ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΜΕ ΠΑΘΟΣ ΟΤΙ Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ ΗΤΑΝ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΑΛΛΑ ΕΙΧΕ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΣΗ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΛΕΜΕ ΣΗΜΕΡΑ «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ»
Ακόμη και στην παράδεισο θ' αναζητά τον Ερωτόκριτο
ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Σ' ΕΝΑΝ ΦΙΛΟ
Μισός Κεφαλλονίτης - μισός Κρητικός ο Σπύρος Ευαγγελάτος, που έφυγε σαν σήμερα (24 Ιανουαρίου 2017) από τον μάταιο κόσμο μας για να συναντήσει τους ανθρώπους που αναζητούσε μιαν ολόκληρη ζωή: τον Βιτσέντζο Κορνάρο, τον Παρθένιο, τον Δράκο Κορνάρο, την ιστορία μιας οικογένειας και τις διαδρομές ενός σπουδαίου ποιητή στο ρευστό τοπίο του Κρητικού Πολέμου. Ήταν το τελευταίο μεγάλο του όραμα, ο τελευταίος μεγάλος αγώνας. Βαθιά επιθυμία του ν' αποδείξει ότι ο Βιτσέντζος είχε ζήσει στα μέσα του 17ου αιώνα κι ήταν όχι μόνο Κρητικός, γιος του Δράκου Κορνάρου από τη Σητεία, αλλά και Ορθόδοξος, γνώστης βαθύς του ελληνικού πολιτισμού, καθώς ακόμη και το έργο του αρχίζει με «μια συμπαντική θεώρηση του ελληνικού κόσμου». Αυτό ήταν το σχεδόν αποκλειστικό θέμα των τελευταίων επιστημονικών εργασιών του.
Λίγους μήνες πριν τη θανή του ήρθε για τελευταία φορά στην Κρήτη, τον Σεπτέμβρη του 2016, στο Κρητολογικό Συνέδριο. Ήταν αρκετά καταβεβλημένος, αλλά δεν το έβαζε κάτω. Σχεδίαζε να ξανάρθει. Τον περιμέναμε προς το τέλος της άνοιξης. Είχαμε πει να πάμε στο Καλό Νερό Σητείας, στους Αγίους Σαράντα, στη Μονή Καψά, ίσως στη Μονή Απεζανών και σίγουρα στην ενδοχώρα της Σητείας, της αγαπημένης του. Είχε τους λόγους του. Η έρευνα για τον Βιτσέντζο περνούσε κι από κει. Δεν πρόλαβε. Άφησε πίσω του εκατοντάδες σελίδες σημειώσεων και σχεδίων για νέες έρευνες.
Για τον Σπύρο, τον καλό κι αγαπημένο φίλο, ο Ερωτόκριτος είχε γίνει στόχος ζωής. Σ' ένα από τα τελευταία τηλεφωνήματά μας επέμενε ν' αναζητά τον Παρθένιο Κορνάρο, Ηγούμενο της Μονής Τοπλού λίγο μετά την άλωση. Ήταν ένα από τα κλειδιά για την οριστική επίλυση του φλέγοντος ζητήματος που τον απασχολούσε: της οριστικής ταύτισης του ποιητή του Ερωτόκριτου μ' έναν Κρητικό λόγιο, όχι μ' έναν Βενετσιάνο, Καθολικό και ξένο προς τον Κρητικό Λαϊκό Πολιτισμό, όπως συνήθιζε να λέει.
Συχνά - πυκνά ανέφερε το παράδειγμα του μοιρολογιού, τόσο συνδεδεμένου με τη λαϊκή ψυχή και το χρέος των ανθρώπων μας προς τους αγαπημένους νεκρούς. Τόνιζε ότι οι Καθολικοί Κορνάροι το απαξίωναν, όπως φαίνεται από κείμενα του Ανδρέα, του φερόμενου ως αδελφού του ποιητή. Ο Σπύρος επικαλούνταν το «συναρπαστικότερο μοιρολόι της νεοελληνικής λογοτεχνίας», που το είχε γράψει ο Βιτσέντζος Κορνάρος στον Ερωτόκριτο:
Pωτόκριτε, ίντα θέλω πλιο τη ζήση να μακραίνω;
Ποια ολπίδα πλιο μου 'πόμεινε, και θέλω ν' ανιμένω;
Δίχως σου πώς είν' μπορετό στον Kόσμον πλιο να ζήσω;
Aνάθεμα το ριζικόν στα φύλαγεν οπίσω!
Mε τη ζωή σου είχα ζωήν, και με το φως σου εθώρου',
τα Πάθη μου, θυμώντας σου, επέρνου' σαν ημπόρου'.
Tον εαυτό μου αρνήθηκα, και μετά σένα-ν ήμου',
στο θέλημά σου ευρίσκετο Θάνατος και ζωή μου.
Ξύπνου μου σ' είχα μες στο νουν, κοιμώντας, στ' όνειρό μου,
κ' ετούτη η θύμηση ήτονε πάντα το γιατρικό μου.
Πριν από ένα χρόνο είχε έρθει πάλι στην Κρήτη. Με εμφανή τα σημάδια της αρρώστιας, μετακινούνταν δύσκολα, αλλά πήγαινε κάθε πρωί στη Βικελαία κι έμενε για ώρες στο μηχάνημα των μικροφίλμς, ξεψάχνιζε έγγραφα, μελετούσε, συντροφιά με τη Χριστιάνα, τη δεύτερη σύζυγό του. Τον θαύμαζα για όλα, μα πιο πολύ γι' αυτήν την απίστευτη εργατικότητα κι επιμονή του. Τα επόμενα βήματα της μελέτης θα γίνονταν σε συγκεκριμένους χώρους της Ιταλίας, το ένστικτο του ερευνητή τού ψιθύριζε συνεχώς «ψάξε, ψάξε κι άλλο».
Την τελευταία φορά που του τηλεφώνησα δεν σήκωσε το τηλέφωνο, 12 Δεκεμβρίου, μέρα της γιορτής του. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά στα κάμποσα χρόνια στενής φιλίας που δεν απαντούσε αμέσως ή δεν καλούσε λίγα λεπτά μετά. Κατάλαβα... Σ' ένα από τα προηγούμενα τηλεφωνήματα βρισκόταν στο Μόναχο, είχε πάει επίσκεψη στην αδελφή του, αλλά μια ίωση τον είχε στείλει στο νοσοκομείο και μιλήσαμε περισσότερο με τη Χριστιάνα. Ήταν φανερό πια πως κάτι άσχημο συνέβαινε. Γιατί ο Σπύρος ήταν η προσωποποίηση της ευγένειας, όχι της τυπικής και ανούσιας, της ευγένειας του χαρακτήρα, των αισθημάτων, της ανθρωπιάς, της φιλίας.
Λέμε συχνά πως φτωχαίνει ο τόπος με τον θάνατο κάποιων σημαντικών ανθρώπων και ξέρομε πως συχνά η φράση αυτή έχει το στίγμα της υπερβολής. Αυτή τη φορά είναι πέρα για πέρα αλήθεια. Γιατί ο Σπύρος Ευαγγελάτος ήξερε να δουλεύει σκληρά, γιατί είχε φαντασία, παιδεία, γιατί ήταν πλασμένος ερευνητής, γιατί έσκυψε με αγάπη σ' έναν πολιτισμό, ταυτίστηκε μαζί του , και ανάδειξε σημαντικές όσο και άγνωστες πτυχές του.
Τελευταία του μεγάλη δουλειά ο Γεώργιος Μόρμορης, ιατροφιλόσοφος από τα Κύθηρα (πιθανώς κρητικής καταγωγής και αυτός) και το έργο του Αμύντας, που με τόσο κέφι και τόση νεανική ορμή είχε ανεβάσει το περασμένο καλοκαίρι στο Ηρώδειο ο 75χρονος έφηβος Σπύρος Ευαγγελάτος.
Τον αποχαιρετούμε με βαθιά συγκίνηση και μ' έναν στίχο του αγαπημένου του ποιητή:
Λέγει: Τα πράματα ο καιρός γλυκαίνει κι αλαφραίνει,
το θάνατο μηδέ γιατρός μηδέ χορτάρι γιαίνει.
ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ 24-01-2017
