Οι ιδέες και οι πρακτικές της ενεργού και συλλογικής δράσης των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών για την αντιμετώπιση των ζητημάτων υγείας τους, αποτελούν μια από τις πλέον ελπιδοφόρες προοπτικές στις κοινωνικές επιστήμες και στις επιστήμες υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο, τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ συνιστούν τη μοναδική κρατική πρόταση στη χώρα, που τοποθετεί στο επίκεντρο της μεθοδολογίας παρέμβασης την αυτοβοήθεια / αλληλοβοήθεια για την αντιμετώπιση και την πρόληψη της εξάρτησης, αλλά και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
Η ιδέα της αξιοποίησης της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας στα Προγράμματα μας βασίζεται στις κριτικές προσεγγίσεις των κοινωνικών επιστημών, οι οποίες συσχετίζουν την κατακόρυφη αύξηση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων με την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική συνθήκη και ειδικότερα με την κοινωνική απορρύθμιση που προκαλεί η οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Ως εκ τούτου, προτείνουν περισσότερο χειραφετητικές προτάσεις αντιμετώπισης, σε αντίθεση με τη κυρίαρχη τάση που υποβαθμίζοντας την σημασία της συμμετοχής των άμεσα ενδιαφερομένων, αναθέτει σε «ειδικούς επιστήμονες» την επίλυση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Και αυτό παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός της συνεχιζόμενης εδώ και εκατό περίπου χρόνια αποτυχίας των αμιγώς επαγγελματικών παρεμβάσεων στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Για αυτό το λόγο, τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας επιδιώκουν την συμμετοχή των ενδιαφερόμενων πολιτών και των τοπικών κοινωνιών, τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην υλοποίηση των δράσεων τους. Μέσα από αυτές τις πρακτικές αναδύεται ένας διαφορετικός ρόλος για τους λειτουργούς υγείας -σε συμφωνία με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις- ο οποίος τοποθετεί τους ειδικούς σε ρόλο συνεργάτη και συμβούλου των πρωτοβουλιών των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών.
Με βάση τις παραπάνω παραδοχές λειτουργούν εδώ και δεκαέξι χρόνια τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και στην παρούσα φάση δραστηριοποιούνται -με ελπιδοφόρα αποτελέσματα και προοπτικές- σε τέσσερις πόλεις της χώρας: στη Θεσσαλονίκη (από το 2001), στη Σητεία (από το 2008), στα Χανιά (από το 2013) και στη Λάρισα (από το 2015).
Βασικό πεδίο δράσης όλα αυτά τα χρόνια είναι η υποστήριξη ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης από παράνομες (ναρκωτικά) και νόμιμες (αλκοόλ) ψυχοτρόπες ουσίες και από συμπεριφορικές εξαρτήσεις, καθώς και η υποστήριξη μελών του συγγενικού τους περιβάλλοντος. Πέρα από το πρόβλημα της εξάρτησης επιχειρούμε να διευρύνουμε την εφαρμογή αυτών των ιδεών και σε άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα και προβλήματα υγείας με ανάπτυξη ανάλογων δράσεων. Σημαντικό μέρος της λειτουργίας του προγράμματος αποτελούν επίσης οι δράσεις εκπαίδευσης τόσο λειτουργών υγείας και φοιτητών ανάλογων σχολών, όσο και μελών των τοπικών κοινωνιών στις κριτικές προσεγγίσεις του πεδίου των εξαρτήσεων και στη φιλοσοφία και τις εφαρμογές της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας.
Το παρόν ενημερωτικό δελτίο, το οποίο θα εκδίδεται ανά τρίμηνο, αποτελεί μια προσπάθεια του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας να ενημερώνει με συστηματικό τρόπο τους ενδιαφερόμενους πολίτες για τις δράσεις του, ανοίγοντας έτσι ένα διάλογο μαζί τους, αλλά και ένα δίαυλο επικοινωνίας με τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιείται.
Χανιά: Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων παρεμβαίνει στο Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Αγυιάς με στόχο τη δημιουργία σχέσης με τους κρατούμενους και τη διασύνδεση όσων έχουν σχετικά αιτήματα με το πρόγραμμα, ώστε να απευθυνθούν μετά την αποφυλάκιση τους.
Σητεία: Σύντομος απολογισμός των δράσεων του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας που υλοποιήθηκαν σε συνεργασία με τη σχολική κοινότητα κατά τη σχολική χρονιά 2016-2017 με στόχο την πρόληψη των εξαρτήσεων και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
Φοίβος Ζαφειρίδης
Ψυχίατρος
τ. Αναπλ. Καθηγητής Ψυχολογίας Α.Π.Θ
Επιστημονικός Υπεύθυνος Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας
