Η ΓΕΝΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

Η Κρήτη, υπό βενετική κυριαρχία έως το 1669, αποτέλεσε το κέντρο μιας τελευταίας, όχι ασήμαντης καλλιτεχνικής αναλαμπής. Στα αστικά κέντρα του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) και στα Χανιά, μια μικτή τάξη Ελλήνων και Βενετών αριστοκρατών, εμπόρων και τεχνιτών αναπτύσσεται, κάτω από μια ανάλγητη, πλην ρεαλιστική και θρησκευτικά αδιάφορη (για τα δεδομένα της εποχής) διοίκηση.

Ακόμη και πριν την άλωση της Bασιλεύουσας έρχονται από την Κωνσταντινούπολη και το Μωριά ρεύματα φυγάδων, ανάμεσά τους και πολλοί αξιόλογοι ζωγράφοι, οι οποίοι δίνουν μια τεράστια ώθηση στην μέχρι τότε επαρχιακή τέχνη του νησιού. Μόνο στον Χάνδακα, σύμφωνα με τα βενετικά αρχεία, ο αριθμός των γνωστών ζωγράφων για την περίοδο 1453 έως 1526 φθάνει το εκπληκτικό ύψος των 120 ονομάτων.

Η Κρήτη τα χρόνια της Βενετοκρατίας μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης εξελίσσεται σε ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα της βενετσιάνικης επικράτειας. Η φήμη των Ζωγράφων αυτών εξαπλώνεται πολύ έξω από τα όρια του νησιού και φτάνουν να κοσμούν με την δουλειά τους μεγάλα μοναστικά κέντρα όχι μόνο της υπόλοιπης Ελλάδας αλλά και της ορθόδοξης ανατολής.

Οι Κρήτες αγιογράφοι σύντομα στρέφονται αποκλειστικά στην κατασκευή μεγάλου αριθμού φορητών εικόνων για εξαγωγή. Παράγουν για μια εκτεταμένη από γεωγραφική, θρησκευτική και εθνική άποψη πελατεία, με διαφορετικές καλαισθητικές προτιμήσεις, και αναπτύσσουν την επαγγελματική ικανότητα να ασκούν τη ζωγραφική με πολλές διαφορετικές τεχνοτροπίες, ανάλογα με τις επιθυμίες του πελάτη.

Παρόλο τον προφανή εκλεκτισμό, πριν από τα τέλη του 15ου αιώνα η κρητική τέχνη θα καταλήξει σε συγκεκριμένους εικονογραφικούς και αισθητικούς κανόνες, τουλάχιστον όσον αφορά τα έργα που παραμένουν πιστά στην ορθόδοξη παράδοση, οι οποίοι θα κυριαρχήσουν στον 16ο και 17ο αιώνα. Έχοντας τις ρίζες της στην Κωνσταντινούπολη, συνιστά ένα κίνημα επιστροφής κατ΄ αρχήν στις αντι-κλασσικές βυζαντινές παραδόσεις. Παράλληλα αποτελεί και την τελευταία συνειδητή και καλλιτεχνικά αξιόλογη προσπάθεια να ενσωματωθούν μεν κάποια από τα επιτεύγματα της δυτικής τέχνης στο παραδοσιακό πλαίσιο, χωρίς όμως να φαίνεται ότι παραβιάζεται η βυζαντινή παράδοση. Ίσως εκεί να βρίσκεται και η όποια αδυναμία της.

Εικόνες και εικονογραφημένα χειρόγραφα ταξιδεύουν σε ολόκληρη την ενετοκρατούμενη ανατολή και τα σημαντικά ορθόδοξα μοναστικά κέντρα. Η Κρητική Σχολή ζωγραφικής δημιούργησε σημαντικά έργα τα οποία σήμερα βρίσκονται σε μουσεία, μοναστήρια, ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές και στο σύνολο τους συγκροτούν ένα πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο κεφάλαιο της ιστορίας της τέχνης. Δυστυχώς μετά από δυο αιώνες ακμής (16ος & 17ος) με την κατάληψη του Χάνδακα (Ηρακλείου) από τους Τούρκους διακόπτεται βίαια όλη αυτή η πνευματική ακμή της Κρητικής αναγέννησης. Από τους αξιόλογους ζωγράφους της πρώτης περιόδου αναφέρουμε τον Ανδρέα Ρίτζο, τον Ανδρέα Παβία και τον Νικόλαο Τζαφούρη Επίσης σημαντικοί εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής Ζωγραφικής είναι οι: Άγγελος (17ος αιώνας), Δαμασκηνός Μιχαήλ (16ος), Θεοτοκόπουλος Δομήνικος (16ος), Θεοφάνης ο Κρής (16ος αιώνας), Κλόντζας Γεώργιος (17ος αιώνας), Κορνάρος Ιωάννης (18ος αιώνας).