Ο ανεμόμυλος είναι μια αιολική μηχανή οριζόντιου άξονα περιστροφής. Ο πρώτος ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον 10 αιώνα μετά Χριστό. Αρχικά εμφανίστηκαν στην Μεσοποταμία και στην Κίνα και του έφεραν στην Ευρώπη οι σταυροφόροι μετά την πρώτη σταυροφορία. Γνώρισαν εξάπλωση στην Ιβηρική χερσόνησο και νότια Ευρώπη. Αργότερα γύρω στο 1500 χρησιμοποιήθηκαν στις κάτω χώρες (Ολλανδία –Δανία) σαν μέρος του αντιπλημμυρικού συστήματος.
Στην Ελλάδα διαδόθηκε πολύ γρήγορα στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και στην Κρήτη λόγω του πλούσιου αιολικού δυναμικού της. Κατά κανόνα στεγαζόταν σε πέτρινα διώροφα κτήρια και η χρήση τους ήταν για την άλεση των σιτηρών. Στον πάνω όροφο βρισκόταν ο άξονας και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, ενώ στο κάτω όροφο γινόταν η άλεση και η αποθήκευση των σιτηρών. Στην Κρήτη χρησιμοποιήθηκε κυρίως στα χρόνια της Ενετοκρατίας για την άλεση των δημητριακών. Υπάρχουν αναφορές για ύπαρξη ανεμόμυλων μέσα στο χάνδακα για την άλεση των σιτηρών, καθώς ήταν απαραίτητο εξάρτημα για τις ανάγκες της φρουράς. Σε όλα τα σπουδαία φρούρια της Κρήτης αναφέρονται ανεμόμυλοι και σε όλη την Κρήτη που είναι νησί των ανέμων, σώζονται τα ερείπια πλέον των ανεμόμυλων στα διάφορα μυλοτόπια, όπου φυσάει τακτικά ο άνεμος.
Στην επαρχία Λασιθίου πρωτοεμφανίστηκαν στην θέση “Ζάρωμα” δυτικά του χωριού Μέσα Ποτάμοι. Οι φτερωτές τους είχαν ψάθα αντί πανιά. Λειτούργησαν μέχρι το 1867 οπότε και καταστράφηκαν από τους Τούρκους στην 10ημερη μάχη του Λασιθίου τον Μάιο του 1867. Οι Ανεμόμυλοι αυτοί μεταφέρθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα στο Ασφεντάμι Λασιθίου και αργότερα στο σελί της Αμπέλου.
Έτσι στο Σελί της Αμπέλου συναντάμε μια σειρά από 26 πέτρινους ανεμόμυλους, από τους οποίους οι 7 εκτίνονται δεξιά του δρόμου και οι υπόλοιποι 19 αριστερά καθώς μπαίνουμε από την βόρεια είσοδο του οροπεδίου. Χρησιμοποιούνταν για το άλεσμα των σιτηρών και αποτελούσαν το μεγαλύτερο μυλοτόπι της Κρήτης γύρω στα 1900. Όλοι τους έχουν κατασκευαστεί στο τύπο του ’’ μονόπαντου’’ ή ‘’ αξετροχάρη’’ ή ‘’μονόκαιρου’’ ανεμόμυλου, δηλαδή αλέθουν σε μια σταθερή κατεύθυνση του αέρα, εκτός από έναν που ήταν στρογγυλός και περιστρεφόταν.
Στην αρχή ήταν 27 αλλά ο ένας χαλάστηκε όταν ανοίχτηκε ο δρόμος και έμειναν 26 και σήμερα από το συγκρότημα αυτό σώζονται τα ερείπια 24 από τους 26 αρχικούς ενώ μόνο 2 έχουν ανακαινιστεί και λειτουργούν για τουριστικούς σκοπούς.
Οι μύλοι αποτελούν ιδιοκτησίες ενώ το συγκρότημα των μύλων έχει χαρακτηριστεί ως έργα τέχνης με υπουργική απόφαση το 1986. (ΦΕΚ Β 104 14-3-86). Έργα δηλαδή που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία. Αυτός ο τύπος του αλευρόμυλου, είναι και ο πρόγονος του αντλητικού Λασιθιώτικου Ανεμόμυλου, με πολλές ομοιότητες στην κατασκευή και την λειτουργία τους. Ο άξονας , η πτερωτή και πολλά αλλά εξαρτήματα ήταν όμοια.
Από αυτούς τους αλευρόμυλους πήρε την ιδέα ένας έξυπνος και επινοητικός άνθρωπος ο Εμμανουήλ Παπαδάκης ή Σπιρτοκούτης, που αναζητούσε τρόπους για να ανακουφίσει τους Λασιθιώτες από τον εντατικό μόχθο αφού μέχρι τότε η άντληση του νερού γινόταν μόνο με χειρωνακτική εργασία. Μέχρι τότε η άντληση του νερού γινόταν με τα παλαιά μέσα άντλησης όπως το Γεράνι το Βίντσι ή ακόμα με τον κουβά και το σχοινί, η οποία εκτός από κουραστική δεν ήταν και απόδοση γι’ αυτό και δεν είχαμε ανάπτυξη της καλλιέργειες στο κάμπο παρά μόνο μερικά αυλάκια κοντά στα χωριά για τις ανάγκες της οικογένειας.
https://sites.google.com/site/aiolikoparkotontheon/apo-ta-phtera-tou-daidalou-kai-tou-ikarou-sta-phtera-tou-anemomylou
