Την άνοιξη του 1851 φτάνει στην Κρήτη ένας δραστήριος Εγγλέζος χαρτογράφος, ο Thomas Abel Brimage Spratt. Το ταξίδι του στο νησί ήταν μια ρομαντική αναζήτηση ερειπίων και αρχαίων θέσεων. Εντοπίζει μερικούς από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο, τη Λατώ, τη Σύβριτο, το ανυψωμένο λιμάνι της Φαλάσαρνας… Παράλληλα μας αφήνει σπουδαίες μαρτυρίες για την κρητική κοινωνία και τις ιστορικές συγκυρίες σε μια όχι και τόσο γνωστή περίοδο, ανάμεσα στις δυο μεγάλες επαναστάσεις, του 1821 και του 1866.
Λίγες δεκαετίες μετά έρχονται οι αρχαιολόγοι από την Ευρώπη, κρατώντας ανά χείρας το βιβλίο του και επιβεβαιώνουν με τη σκαπάνη τις οξυδερκείς παρατηρήσεις του, συχνά χωρίς να αποδίδουν τα εύσημα στην πρωτοπόρα σκέψη του.
Πνεύμα ανήσυχο, σκιτσάρει τοπία, διαβάζει επιγραφές, μελετά το περιβάλλον, τη γεωλογία, τα πτηνά και τα φυτά, μιλά με τους ανθρώπους και περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν. Εκτός από τη θαυμάσια περιγραφή του κρητικού γάμου, καταγράφει πολύτιμο υλικό για τη λαογραφία και την ανθρωπολογία της Κρήτης.
150 χρόνια μετά ο Νίκος και η Μαρία Ψιλάκη ξανακάνουν το ταξίδι του Spratt. Επισκέπτονται τους ίδιους χώρους, παρακολουθούν το τοπίο και τις μεταβολές του και προχωρούν σε εκτενή σχολιασμό του αρχικού κειμένου.
Μετάφραση: ΜΑΡΙΑ ΨΙΛΑΚΗ
Σχόλια – Στην Κρήτη του σήμερα ακολουθώντας τα βήματα του Spratt: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
Δύο τόμοι με σκληρό εξώφυλλο.
Α΄ τόμος: σελίδες 453
Β΄ τόμος: σελίδες 408
ISBN σειράς: 960-7448- 50-7
ISBN Α΄ τόμου: 960-7448-51-4
ISBN Β΄ τόμου: 960-7448-52-1
ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Τα δενδρύλλια του Ψιλάκη
Ένα πολύτιμο δώρο μού ήρθε στο τέλος της χρονιάς από την Κρήτη. Άλλη μια φορά μάς αιφνιδιάζει με την αφοσίωση στη μελέτη του τόπου του, τη σοφία του και την αισθητική του το ζεύγος Νίκου και Μαρίας Ψιλάκη. Είναι ανεκτίμητα όσα έως τώρα έχει προσκομίσει στην έρευνα και στην τεκμηρίωση των αρχαιολογικών, λαογραφικών, λογοτεχνικών, αρχιτεκτονικών μνημείων του μεγάλου σε πολιτιστική στρωματογραφία νησιού μας. Τώρα η Μαρία Ψιλάκη μετέφρασε έξοχα το μνημειώδες έργο του Άγγλου ναυάρχου Σπρατ «Ταξίδια και έρευνες στην Κρήτη του 1850» και ο Νίκος Ψιλάκης το τεκμηρίωσε με έναν ανεπανάληπτο και θα έλεγα απίστευτο θησαυρό σχολίων, ειδήσεων και ερευνών. Σπάνια συναντάμε στην επιστημονική μας κοινότητα έργα τόσο απαιτητικά στη λεπτομέρεια και στην εξαντλητική εξονυχιστική ακρίβεια τους. Σε δύο πολυσέλιδους τόμους με φωτογραφικά ντοκουμέντα, χάρτες, σχέδια και σκαριφήματα ο Νίκος και η Μαρία Ψιλάκη ξαναπερπάτησαν στα ίχνη του μανιακού Άγγλου ταξιδιώτη, του οποίου η ενημέρωση είναι απορίας και θαυμασμού άξια. Ο Σπρατ γνωρίζει γεωγραφία, αστρονομία, αρχαιολογία, γλωσσολογία, Βοτανική, γεωργία, κτηνοτροφία κτλ. Περιοδεύει στην Κρήτη, περιγράφει, ερμηνεύει φαινόμενα, καταγράφει ήθη, έθιμα και αναλύει κοινωνικές δομές, αρχαιολογικά ευρήματα, αξιολογεί και εξηγεί ακόμη και ονοματολογικά αινίγματα της τοπογραφίας.
Και ο Ψιλάκης φτάνει με τα σχόλια του έως τις εξελίξεις των διαπιστώσεων του περιηγητή στις μέρες μας. Αν είχαμε δέκα «επιστήμονες» στον τόπο μας της αξίας και της σοβαρότητας των «ερασιτεχνών» Ψιλάκηδων, τα Πανεπιστήμια μας θα πετούσαν.
Υπάρχουν και πνευματικά δενδρύλλια στην Κρήτη!!
Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφημ. «ΤΑ ΝΕΑ»
Ένα βιβλίο σαν παραμύθι
Ένα βιβλίο σαν παραμύθι, στην Κρήτη τού σήμερα, ακολουθώντας τα βήματα του Spratt, ενός δραστήριου Εγγλέζου χαρτογράφου που φτάνει στην Κρήτη το 1851, ανάμεσα σε δύο μεγάλες επαναστάσεις, του 1821 και του 1866.
Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, με πολύπλευρη μόρφωση, δεν περιορίζεται στη χαρτογράφηση του νησιού, αλλά μπαίνει στο χώρο μιας ρομαντικής αρχαιολογίας διευκολύνοντας με τις ανακαλύψεις του τη μελλοντική ανεύρεση σημαντικών αρχαιολογικών χώρων.
Η φιλόλογος Μαρία Ψιλάκη και ο δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης έχουν στο ενεργητικό τους σημαντικά μελετήματα, έρευνες και καταγραφές, από τα «Μοναστήρια της Κρήτης» έως την «Κρητική κουζίνα», αφού με πάθος εργάζονται είτε βαδίζοντας στα Αστερούσια και στον Ψηλορείτη είτε διαβάζοντας στο σπίτι τους στο Ηράκλειο.
Στο έργο τους, σε δύο τόμους και με γκραβούρες εποχής σύμφωνα με τα σχέδια του Spratt, αφήνουν τον αναγνώστη τους να ταξιδέψει στο οροπέδιο του Λασιθίου, στην Κριτσά, να δει το ξύλινο άγαλμα της Βριτομάρτης, έργο του Δαιδάλου, να μάθει τι συνέβαινε με τις άπιστες Σητειακές συζύγους και πόσο εύκολο ήταν το διαζύγιο, αλλά και να περιηγηθεί τα Κουφονήσια.
Με τα μάτια του Εγγλέζου χαρτογράφου, ο αναγνώστης μαθαίνει για τη δράση των άξεστων, κατά τον Spratt, Σφακιανών, για το φορολογικό σύστημα της Κρήτης, πριν συμπεριληφθεί στο ελληνικό κράτος, για πολιτική και πολιτικές που εκπορεύονται από τις προστάτιδες δυνάμεις πριν καταρρεύσουν οι μουσουλμανικοί μηχανισμοί.
Το ταξίδι του Thomas Brimage Spratt είναι μια ρομαντική αναζήτηση ερειπίων και αρχαίων θέσεων όπου εντοπίζονται χώροι όπως η Φαιστός, τα Μάλια, η Ζάκρος, η Λατώ, αλλά και αποκαλύπτεται για πρώτη φορά η ανύψωση του λιμανιού της Φαλάσαρνας.
Παράλληλα, αφήνει σπουδαίες μαρτυρίες για την κοινωνία της Κρήτης και τις ιστορικές συγκυρίες σε μια περίοδο όχι και τόσο γνωστή.
Λίγες δεκαετίες μετά τον Spratt, φτάνουν στην Κρήτη οι αρχαιολόγοι από την Ευρώπη, κρατώντας ανά χείρας το βιβλίο του και επιβεβαιώνουν με τη σκαπάνη τις οξυδερκείς παρατηρήσεις του χαρτογράφου, αποδίδοντας, ενίοτε, τα εύσημα στην πρωτοπόρα σκέψη του.
Στο βιβλίο, εκτός των αρχαιολογικών εντοπισμών, υπάρχουν εξαιρετικές περιγραφές όχι μόνο για τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους καθώς και για τις συνθήκες ζωής (η περιγραφή του γάμου για παράδειγμα), αλλά και για την πανίδα και τη χλωρίδα του νησιού.
Εξαιρετικά γλαφυρός ο χαρτογράφος περιηγητής, εξαιρετικά κατατοπιστικός στις περιγραφές του, σε κάνει να ονειρεύεσαι και να νοσταλγείς αυτό το μοναδικό νησί, όσο και να νομίζεις ότι το γνωρίζεις. Παράδειγμα: «Οι λόφοι γύρω από την Ελεύθερνα, έχουν έναν ιδιαίτερο ενιαίο χαρακτήρα. Αποτελούνται από αμέτρητες στενές και μακρές κορυφογραμμές με επίπεδες κορυφές και απότομες πλευρές που τις χωρίζουν κλειστές κοιλάδες. Το σύνολο μοιάζει με μεγάλη πλάκα λευκών τριτογενών στρωμάτων, η οποία έχει ανυψωθεί ομοιόμορφα γύρω από τη μεγάλη βάση του βουνού και οι χείμαρροι που κατεβαίνουν από τις πλαγιές της Ίδης την έχουν διαιρέσει σε παράλληλες αλλά ακανόνιστες λωρίδες».
Πρόκειται για μια άλλη περιγραφή της ευρύτερης ζώνης των Ζωνιανών, που σίγουρα δεν ταυτίζεται με την εικόνα που βαρεθήκαμε να βλέπουμε στην τηλεόραση.
Μαρία Μαραγκού, εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»
Θαυμαστό επίτευγμα πολύχρονης εργασίας
Τα «Ταξίδια και Έρευνες στην Κρήτη του 1850» που κυκλοφόρησαν σε δύο υψηλής αισθητικής τόμους τον Δεκέμβριο του 2007 από τις εκδόσεις «ΚΑΡΜΑΝΩΡ» του Ηρακλείου, με 862 σελίδες και 16 επιχρωματισμένες, εντός φακέλου, συλλεκτικής αξίας γκραβούρες του 1850, αποτελούν θαυμαστό επίτευγμα πολύχρονης προεργασίας και επίπονης ενασχόλησης του Νίκου και της Μαρίας Ψιλάκη με το έργο “Travels and Researches in Crete” του Άγγλου Thomas Spratt (1805-1888), το οποίο κυκλοφόρησε στη χώρα του το 1865, σε δύο επίσης τόμους, με τις περιηγήσεις του συγγραφέα στην Κρήτη του 1850, σε μια δηλαδή περίοδο ησυχίας ανάμεσα στις δύο μεγάλες επαναστάσεις του 1821 και του 1866, αλλά και κρίσιμης για την εξέλιξη του κρητικού ζητήματος.
Τις περιηγήσεις του πραγματοποίησε ο Spratt, παράλληλα με την κύρια αποστολή που είχε ως χαρτογράφος, κυβερνήτης ειδικού ατμοπλοίου, για να συντάξει έναν αξιόπιστο χάρτη της Κρήτης και των θαλασσών της με ακριβείς βυθομετρήσεις. Έχοντας την ευχέρεια του χρόνου, καθώς το πλοίο έδενε για εβδομάδες σε κόλπους και μικρολίμανα, και ακόμα τη δυνατότητα να γνωρίσει την Κρήτη και από δρόμους προσβάσιμους από παραλία, μπορούσε να οργανώνει ταξίδια και να προγραμματίζει επισκέψεις σε χώρους απρόσιτους από άλλους περιηγητές.
Με οδηγό τους αρχαίους συγγραφείς, την επιτόπια έρευνα, την αξιοποίηση τοπωνυμικών μαρτυριών και την οξυδέρκειά του, ο Spratt ανεβαίνει σε κορυφές βουνών, ανασηκώνει πέτρες στα ερείπια, επισημαίνει σπαράγματα αρχαίων επιγραφών και υπολείμματα κτηρίων, επισκέπτεται σπίτια, σχεδιάζει τοπία, διαβάζει και καταγράφει επιγραφές, μελετά το περιβάλλον, τη γεωλογία, την πανίδα και χλωρίδα και συνομιλεί με χωρικούς, αποθησαυρίζοντας πλουσιότατο και πρωτογενές υλικό για τη ζωή στην Κρήτη στα μέσα του 18ου αιώνα.
Ποίο το εύρος των θεμάτων περί τα οποία στρέφεται το ενδιαφέρον του Spratt φαίνεται από τους τίτλους των επί μέρους κεφαλαίων του έργου του (28 στον Α΄, 23 στο Β΄ τόμο), από τους οποίους ενδεικτικά παρουσιάζουμε αυτούς του πρώτου κεφαλαίου του Α τόμου (σελ. 40-53): Όρος Ίδη – Ανάβαση στην κορυφή – Η χλωρίδα του – Η γεωλογική του δομή – Καλιακούδα – Αίγαγρος – Ένα κινούμενο βουνό – Το ηλιοβασίλεμα από την κορυφή – Δύσκολη νύχτα – Πρωινή θύελλα – Επιστροφή στη σπηλιά των βοσκών.
Ενδεικτικά και πάλι παραθέτουμε τους τίτλους και του ακροτελεύτιου 23ου (ΧΧΙΙΙ) κεφαλαίου του όλου έργου (Β΄ τόμος, σελ. 355-362): Το νησί Κλαυδία, η σημερινή Γαύδος – Μορφή, γεωλογία και γενική περιγραφή – Αρχαία θέση και άγαλμα – Ένας επίσκοπος Κλαυδίας – Παράδοση και άποψη για αρχική σύνδεσή της με την Κυρήνη αντικρούονται από το βάθος που έδειξε η βυθομέτρηση ανάμεσά τους – Ενδιαφέρον φυσικό φαινόμενο το μεγάλο βάθος της θάλασσας κοντά στην Κρήτη.
Ας σημειωθεί ότι το έργο επιστέφεται με δύο παραρτήματα: Ι. Ελληνικές επιγραφές που βρέθηκαν στην Κρήτη (σελ. 363-383), ΙΙ. Πάνω στην Κρητική και τη Νέα Ελληνική (σελ. 382-408, με ιδιωματικές λέξεις της Κρήτης ειλημμένες από τα «Κρητικά» του Μ. Χουρμούζη – Βυζαντίου, που είχε εκδοθεί το 1842).
Θα πρέπει να τονιστεί γενικότερα ότι το έργο των περιηγητών, από τους αρχαίους ήδη χρόνους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Ηρόδοτο (480-420 π. Χ.), έχουν αποτελέσει πηγή σημαντικών πληροφοριών, ιστορικής, εθνογραφικής κ. ά. μορφής, με την αμεσότητα της καταγραφής των εντυπώσεών τους, ή με την περιγραφή, με τρόπο συστηματικό, όσων αξιοθέατων και αξιοπερίεργων είδαν. Σαν πρώτος μάλιστα περιηγητής στον ελληνικό χώρο μπορεί να θεωρηθεί ο ομηρικός Οδυσσέας, που με τις ακούσιες περιπλανήσεις του «πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω».
Ας σημειωθεί ακόμα ότι η ώθηση για ταξίδια και περιηγήσεις, ιδιαίτερα προς την Ελλάδα, κορυφώνεται μετά τον 17ο αιώνα, με την Αναγέννηση να έχει καλλιεργήσει την ελληνολατρία και την επιστροφή στις πνευματικές πηγές του αρχαίου κόσμου.
Όταν ο Νίκος και η Μαρία Ψιλάκη απεφάσισαν να μεταφέρουν το έργο του Spratt στα Ελληνικά, θεώρησαν ότι δεν θα ήταν άσκοπο να συμπληρώσουν, ίσως και να επαληθεύσουν, ή να αποσαφηνίσουν ορισμένα στοιχεία ενός τέτοιου έργου σημαντικότατου για την Κρήτη, το οποίο ευθύς μετά την έκδοσή του απετέλεσε σημείο αναφοράς για κρητολογικές μελέτες και ακόμα οδηγό για μετέπειτα αρχαιολόγους, που κρατώντας ανά χείρας τα «Ταξίδια» επιβεβαίωσαν με τη σκαπάνη τους τις οξυδερκείς παρατηρήσεις του Άγγλου περιηγητή για τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο, τη Λατώ, το ανυψωμένο λιμάνι της Φαλάσαρνας…
Έτσι, ύστερα από έναν και μισό περίπου αιώνα, ο Νίκος και η Μαρία Ψιλάκη, με συντροφιά κάποτε και της τώρα αρχαιολόγου θυγατέρας τους, της Έφης, υποψηφίου διδάκτορος του Πανεπιστημίου Κρήτης, με πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα, ξανακάνουν, κατά κάποιον τρόπο, το ταξίδι του Spratt, επισκέπτονται τους ίδιους χώρους, παρακολουθούν τις μεταβολές τους και προχωρούν σε εκτενή σχολιασμό του αρχικού κειμένου, τεκμηριώνοντάς το συγχρόνως βιβλιογραφικά και πλουτίζοντάς το με εκατοντάδες εικαστικού υλικού, συγκεκριμενοποιώντας με φωτογραφίες, σχεδιαγράμματα και παρεμφερές υλικό, αρχείου ή σύγχρονο, πολλές περιγραφές ή αναφορές του Spratt για μνημεία, τόπους και ανθρώπους. Πραγματικά μια νέα περιήγηση, μια νέα δημιουργία. Γράφουν σχετικά:
«Η μετάφραση του Spratt άρχισε κάπου στα 1991, συνεχίστηκε με διακοπές και ολοκληρώθηκε σε λίγα χρόνια. Υπήρχε, όμως, ένας έντονος προβληματισμός για τη μορφή που έπρεπε να προσλάβει η τελική έκδοση. Καταλήξαμε στον εκτενή σχολιασμό του πρωτότυπου ή αλλιώς σ’ ένα καινούργιο ταξίδι που θα γινόταν σχεδόν 150 χρόνια μετά τον Άγγλο πλοίαρχο…
Η μετάφραση παρέμεινε για καιρό στα συρτάρια. Άλλες προτεραιότητες, άλλες ενασχολήσεις και άλλες επιλογές έπαιρναν σειρά. Στα ταξίδια μας, όμως, δεν παραλείπαμε να συμβουλευόμαστε τον πολυπράγμονα ταξιδιώτη και να κρατάμε τις σχετικές σημειώσεις. Στην ουσία, κάναμε, με πολλά διαλείμματα, το ίδιο ταξίδι πολλές φορές, επισκεφθήκαμε τους ίδιους χώρους και είδαμε τα ίδια πράγματα, όσα τουλάχιστον βρίσκονταν στις ίδιες θέσεις…»
Είναι αυτονόητα τα θερμά συγχαρητήρια στον Νίκο και τη Μαρία Ψιλάκη για την όντως γενναία απόφασή τους να προβούν στην έκδοση ενός τόσο σημαντικού έργου για την Κρήτη, με πλήρη επίγνωση του μόχθου, της ευθύνης αλλά και της οικονομικής δαπάνης για το δυναμικό αυτό εγχείρημα με τις υψηλές προδιαγραφές που οι ίδιοι συνειδητά έθεσαν, με σεβασμό στο έργο του Spratt και με αγάπη στη γενέθλια Μεγαλόνησο.
Γ. Αικατερινίδης, τ. Δ/ντής Ερευνών στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
Τρεις σύγχρονοι Παυσανίες…
αναζωπυρώνουν μια κρίσιμη ιστορική καμπή της Κρήτης
Ευφορία και αγαλλίαση εκμηδενίζουν, θέτουν τέρμα στην αγωνία και το άγχος που μας διακατέχουν από τη μακρόχρονη αναμονή για την ανεύρεση χαμένου θησαυρού, τη διευθέτηση επίμαχου θέματος, αποσαφήνιση μιας αοριστίας. Απόλυτα φυσική η χαροποίηση αυτή μια και με την επίλυση του προβλήματος αποκαθίσταται πλέον η ...ομαλότητα.
Προσωπική εμπειρία μου, πολύ πρόσφατη μάλιστα, η ικανοποίηση της επιθυμίας μου να έχω μια ολοζώντανη και ολοκληρωμένη εικόνα του παλμού και της ζωής της Κρήτης, κατά την περίοδο των ματωμένων επαναστατικών χρόνων που οδήγησαν στην απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Οι δύο πολύτιμοι τόμοι που έχω στα χέρια μου: «Ταξίδια και έρευνες στην Κρήτη του 1850» δεν είναι μόνο ένας περιφανέστατος εκδοτικός άθλος, επίτευγμα, κατόρθωμα, αλλά και μία γέφυρα που ενώνει τις δύο όχθες της εξελικτικής διαδρομής του νησιού μας, τους δύο τελευταίους αιώνες, μέχρι σήμερα.
Απαραίτητη και αστείρευτη πηγή πληροφορίας είναι η Ιστορία. Στις 900 σελίδες του συγγράμματος έχομε μια διμερή αφηγηματική ξενάγηση, χρονικής απόστασης 150 χρόνων: του Άγγλου χαρτογράφου, θαλασσογράφου και γεωγράφου Τ.Α.Β. Spratt το 1865, και από την άλλη πλευρά του ζεύγους Νίκου και Μαρίας Ψιλάκη που ακολούθησαν τα ίχνη, την ίδια περίπου διαδρομή του ξένου περιηγητή -με σκοπό να παρουσιάσουν τις διαφορές ή ομοιότητες του "χθες" και του "σήμερα" της Κρήτης. Η μετάφραση της κ. Μαρίας Ψιλάκη- απλή και αβίαστη με ευεργετικές παραφράσεις όπου χρειάζεται- είναι η πρώτη στη χώρα μας. Γλαφυρή αφήγηση που συναρπάζει και παράλληλα επίκαιρος σχολιασμός από το σύζυγό της Νίκο, ανασκαλεύουν το χθες, επαναφέρουν στο προσκήνιο σκηνές από τη ζωή και τους αγώνες των Κρητών μιας σημαντικής ιστορικής καμπής. Το κείμενο γίνεται πιο ελκυστικό με την αυθόρμητη και αβίαστη αφήγηση του Spratt γύρω από ένα τόπο ή μνημείο που επισκέφθηκε και τον ανάλογο σχολιασμό και πετυχεμένες φωτογραφίες στο τέλος κάθε σελίδας.
Η όλη αυτή εκλεπτυσμένη εργασία έχει τη σφραγίδα του "Οίκου Ψιλάκη" της τριαδικής αυτής μονάδας πατέρα - μητέρας και κόρης. Και όχι μόνο δεσπόζει στον πνευματικό μας χώρο, χρόνια τώρα, αλλά και έχει αφήσει τη σφραγίδα της πρωτοτυπίας, αυθεντίας και εγκυρότητας σε όλα σχεδόν τα κατατόπια του λογοτεχνικού και εικαστικού πεδίου.
Σκέφτομαι, αλήθεια, πόση ευγνωμοσύνη χρωστάμε στα Ψιλάκια για την προσφορά τους στα Γράμματα, προσφορά που αποδεδειγμένα ανοίγει νέους ορίζοντες, νέους δρόμους. Χάρις στην πρωτοβουλία τους έρχονται στην επιφάνεια αρχεία μιας ερευνητικής αποστολής, ταξιδιωτικής πορείας που έλαβε χώρα, όπως είπαμε, πριν από 150 χρόνια και τα οποία αρχεία διαφορετικά θα ήσαν καταδικασμένα στο σκοτάδι...
Οργανωμένη δουλειά, σοβαρότητα και απόλυτη συναίσθηση της ευθύνης διακρίνει τους συντελεστές του βιβλίου στη φιλοδοξία τους να επισημανθούν με ακρίβεια η ζωή και ο παλμός μια προχωρημένης εποχής και η συμβολή της στη μετέπειτα κοινωνική και εκπολιτιστική μας ανάπτυξη. Έρχονται στο φως οι διακυμάνσεις ανάμεσα σε δύο εποχές, δίνεται απάντηση σε πολλές απορίες σχετικά με τη γεωγραφική σύνθεση, τα έθιμα, τα πρόσωπα και γενικά την όλη εξελικτική πορεία…
Νίκος Μαρκάκης, δημοσιογράφος - συγγραφέας
ΚΑΡΜΑΝΩΡ
