (κυρίως γυναίκες) να τους ακολουθήσουν σε καταναγκαστική εργασία.
Στο δρόμο τους επετέθηκαν αντάρτες του ΕΛΑΣ Ανωγείων, σκότωσαν 7 Γερμανούς (αν δεν κάνω λάθος) και απελευθέρωσαν τους κατοίκους.
Το σαμποτάζ της Δαμάστας
Η ευκαιρία για τον Μοςς να μην επιστρέψει στο Κάιρο με άδεια χέρια, παρουσιάστηκε αναπάντεχα. Τα Ανώγεια, εκτός των γερόντων και των ανήμπορων να κινηθούν, είχαν εκκενωθεί από τους υπόλοιπους κατοίκους. Ο Μοςς αφού συμβουλεύτηκε τον τότε αρχηγό των Ανωγείων καπετάν Μιχάλη Ξυλούρη, σχημάτισε μια ομάδα υπό τον καπετάν Κώστα Κεφαλογιάννη, περίπου 16 ανδρών, μεταξύ των οποίων και 6 Ρώσοι που ήσαν αιχμάλωτοι των Γερμανών και είχαν δραπετεύσει, έστησαν ενέδρα κοντά στο χωριό Δαμάστα, σε προσφερόμενη στροφή του δρόμου Ηρακλείου - Ρεθύμνου. Υπήρχαν πληροφορίες ότι οι Γερμανοί ετοίμαζαν μεγάλη επιδρομή για να καταστρέψουν τ’ Ανώγεια. Καθημερινά, φάλαγγα κατακτητών, με αυτοκίνητα συνοδεία τεθωρακισμένων, μετέφερε το εμπιστευτικό ταχυδρομείο προς Ρέθυμνο και Χανιά. Η ενέδρα πέτυχε με καταστροφή της φάλαγγας. 30 Γερμανοί νεκροί και 8 αιχμάλωτοι. (5 Γερμανοί και 3 Ιταλοί φασίστες). Από την ομάδα Μοςς νεκρός ένας Ρώσος με το όνομα Βάννα. Ένας τραυματίας από τ’ Ανώγεια, ο Μανώλης Σπιθούρης. Σε μυστική έκθεση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής επαινείται όλη η ομάδα του σαμποτάζ και ιδιαίτερα ο Κεφαλογιάννης.
Το 2001 εκδόθηκε από το Δήμο Αρχανών με επιμέλεια του συγγραφέα Νίκου Χριστινίδη, το ενδιαφέρον βιβλίο “Η τύχη των Αρχανών και η Μοίρα της Δαμάστας”. Η Δαμάστα και οι γύρω οικισμοί καταστράφηκαν και 70 κατοικοι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, μαζί κι η καταστροφή και ισοπέδωση των Ανωγείων στις 13-8-1944.
Στην “Οχυρά Θέση” της Κρήτης
Τον Οκτώβριο του 1944 οι κατακτητές στην Κρήτης από 40.000 είχαν απομείνει 10.000, γιατί είχαν εκκενώσει το νησί με μεταγωγικά αεροπλάνα. Οι εναπομείναντες όμως διέθεταν πολλά τεθωρακισμένα και πυροβόλα με φοβερή δύναμη πυρός και είχαν περιοριστεί στην “Οχυρά θέση” στο νομό Χανίων. Στα Χανιά δρούσε δίκτυο κατασκοπείας των Βρετανών αλλά ο επικεφαλής του ήταν μάλλον άσχετος και άπειρος, αφού έγινε αίτιος να διαλυθεί το δίκτυο, όσο και το δίκτυο του Κων/νου Μητσοτάκη και συλληφθεί και να φυλακισθεί κι ο ίδιος ο σημερινός επίτιμος Πρόεδρος της Ν.Δ. στις 22 Οκτωβρίου 1944.
Ο αρχηγός της βρετανικής αποστολής συντ/ρχης Τομ Νταμπάμπιν, που έδρευε στο Ηράκλειο, δεν είχε καμία πληροφορία για το τί γινόταν στα Χανιά. Κάλεσε τότε τον Ηλία Αθανασάκη και του ζήτησε να διακινδυνεύσει να εισχωρήσει στα κατεχόμενα Χανιά και να οργανώσει νέο δίκτυο γιατί κι ο επικεφαλής ακόμη του δικτύου κατασκοπείας Μάρκος Σπανουδάκης, μόλις είχε διαφύγει τη σύλληψη, φεύγοντας στο βουνό.
Ο Ηλίας δεν δίστασε. Κατόρθωσε με την μεθοδικότητα, την παρατηρητικότητα και την παραστατικότητα που τον διέκριναν, να μπει “στη φωλιά του λύκου” με τρεις συνεργάτες του, να οργανώσει νέο δίκτυο και να μεταδίδει όσες πληροφορίες ζητούσε η συμμαχική διοίκηση από το Ηράκλειο. Ο συνεργάτης του Σπανάκης συνελήφθηκε και εκτελέστηκε.
Ο Ηλίας Αθανασάκης επεινείται στη μυστική έκθεση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής για τις πληροφορίες που έδωσε και για το δίκτυο που οργάνωσε στα Χανιά. Έδρασε σαν ήρωας και πραγματικός πατριώτης με αίσθημα ευθύνης έναντι της πατρίδος και των συμπατριωτών του. Γι’ αυτό το όνομά του θα παραμείνει αθάνατο στην Ιστορία.
Παρέλειψα να σημειώσω ότι η απαγωγή του Κράιπε έγινε, παρά το γεγονός ότι δεν είχε καμιά σχέση με την καταστροφή της Βιάννου, γιατί την εποχή εκείνη το Ανώτατο Συμμαχικό Στρατηγείο ήθελε μαζί με άλλες ανέργειες να στρέψει την προσοχή του Χίτλερ στα Βαλκάνια εν όψει του ανοίγματος του Β’ Μετώπου στη Νορμανδία (6-6-1944).
Αθήνα, Δεκέμβρης 2004
