Η Βαγγελιώ Καρακατσάνη είναι Αρχιτέκτων Τοπίου.
Εργάστηκε σαν δημοσιογράφος στην εβδομαδιαία εφημερίδα Ν. Λέσβου «Νέο Εμπρός», ως διευθύντρια σύνταξης στο περιοδικό «Οικοδομώ» ενώ συνεργάστηκε και με την εφημερίδα «Νέα Κρήτη».
Ανέπτυξε έντονη κοινωνικοπολιτική δράση από τα σπουδαστικά της χρόνια, διετέλεσε Πρόεδρος Δ.Σ. της Ένωσης Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ν. Ηρακλείου και σήμερα είναι Πρόεδρος Δ.Σ. του Σωματείου ενάντια στο στίγμα και την προκατάληψη για τις ψυχικές διαταραχές, «Υπέρβαση».
Πώς θα συστήνατε τον εαυτό σας σε ένα παιδί;
Ως ένα μεγάλο παιδί που του αρέσουν πολύ τα παραμύθια, ιδιαίτερα τα λαϊκά παραμύθια όπως «Το άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι» που είναι βγαλμένο μέσα από τη ζωή για τη ζωή!
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με τον κόσμο του παιδικού βιβλίου;
Ξέρεις Αντώνη τα παιδιά, είτε μικρά, είτε μεγάλα, διαθέτουν αισθητήριο και εξυπνάδα, όπως και το άτακτο αστεράκι, κυρίως όμως διαθέτουν κριτήριο κι αυτό κάνει το ρόλο του συγγραφέα πολύ εύκολο. Αφορμή βέβαια για τη συγγραφή του παραμυθιού ήταν το έναυσμα που μου έδωσε ο ψυχίατρος και συστημικός ψυχοθεραπευτής Παναγιώτης Χρυσός, στα πλαίσια ενός κύκλου ψυχοθεραπείας που έκανα -και τον ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό.
Το έγραψα, το χρησιμοποιήσαμε σαν εργαλείο στην ψυχοθεραπεία και το άφησα στην άκρη. Όταν λοιπόν ο Νίκος ό άντρας μου, διάβασε τη «Ρίζα του αετού», μου είπε ότι μπορώ να απευθυνθώ στο πιο απαιτητικό κοινό δηλαδή τα παιδιά, γράφοντας ένα παραμύθι… Μα , του λέω, έχω ήδη γράψει κι ένα παραμύθι! Έτσι ξεκίνησε η αυτή μας η περιπέτεια…
Αξίζει να σταθούμε στην πρωτότυπη εικονογράφηση, η οποία έγινε μάλιστα από ψυχικά πάσχοντες. Πως προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Ναι, επιβάλλεται να αναφέρουμε ότι "το άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι" ξεκίνησε το ταξίδι του πριν ακόμα επιμεληθεί, ως εργαλείο ψυχοθεραπείας στην ομάδα προσωπικής ανάπτυξης της Κλινικής Ψυχικής Υγείας «Αγιος Χαράλαμπος», όπου οι πάσχοντες έβγαλαν πρωτόγνωρα, όπως ενημερώθηκα στη συνέχεια, συναισθήματα. Ορμώμενη από αυτό και γνωρίζοντας τα καλλιτεχνικά έργα των νοσηλευομένων, πρότεινα στην Ομάδα Έργου να το εικονογραφήσουν.
Έτσι δύο μέλη της, η Άννα και ο Σταύρος, συνεργάστηκαν και ξόμπλιασαν με τις ζωγραφιές τους την ιστορία μου.
Να ευχαριστήσω ιδιαίτερα με την ευκαιρία που μου δίνεται τα παιδιά για την ξεχωριστή τιμή που μου έκαναν και βέβαια θα πρέπει να αναφέρω ότι εγώ θεώρησα σωστό να μην παρέμβω ούτε στον τρόπο που αντιλαμβάνονταν και απέδωσαν τελικά το παραμύθι μου, ούτε, στη συνέχεια, γραφιστικά στις εικόνες. Δηλαδή το παραμύθι που θα δείτε, είναι ακριβώς όπως το ζωγράφισαν τα παιδιά σε συνεργασία με την κοινωνική λειτουργό Μαριλένα Μητράκη, υπεύθυνη της ομάδας Έργου, με την οποία αξίζει να αναφέρω ότι είχα μια άψογη συνεργασία.
Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όσο ήσασταν παιδί;
Δυστυχώς τα σοβαρά οικογενειακά προβλήματα που αντιμετώπιζα με τον ψυχασθενή πατέρα μου, δεν μου επέτρεπαν να αγοράσω και να διαβάσω εξωσχολικά βιβλία. Κι αυτή δυστυχώς είναι η κατάσταση ακόμα και σήμερα σε χιλιάδες λαϊκές οικογένειες, κυρίως βέβαια για οικονομικούς λόγους, και μάλιστα αυτή χειροτερεύει καθημερινά. Έτσι, το βράδυ, όταν δεν με έπαιρνε ο ύπνος, έπλαθα ιστορίες από το μυαλό μου, έφτιαχνα τα πρώτα μου παραμύθια που ήταν δικά μου, καταδικά μου!
Ποιο είναι σήμερα το αγαπημένο σας παιδικό βιβλίο;
Ανάμεσα στα δεκάδες βιβλία που έχω διαβάσει ξεχωρίζω το καπλάνι της Βιτρίνας της Άλκης Ζέη, ένα κλασικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα που γράφτηκε τις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν η συγγραφέας ήταν εξόριστη, ως πολιτικός πρόσφυγας, στη Μόσχα. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για ένα έργο –σταθμό στην ελληνική λογοτεχνία που σήμερα με το προσφυγικό αποκτά ξεχωριστή θέση και επιβεβαιώνεται.
Μου αρέσει γιατί αν και απευθύνεται σε παιδιά, καταφέρνει και θίγει ώριμα θέματα με πολιτικές αναφορές, πρωτοπορώντας στο είδος του σε ότι αφορά τη χώρα μας.
Από πού μπορεί να αντλήσει έμπνευση ένας συγγραφέας παιδικών έργων, όταν σχεδόν τα πάντα γύρω μας εκπέμπουν απαισιοδοξία;
Η έμπνευση για μένα αντλείτε από την ίδια τη ζωή, τους απλούς ανθρώπους, την καθημερινότητα τους… Και ο Ρίτσος όταν ήταν στην εξορία υμνούσε μέσα από τα ποιήματά του ότι όμορφο είχε η ζωή κι αυτό του έδινε ελπίδα και δύναμη να συνεχίσει να πολεμά κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Από ‘κει εμπνέομαι… αυτό έχω σαν οδηγό μου, προσπαθώ να το κάνω στάση ζωής και να μεταλαμπαδεύσω σαν μήνυμα: Υπάρχει διέξοδος, υπάρχει ελπίδα!
Κι αυτή βρίσκεται στο δρόμο του καθημερινού αγώνα για το μεροκάματο, που όταν συναντηθεί με τους χιλιάδες που παλεύουν για τον ίδιο σκοπό, αποκτά τεράστια δυναμική και να δημιουργεί οάσεις μικρών και μεγάλων, προσωπικών αλλά και κοινωνικών θαυμάτων.
Τρόμος, βία, ακύρωση θαυμάτων. Μπορεί, δηλαδή, κανείς σε ένα κοινωνικό αδιέξοδο να βιώσει ένα προσωπικό ή συλλογικό θαύμα;
Είναι έντονη η εσωτερική μου ανάγκη να χρωματίσω το μαύρο και μουντό, να μην παραδοθώ στην καπιταλιστική πραγματικότητα που με ισοπεδώνει. Και πιστεύω σε ένα βαθμό τα καταφέρνω. «Το άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι» είναι μια ιστορία που οδηγεί από το σκοτάδι της ψυχικής νόσου στο φως! Και εκεί που για μένα η μάγισσα είναι η ψυχική νόσος ο καθένας μπορεί να τοποθετήσει στη θέση της, ότι θεωρεί ότι τον πνίγει και τον εμποδίζει να προχωρήσει. Είμαι σίγουρη ότι θα πάρει έστω μια ανάσα, θα βγει στο ξέφωτο!
Τι θα λέγατε σε μία μαμά ή έναν μπαμπά, για να τους κινήσετε το ενδιαφέρον, ώστε να αγοράσουν το βιβλίο σας;
Οι μικροί μας φίλοι θα ταυτιστούν αμέσως με το άτακτο αστεράκι. Θα μάθουν, μέσα από τις περιπέτειές του, να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους, το φόβο και το θυμό, την απόγνωση και απογοήτευση και θα αναζητήσουν μαζί με την οικογένεια τους λύση στα προβλήματα που τους απασχολούν.
Όμως το άτακτο αστεράκι δεν απευθύνεται μόνο στα μικρά παιδιά! Τα μεγάλα παιδιά και ιδιαίτερα εκείνοι που πλήττονται από την κρίση, η μεγάλη πλειοψηφία δηλαδή του κόσμου και ειδικά όσοι ανήκουν στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως εμείς, θα τοποθετήσουν στη θέση της μάγισσας το πρόβλημα που τους έχει σοκάρει ή τους ταλανίζει για πολύ καιρό και θα αναζητήσουν πλάι στο μικρό μας ήρωα διέξοδο.
Ποια είναι τα ερεθίσματά σας για καθεμιά νέα ιστορία;
Ερεθίσματα είναι όσα ζω, διαβάζω, ακούω ή βλέπω. Η ανάγκη μου να μιλήσω για κάτι που θεωρώ σημαντικό. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία κι εγώ βιώνω την κάθαρση, ξεπερνάω πιο γρήγορα και ανώδυνα το πρόβλημά μου.
Ταυτόχρονα πιστεύω ότι τα βιβλία, η Τέχνη συνολικότερα, μπορεί να συμβάλλουν στην αλλαγή του κόσμου.
Η Τέχνη μπορεί να συμβάλλει λες στην αλλαγή του κόσμου;
Η Τέχνη πάντα ήταν και είναι όπλο. Δεν μπορεί να αλλάξει από μόνη της τον κόσμο αλλά μπορεί να επηρεάσει τη κοινωνική συνείδηση, να πλάσει συνειδήσεις και να καλλιεργήσει προσωπικότητες που αμφισβητούν το κατεστημένο, να συμβάλει, δηλαδή, στο να οργανωθούν οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά στρώματα, να παλέψουν για να αλλάξουν τον κόσμο.
Η Τέχνη μιλάει στο συναίσθημα, εγείρει, συμβάλει στην κατανόηση της πραγματικότητας. Και η κατανόηση της πραγματικότητας μπορεί να στρατεύσει τους εργαζόμενους και το λαό, στο να αγωνιστούν για να την ανατρέψουν.
Κάποτε οι ήρωες των παιδιών ήταν οι γονείς τους. Τώρα; Με πολλές οικογένειες με πατεράδες ή μητέρες άνεργους, που νιώθουν ακυρωμένοι από το σύστημα, πόσο μπορούν να έχουν αυτή την ιδιότητα;
Δεν είναι αναγκαίο να είσαι ο κουβαλητής του σπιτιού προκειμένου να είσαι ο ήρωας των παιδιών σου. Είναι αναγκαίο ασφαλώς να φας για να επιβιώσεις αλλά ήρωας των παιδιών σου δεν γίνεσαι… μασώντας! Γνωρίζω αρκετούς γονείς που τα βγάζουν πέρα πολύ δύσκολα, άλλους που δεν έχουν που την κεφαλή κλείνει, αλλά αυτό αποτελεί μια ακόμα αφορμή για να είσαι ήρωας με ήτα κεφαλαίο.
Γιατί ήρωες για μένα είναι αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι που μας διδάσκουν με την αγωνιστική τους στάση απέναντι στις δυσκολίες, πως όλα μπορεί ο Άνθρωπος να τα καταφέρει, αρκεί να θέλει. Γιατί αν θέλει μπορεί!
Με ποιο τρόπο ο Έλληνας μπορεί να μετατραπεί σε ένα σταθερό αναγνώστη;
Εδώ ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση για το τι βιβλία κυκλοφορούν γιατί όλοι ρίχνουν τις ευθύνες στον αναγνώστη, που είναι σε τελική ανάλυση ο κριτής αλλά είναι και η τελευταία τρύπα στην φλογέρα σε ένα εμπορευματοποιήμενο κύκλο που ξεκινάει από τη συγγραφή του βιβλίου που σήμερα γίνεται στις περισσότερες των περιπτώσεων κατά παραγγελία, στη συνέχεια την εκτύπωση και διανομή που γίνεται με αποκλειστικό κριτήριο το κέρδος του εκδότη.
Απαντώντας όμως στο ερώτημά σου θα έλεγα ότι πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο αναγνώστης έχει δικαίωμα ένα κακό βιβλίο να το σταματήσει στην αρχή, στη μέση ή λίγο πριν το τέλος και να του το αναγνωρίσουμε ως δικαίωμα. Επίσης, ο αναγνώστης παίρνει μηνύματα από ένα βιβλίο και διαμορφώνει αγωνιστική προσωπικότητα, καλλιεργεί τον εαυτό του διαβάζοντας σε μια πορεία συναισθηματικής και νοητικής ωρίμανσης.
Με αυτές τις προϋποθέσεις, ένα καλό βιβλίο οδηγεί αντικειμενικά τον αναγνώστη στη διάθεση να ξαναδιαβάσει, ακόμα και αν έχει οικονομικές δυσκολίες βρίσκει τρόπο, δανειζόμενος, ανταλλάσοντας βιβλία, κ.α., να μελετήσει.
Η ελληνική λογοτεχνία αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση. Είναι συνέπεια της ευρύτερης οικονομικής δυσχέρειας;
Οπωσδήποτε η οικονομική ανέχεια που έχουν οδηγήσει τις πλατιές λαϊκές μάζες, ιδιαίτερα στα χρόνια της κρίσης, οι πάσης φύσεως διαχειριστές του συστήματος, επενεργεί και στην λογοτεχνική κρίση. Αλλά θα έλεγα ότι δεν είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας. Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι το κέρδος των εκδοτών, του δικτύου διανομής και σε ορισμένες περιπτώσεις και των συγγραφέων.
Κι αυτό γιατί ο αληθινός σκοπός της τέχνης συνολικότερα και κατ’ επέκταση της λογοτεχνίας, δεν είναι να μας εφησυχάζει απέναντι στη ζωή. Να αφήνουμε στη γκαρνταρόμπα μαζί με το σακάκι κάθε έγνοιά μας και να λέμε τώρα κλείνουμε τα κουμπιά, διαβάζουμε ένα βιβλίο για να ξεχαστούμε. Η τέχνη δεν είναι ένα είδος ναρκωτικού, μια ψυχολογική υποστήριξη για να καταπίνουμε αγόγγυστα τα φαρμάκια της βάναυσης καθημερινότητάς μας, όπως ορίζουν στις μέρες μας την αποστολή της τα διάφορα κέντρα της κυρίαρχης πολιτιστικής πολιτικής. "Δε δίνω λέξες παρηγόρια...", έγραφε ο Βάρναλης.
Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι μέσα ακόμα και στις συνθήκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή του Εμφυλίου στη συνέχεια, οι απλοί άνθρωποι του μόχθου, που πάλευαν ενάντια στην εκμετάλλευση, δημιούργησαν σημαντικό καλλιτεχνικό έργο και έβρισκαν τρόπο να μεταλαμπαδεύσουν τα μηνύματά τους.
Και αυτό είναι και το δικό μου μήνυμα: Υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ!
Ασχολείσαι με κάτι αυτήν την περίοδο;
Εργάζομαι πάνω σε διάφορα πράγματα… γράφω διηγήματα, θεατρικά, ποιήματα, τραγούδια… Σκοπεύω του χρόνου τέτοια εποχή να έχω εκδώσει την ποιητική μου συλλογή υπό τον τίτλο «Τα αναγκαία» αλλά και το θεατρικό δράμα για την καπιταλιστική κρίση «Λευκή Δαντέλα».
Θα ήθελες να συμπληρώσεις κάτι κλείνοντας;
Τέλος να ευχαριστήσω όλους όσους συμβάλουν στο να γίνει το άτακτο αστεράκι γνωστό στο ευρύ κοινό.
Με την ευκαιρία να καλέσω συλλόγους, σωματεία, μαζικούς φορείς για απογευματινές κυρίως ώρες, που θέλουν να παρουσιάσουμε
«Το άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι» να επικοινωνήσουν μαζί μου στο email vagkara@gmail.com.
