ΕΥΧΕΤΗΡΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ που ανήκουν στην παραδοσιακή μας μουσική και
ψάλλονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων, του
Λαζάρου αλλά και την 1η του Μάρτη (χελιδονίσματα) και την Μ. Παρασκευή.
Τα κάλαντα, τα παιδικά «αγυρτικά» τραγούδια (λέγονται έτσι γιατί γυρίζουν
όλα τα σπίτια) πήραν τ’ όνομά τους από την αρχαία ρωμαϊκή γιορτή των καλενδών,
κατά την οποία αντάλλασσαν ευχές και μικρά δώρα για τον καινούργιο χρόνο.
Όμως αναφέρονται και στον Όμηρο σαν μια πολύ παλιά ελληνική παράδοση, ενώ
στην κλασική εποχή τον μήνα Ποσειδεώνα (εποχή μεταξύ 15 Δεκέμβρη με 15 Γε-
νάρη) γιορτάζοντας τα Πυανέψια ή τα κατ’ αγρούς Διονύσια, υπάρχουν με το όνο-
μα «ειρεσιώνη» όταν τα παιδιά τραγουδώντας και κρατώντας στολισμένα κλαδιά
δέντρων έφερναν στα σπίτια το μήνυμα της καλής τύχης και της γονιμότητας.
Πολλά λοιπόν έθιμα και σύμβολα του Χριστιανισμού έχουν τη ρίζα τους στην
παγανιστική λατρεία και ενώ η εκκλησία αρχικά αντέδρασε τελικά καθιέρωσε
επίσημα τα έθιμα τόσων αιώνων.
Ο ρυθμός των καλάντων είναι «συλλαβικός δίχρονος» δηλ. συνεχής χωρίς να
υπογραμμίζεται το τέλος των στίχων. Έχουν πολλά στοιχεία από τα δημοτικά τρα-
γούδια αλλά και από τη βυζαντινή μουσική αποδεικνύοντας έτσι και την καταγω-
γή και το ήθος τους. Οι στίχοι τους είναι στην καθαρεύουσα αλλά υπάρχουν και
εκφράσεις στη δημοτική.
Όπως σε κάθε περιοχή της Ελλάδας έχουμε αποκλειστικές διαφορές και ιδιαι-
τερότητες, έτσι ώστε κάθε γωνιά της γίνεται αναγνωρίσιμη απ’ αυτές τις διαφορές,
το ίδιο συμβαίνει και με τα κάλαντα. Κάθε περιοχή έχει τα δικά της κάλαντα.
Στα Μεσόγεια υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, εκτός από τα κάλαντα στην ελληνι-
κή γλώσσα, υπάρχουν και της αρβανίτικης διαλέκτου που λέγονταν πολύ παλιά
κι έχουν πλέον ξεχαστεί.
Ψάλλονταν από τα παιδιά το πρωί της παραμονής των γιορτών και από τους
άνδρες το βράδυ. Οι γυναίκες δεν έλεγαν κάλαντα παρά μόνο σε συγγενικά σπίτια
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
Δοξάστε τούτη τη γενιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος
Συ σου πρέπει δάφνης κλώνος.
Άγιος Βασίλης έρχεται
Στρατιώτες τον κατέχετε
Από την Καισαρεία
Χαίρε ω χαίρε ελευθερία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί
Ζαχαρο-καντοζυμωτή
Χαρτί και καλαμάρι
γεια χαρά στο παλληκάρι.
Το καλαμάρι έγραφε
και την Τουρκιά την ξέγραφε
Και το χαρτί ωμίλει
της Μακεδονίας ήλιοι.
Βασίλη πούθεν έρχεσαι
Και πούθε κατεβαίνεις
και στη Σαλονίκη μπαίνεις;
Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις
και μες την Ήπειρο να μπεις
Κάτσε να τραγουδήσεις
Το Μπιζάνι να γκρεμίσεις.
Εγώ γράμματα μάθαινα
Του στόλου μας τα θάματα
Τραγούδια Τούρκε ξέρω
Αν αντίκρυ μου σε εύρω.
Κατέβηκεν η πέρδικα
Για σας παιδιά λεβέντικα
Να βρέξει το φτερό της
Ζήτω ο Έλληνας Στρατιώτης
Να βρέξει τον αφέντη μας
Το Ρήγα το λεβέντη μας
Να βρέξει, έτσι θέλω,
και το μέγα Βενιζέλο.
Πατρίδα μου ζωγραφιστή
Φέρε την τσότρα με κρασί
Έλα να μας κεράσεις
Να ζήσεις, να γιορτάσεις.
Ζήτω του Βασιλέα μας
της Όλγας της ωραίας μας
Ζήτω και του διαδόχου
του μεγάλου μας ανθρώπου.
Πριν από το 1900, ίσως και λίγο αργότερα, το βράδυ της παραμονής λεγόταν
από τους μεγάλους το αρβανίτικο καλημέρι.
Αναφέρω παραλλαγές του, όπως μου το είπαν σε επιτόπια έρευνα που έκανα
στο Μαρκόπουλο, στα Σπάτα, στον Κουβαρά και στο Κορωπί, και επίσης παραθέτω
παραλλαγές του, όπως υπάρχουν στο βιβλίο του Γ. Χατζησωτηρίου Τα Λαογραφικά
της Μεσογαίας Αττικής και στης Μαρίας Μιχαήλ-Δέδε Αρβανίτικα Τραγούδια.
Παρατηρώντας αυτές τις παραλλαγές ανακαλύπτουμε ότι σε κάποια σημεία ο
στίχος είναι διαφορετικός, όπως και η προφορά από χωριό σε χωριό, ενώ το νόημα
και η μελωδία παραμένουν ίδια, εκτός από τον Κουβαρά και την Κερατέα όπου
υπάρχει διαφορά και στη μελωδία.
