ΚΟΥΝΑΒΟΙ - ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Οι Κουνάβοι είναι χωριό και πρώην κοινότητα στην επαρχία Πεδιάδος, και ανήκει στον Δήμο Αρχανών Αστερουσίων. 15 χλμ. από το Ηράκλειο, την πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού της Κρήτης. Βρίσκεται στην τοποθεσία της μινωικής πόλης Ελτυνία. σε μικρή κοιλάδα, νότια του υψώματος Κακή Ράχη (υψ. 336 μ.).

Κατά την ελληνική απογραφή 2001 αριθμούσε 857 κατοίκους. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελουργία. Παράγονται σταφίδα, επιτραπέζια σταφύλια και λάδι. Μεταξύ άλλων, στο χωριό λειτουργούν Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο. Μέσα στο χωριό βρίσκονται τρεις ιεροί ναοί: ο τρίκλιτος βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Αγίου Νικολάου και Αγίου Δημητρίου, ο Άγιος Γεώργιος (ή Αποχαλικιάς) και η Κοίμηση της Θεοτόκου. Από τους προαναφερθέντες ναούς, ο τρίκλιτος οικοδομήθηκε από πέντε άγαμες αδερφές, σύμφωνα με την παράδοση, Καθεμιά τους έκτισε και από έναν τρούλο. Τα υπολείμματα των οικοδομικών υλικών (χαλίκια) χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Περίπου 300 μ. από τον οικισμό σε γραφική τοποθεσία μέσα σε αμπελώνες βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, η οποία πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου.

Στη θέση Ζάγουρας έχουν βρεθεί μεγάλα κτήρια με ξεστή λιθοδομή, όπου βρέθηκαν όστρακα που χρονολογούνται από την ελληνική εποχή. Κοντά στον ακατοίκητο σήμερα οικισμό Ζαγουριάνοι ανακαλύφθηκαν το 1918 κατά τη διάρκεια εργασιών οδοποιίας κτίσματα και κιονόκρανα δωρικού ρυθμού, όπως επίσης και ενεπίγραφη πλάκα του 6ου αιώνα π.Χ. με γράμματα βουστροφηδόν, τεμάχιο νόμου για τα σπίτια, που ανήκει στη Μεγάλη Επιγραφή της Γόρτυνας. Από την τελευταία επιβεβαιώνεται ότι στη θέση του σημερινού οικισμού βρισκόταν η αρχαία πόλη Έλτυνα ή Ελτυναία Στη θέση Σκεντέρι βρέθηκαν πήλινα αναθηματικά πλακίδια με ανάγλυφη παράσταση που παριστάνει έφιππο πολεμιστή που καταβάλλει δράκοντα και θυμίζει έντονα τον Άγιο Γεώργιο. Χρονολογείται από τα ελληνιστικά χρόνια

Ο οικισμός αναγράφεται το 1212 Scovavi και Cunavo. O Barozzi τον αναφέρει ορθά Cunavus, ενώ το 1583 στην απογραφή του Καστροφύλακααναφέρεται Cunagus με 205 κατοίκους. Σε συμβόλαιο του 1271 βρίσκουμε το όνομα Conave

Όταν οι Κουνάβοι ήταν κοινότητα, σε αυτήν υπαγόταν και ο οικισμός Κώμες, στα νοτιοανατολικά του χωριού, σε υψόμετρο 370 μ. Το τοπωνύμιο το βρίσκουμε και σε συμβόλαιο του1271. Στο Κ94 του Καστροφύλακα αναφέρεται Comes με 82 κατοίκους το 1583. Ένας ακόμα οικισμός, ακατοίκητος πια, που υπαγόταν στην κοινότητα Κουνάβων ήταν οι Ζαγουριάνοι, σε υψόμετρο 350 μ. Κατά την Ενετοκρατία ήταν μεγαλύτερος οικισμός από τους Κουνάβους. Στα τέλη του 16ου αιώνα είχε 284 κατοίκους και το όνομα Gaidurianus. Σε όλους αυτούς τους οικισμούς κατά την Τουρκοκρατία οι κάτοικοι ήταν κυρίως Τούρκοι.