Γκρεμοί του Αμαρίου
Το Αμάρι είναι μια από τις πιο όμορφες κοιλάδες της Κρήτης, που εξαιτίας της φύσης των πετρωμάτων και της γεωγραφικής της θέσης το νερό είναι άφθονο και μαζί και η ζωή. Τοποθετημένο στα δυτικά του Ψηλορείτη δέχεται μεγάλες ποσότητες βροχοπτώσεων και μερικές φορές χιονιού, που σχηματίζουν μικρά ρέματα και τελικά τον Πλατύ Ποταμό έναν από τους σημαντικότερους της Κρήτης που εκβάλει στο Λιβυκό Πέλαγος. Αυτός ήταν και ο πλούτος που παλιότερα βοήθησε όλα τα χωριά
της περιοχή να ακμάσουν.
Σήμερα, λόγω της δυσκολίας πρόσβασης το Αμάρι υστερεί σε τουριστική ανάπτυξη, υπερτερεί όμως στον πλούτο και την αμόλυντη ομορφιά της φύσης του και του πολιτισμού της. Η ποικιλία των γεωλογικών σχηματισμών του δεν είναι μεγάλη, καθώς κυριαρχούν τα ανθρακικά πετρώματα της «Τρίπολης», πετρώματα του φλύσχη της «Πίνδου» και πολύ νεότερα ιζήματα. Το εντυπωσιακότερο όμως στοιχείο της περιοχής είναι οι θεόρατοι και κατακόρυφοι γκρεμοί που ξεκινούν αμέσως σχεδόν από
τις ψηλές κορυφές του Ψηλορείτη για να καταλήξουν στη λεκάνη.
Τα ρήγματα, αν και λιγότερο εμφανή από την περιοχή Καμαρών - Γέργερης έχουν παίξει και εδώ τον ίδιο ρόλο στη βύθιση των λεκανών και στην ανύψωση των βουνών.
Η μεγάλη όμως αντίθεση ανάμεσα στην αγριάδα και τραχύτητα των γκρεμών και της ορεινής ζώνης και στη γαλήνη και ισορροπία της κοιλάδας είναι τα στοιχεία που κάνουν το Αμάρι αλησμόνητο.
Ακτογραμμές του Φουρφουρά
Ο Φουρφουράς είναι ένα όμορφο χωριό στη ρίζα του Ψηλορείτη με απότομους γκρεμούς να ξεκινούν λίγο μετά τα σπίτια καταλήγοντας σχεδόν κάτω από την κορυφή του βουνού. Ανατολικότερα από τον οικισμό διατηρούνται υπολείμματα μιας παλιάς ακτογραμμής, με χαλίκια και άμμους σε ένα υψόμετρο περίπου 600 μέτρων.
Απολιθώματα που βρίσκονται μέσα σε αυτά τα πετρώματα (αχινοί και δίθυρα) φανερώνουν ότι πριν από 6-7 εκατομμύρια χρόνια στο σημείο αυτό βρισκόταν η ακτογραμμή της Μειοκαινικής Κρήτης.
Σχηματισμός της Παντάνασας
Τα κοκκινωπά χαλαρά ιζήματα που βρίσκονται στην περιοχή γύρω από τον οικισμό Παντάνασσα είναι από τα λίγα πετρώματα που ως ιζήματα σχηματίστηκαν πάνω στην ξηρά της Κρήτης πριν από 12 – 8 εκατομμύρια χρόνια. Αποτελούνται από χαλαρές άμμους, κροκαλοπαγή, αργίλους με λεπτά στρώματα λιγνιτών στην κορυφή, που αναφέρονται ως σχηματισμός Παντάνασσας.
Η πληθώρα των δεδομένων που αντλήθηκαν από αυτά βοήθησαν και βοηθούν να κατανοήσουμε τη μακρινή αυτή περίοδο που η Κρήτη άρχισε να αποκόπτεται από την Αιγηίδα και να σχηματίζεται σαν νησί.
Λίγο δυτικότερα βρίσκεται το φαράγγι της Πατσού. Ένα από τα ομορφότερα φαράγγια της Κρήτης με πολλά νερά και οργιώδη βλάστηση. Σε σπηλαίωση στο εσωτερικό του γινόταν από τους μινωικούς χρόνους η λατρεία του Κραναίου Ερμή ενώ σήμερα έχει κτιστεί ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου.
Φαράγγι Πλατανίων
Το φαράγγι που βρίσκεται λίγο βόρεια από τον ομώνυμο οικισμό είναι κάπως διαφορετικό από τα υπόλοιπα φαράγγια της Κρήτης. Αναπτύσσεται αρχικά σαν μια ανοικτή ρεματιά μέσα σε χαλαρά Μειοκαινικά πετρώματα και στη συνέχεια σχηματίζει ένα μικρό σε μήκος αλλά πολύ απότομο και στενό φαράγγι στους ασβεστόλιθους της «Τρίπολης» για να καταλήξει σε μια μεγάλη και ανοικτή λαγκαδιά με πετρώματα του φλύσχη της ίδιας ομάδας.
Ένα πολύ όμορφο μονοπάτι ανηφορίζει από τον οικισμό προς τα βόρεια πρανή του φαραγγιού όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει διάφορα αγριολούλουδα (ορχιδέες, καμπανούλες κ.ά.), παλιούς ελαιώνες με αιωνόβια ελαιόδεντρα και το εντυπωσιακό θέαμα της κοιλάδας που Αμαρίου που προσφέρεται από ψηλά. Η είσοδος μέσα στο φαράγγι οριοθετείται από τους κατακόρυφους γκρεμούς με τα εντυπωσιακά χρώματα των οξειδίων του σιδήρου να βάφουν τους ασβεστολιθικούς τοίχους. Μικρές ή μεγάλες σπηλαιώσεις και κατακόρυφοι βράχοι δεσπόζουν στα νότια πρανή του φαραγγιού.
Το μονοπάτι, μετά από την πέτρινη καμάρα και την καμάρα που σχηματίζει ο κορμός μιας αγριελιάς, γίνεται αρκετά επικίνδυνο για μη έμπειρους ορειβάτες.
Η περιοχή προσφέρεται τόσο για παρατήρηση της ορνιθοπανίδας, με τους γύπες και άλλα αρπακτικά να κάνουν συχνή την εμφάνιση τους, όσο και για παρατήρηση της άγριας χλωρίδας του νησιού.
Τα πηγάδια του Τσικαλά
Πάνω από τους γκρεμούς της Βισταγής εμφανίζεται η επαφή των πετρωμάτων των «Πλακωδών ασβεστολίθων» με τα πετρώματα της «Τρίπολης» που όπως σε όλη την Κρήτη είναι το Κρητικό Ρήγμα Απόσπασης. Το ρήγμα αυτό συνέθλιψε τα πετρώματα σε μια αρκετά φαρδιά ζώνη με αποτέλεσμα το νερό να μπορεί να παραμείνει εκεί περισσότερο χρόνο. Σε διάφορα σημεία, όπως στα «πηγάδια του Τσικαλά» ανοίχθηκαν πηγάδια απ’ όπου μπορούσε να εξοικονομηθεί το νερό για τις ανάγκες της
κτηνοτροφίας αλλά και των ορεινών καλλιεργειών της περιοχής.
Λέσκα και Χαμπαθούρα
Στο χείλος του μεγάλου γκρεμού πάνω από το Φουρφουρά υπάρχουν δύο μικρά σπήλαια, η Λέσκα και η Χαμπαθούρα. Η Λέσκα είναι πάνω στο γκρεμό και η προσέγγισή της απαιτεί ιδιαίτερες ορειβατικές ικανότητες. Είναι ένα σπήλαιο με διάφορες αίθουσες και διάκοσμο που χρησιμοποιούνταν κυρίως για ωρίμανση των τυριών.
Η Χαμπαθούρα είναι ένα πολύ μικρότερο σπήλαιο, με μια κύρια αίθουσα στο λόφο πάνω από το γκρεμό. Το εντυπωσιακό στην περίπτωση αυτή είναι ότι η λαϊκή σοφία έκτισε πάνω από το σπήλαιο ένα μικρό μητάτο (ένα από τα λίγα στον Ψηλορείτη που φτιάχτηκε από τον ασβεστόλιθο της «Τρίπολης»), ώστε να αξιοποιεί άμεσα το σπήλαιο για την ωρίμανση των τυριών.
Το σπήλαιο του Πάνα
Σε ένα από τα μικρά οροπέδια της ορεινή ζώνης του Φουρφουρά υπάρχει η μικρή σπηλαιώση όπου στην αρχαιότητα λατρεύονταν ο θεός Πάνας. Σήμερα το σπήλαιο χρησιμοποιείται από τους βοσκούς, ενώ ο χώρος λατρείας μεταφέρθηκε στο παρακείμενο εκκλησάκι του Αγίου Μύρωνα.
Λάβες Κουρουτών
Τα πρανή του επαρχιακού δρόμου μετά τις Κουρούτες και προς τον οικισμό Νίθαυρη κυριαρχούνται από κοκκινωπά, τραχιά βράχια που δίνουν μια ιδιαίτερη μορφή στο τοπίο. Τα πετρώματα αυτά είναι λάβες (βασάλτης) που στερεοποιηθήκαν μέσα στο θαλάσσιο χώρο της Τηθύος πριν από 65 περίπου εκατομμύρια χρόνια από σήμερα. Τα ιδιαίτερα αυτά αλκαλικά πετρώματα φιλοξενούν αρκετά είδη της χλωρίδας της Κρήτης (όπως το αιθιόνημα (Aethionema saxatιle)).
