Με την ευκαιρία των εκδηλώσεων στους Λάκκους αύριο, Κυριακή, σχετικών με
τους αγώνες των Κρητικών κατά της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα την
επανάσταση του 1866, στο πλαίσιο του διαλόγου, όπως έχει
προγραμματιστεί, θα θέλαμε να επισημάνουμε τα παρακάτω, σχετικά με τη
συμβολή της Ιεράς Μονής Γωνιάς σ’ αυτόν τον αγώνα.
Θα ήθελα, βέβαια, προηγουμένως να επισημάνω ότι είναι ιδιαίτερα ευχάριστο να υπάρχουν ακόμη χωριά και άνθρωποι οι οποίοι να εξακολουθούν να προτάσσουν στη σειρά των αξιών της ζωής την ενθύμηση για τους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων μας για τη λευτεριά της πατρίδας μας και μάλιστα με τους πιο σκληρούς και αδίστακτους αντιπάλους, όπως ήταν οι Τούρκοι, γι’ αυτό και αξίζουν ιδιαίτεροι έπαινοι στους κατοίκους και τους φορείς του ηρωικού χωριού των Λάκκων, οι οποίοι μάχονται και μάλιστα χωρίς διαλείμματα για τη διατήρηση της παραπάνω ιστορικής μνήμης.
Θεωρούμε σκόπιμο ακόμη να επισημάνουμε ότι η προσήλωσή τους προς τις παραδόσεις και την ιστορία φαίνεται και από την πρωτοποριακή σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου των Απανταχού Λακκιωτών, ίσως μοναδική από ό,τι γνωρίζω, επηρεασμένη προφανώς και από τη μακρά ιστορία και εμπειρία του χωριού. Ετσι απ’ ό,τι ξέρω προβλέπεται η συμμετοχή και στη σύνθεση του Συμβουλίου προσωπικοτήτων με μεγάλη προσφορά στον τόπο τους, αλλά και γενικότερα στην πατρίδα μας τιμητικά «των επίτιμων δημογερόντων». Τιμούν έτσι την παράδοση των παλαιότερων ιστορικών θεσμών της πατρίδας μας, των δημογερόντων. Ανθρώπων δηλαδή, με μεγάλη πείρα, σύνεση και προσφορά. Θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα σοφή, χρήσιμη, αλλά και πολύ διδακτική, η παραπάνω πρόβλεψη του Συλλόγου αυτού, αφού έτσι, πέραν της προσφοράς, τιμάται η μεγάλη αξία και σοφία της εμπειρίας, της σύνεσης και της ενότητας, η οποία θα πρέπει να υπάρχει και στους Συλλόγους αυτούς.
Ακόμη θα πρέπει να προβληματίζει και τους νέους, ιδιαίτερα όσους αναλαμβάνουν διάφορα αξιώματα, ώστε να αντιστέκονται στον πειρασμό του ναρκισσισμού και της περιφρόνησης, στον πλούτο της εμπειρίας επηρεασμένοι και λόγω της άγνοιάς των από την καλοστημένη, αλλά και πολύ εσφαλμένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα ενάντια σε κάθε τι που είχε δημιουργηθεί πριν από αυτούς. Αυτό έχει πάντα άσχημα αποτελέσματα, αλλά και πολλές φορές ολέθρια.
Απ’ ό,τι γνωρίζω αυτοί που συμμετέχουν σήμερα στο Δ.Σ. του Συλλόγου, βάσει αυτής της πρόβλεψης του Καταστατικού για τους επίτιμους δημογέροντες, είναι 3 καταξιωμένες προσωπικότητες των Λάκκων, ο Γιάννης Μάντακας, ο Γιώργος Κουτρούλης και ο Μανώλης Νικολούδης.
Ως προσωπικοί φίλοι που είμαστε, γνωρίζω την ηφαιστειώδη εσωτερική παρόρμησή τους για συνεχείς αγώνες και προκοπή.
Συμβολή της Ιεράς Μονής Γωνιάς στην επανάσταση του 1866
Η συμβολή της Ιεράς Μονής Γωνιάς στην παραπάνω επανάσταση, υπήρξε πολύ μεγάλη, ουσιώδης, ιδιαίτερα αποτελεσματική πνευματική και πρωταγωνιστική.
Ετσι δύο μεγάλοι πρωταγωνιστές της επανάστασης, με ηφαιστειώδη εσωτερική παρόρμηση, ο Παρθένιος Περίδης και ο Παρθένιος Κελαϊδής, υπήρξαν αδελφοί της Μονής.
«Περί την 20ην Φεβρουαρίου 1866 ο Ηγούμενος Παρθένιος Φρυδάκης εκ Σπηλιάς, Ιερομόναχοι δε, οι Παρθένιος Περίδης, Θεολόγος εξ εννέα χωρίων και Παρθένιος Κελαϊδής, καταγόμενος εκ Σφακίων, μαθητής του Περίδου εις θρησκευτικά και εθνικά θέματα και Π. Πολυχρονίδης Παπά Ροδωπιανός και 50 παλαίμαχοι αγωνιστές, μετά κατανυχτικήν δέησιν εν τω μικρώ ναΐσκω του Καθολικού χοροστατούντων του Καθηγουμένου Παρθενίου Φρυδάκη και Π. Πολυχρονίδη Παπά Ροδωπιανού, ώρκισαν πάντας, οι Παρθένιος Περίδης και Παρθένιος Κελαϊδής. Αφού εξήγησεν ο πρώτος τους σκοπούς των συνεννοήσεων καθ’ όλην την Κρήτην, τας καλάς πληροφορίας του Συναγωνιστού Στρατηγού Καλέργη, καθώρισαν την διαγραφομένην πορείαν, ήτις θα ήτο κοινή καθ’ όλην την Νήσον, προέβησαν εις ένορκον επί του Ιερού Ευαγγελίου διαβεβαίωσιν: “ότι θα συνεχίσωσι τον Ιερόν Αγώνα και εν αποτυχία ικανών βελτιώσεων Διοικητικών, θα φθάσωσι μέχρι της Ενώσεως, κηρύττοντες αυτήν μετά της μητρός Ελλάδος, και ότι, πάντες θα πειθαρχώσιν εις την Αντιπροσωπείαν των Επαρχιών. Πεντήκοντα εν όλω οι συνελθόντες και ορκισθέντες, την επαύριον είχον απέλθει λάθρα εις τα ίδια επιστρέψαντες”».
Ο σημαντικός και πρωτοποριακός ρόλος της Ι. Μ. Γωνιάς μαρτυρείται από
τον ίδιο τον Ισμαήλ Πασά, ο οποίος «εθεώρει την Γωνιάν και τα πέριξ
κέντρο της επαναστάσεως, γι’ αυτό και εκάλεσε τον Επίσκοπο Κισσάμου
Γεράσιμο (εδρεύοντα τότε εν Δρακώνα) ως και το Ηγουμενοσυμβούλιο και
τους είπε: «επειδή γύρου – γύρου εις το Μοναστήρι σας γίνονται πολλά
κονσούλτα και έχετε και τσι δύο καλογέρους Κελαϊδή και Περίδη τσοι
πρώτους οργανωτάδες, να τσοι αποκηρύξετε και να φύγουν από την επιτροπήν
των να μην πάθη κακά μεγάλα και το μοναστήρι».
Ο Επίσκοπος και το Ηγουμενοσυμβούλιο απέφυγον ως ήτο επόμενο να συμμορφωθώσιν.
Ο Παρθένιος Περίδης ήτο ο νους και το πηδάλιον της εν γένει διοικήσεως της Επιτροπής, εκλεγείς και μόνιμος πρόεδρος της Επαναστατικής Συνελεύσεως καθόλον τον αγώνα.
Κατά τον ιστορικόν Ψιλάκη, διά της φρονήσεως, παραινέσεως και τον πιστικό του λόγο, ο Περίδης πλειστάκις συνεβίβασε διαιρέσεις και διαφωνίας επικινδύνους και επιβλαβείς δι’ όλον τον αγώνα.
Ο Επίσκοπος και το Ηγουμενοσυμβούλιο απέφυγον ως ήτο επόμενο να συμμορφωθώσιν.
Ο Παρθένιος Περίδης ήτο ο νους και το πηδάλιον της εν γένει διοικήσεως της Επιτροπής, εκλεγείς και μόνιμος πρόεδρος της Επαναστατικής Συνελεύσεως καθόλον τον αγώνα.
Κατά τον ιστορικόν Ψιλάκη, διά της φρονήσεως, παραινέσεως και τον πιστικό του λόγο, ο Περίδης πλειστάκις συνεβίβασε διαιρέσεις και διαφωνίας επικινδύνους και επιβλαβείς δι’ όλον τον αγώνα.
Μάχη Γωνιάς (Ιούλιος 1867)
Λόγω του συνεχιζόμενου αγώνα της Μονής κατά των Τούρκων κατέφθασαν στον κόλπο του Κολυμπαρίου δύο πολεμικά τούρκικα πλοία, το γνωστό πλοίο με το παρατσούκλι “Ξεκατινιάρης” λόγω της κλίσεώς του καθώς και ένα άλλο. Βομβάρδισαν τη Μονή και τα γύρω υψώματα από Γερακιανά μέχρι Αφράτα και αποβίβασαν αγήματα εις την ξηρά για την κατάληψη της περιοχής.
Η Μονή κατελήφθη και εφονεύθησαν υπό των Τούρκων 2 μοναχοί και 3 εργάτες. Ακόμη λεηλάτησαν τη Μονή και έβαλαν φωτιά, η οποία όμως κατεσβέσθη από τους προστρέξαντες επαναστάτες, οι οποίοι εξεδίωξαν τους Τούρκους που επανήλθαν στα πλοία τους. Τελικά εφονεύθησαν 15 Ελληνες αγωνιστές και 70 Τούρκοι.
Στους τοίχους της Μονής υπάρχουν μέχρι σήμερα σφηνωμένα σιδερένια βόλια από τους κανονιοβολισμούς των πλοίων, ορατά από τους επισκέπτες της Μονής.
Τα παραπάνω αποτελούν μόνο ένα μέρος της μεγάλης συμβολής της Μονής στη Μεγάλη Επανάσταση του 1866. Παρόμοια όμως συμβολή είχε η Μονή και σε όλους τους υπόλοιπους αγώνες και μάχες κατά των Τούρκων, η οποία μάλιστα δεν περιορίζετο μόνο στη συμμετοχή των μοναχών στις μάχες, αλλά και με κάθε τρόπο ενίσχυση και στήριξη του αγώνα, όπως οικονομικά με πολεμοφόδια και άλλα.
Τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται βασικά από το περίφημο βιβλίου του Μιχαήλ Αναστασάκη “Ιστορία της Κισσάμου επί Τουρκοκρατίας”. Είχε γραφτεί με ιδιαίτερη επιμέλεια. Ο συγγραφέας (1870-1967) υπήρξε ιατρός και ο ίδιος φλογερός επαναστάτης. Εζησε τα γεγονότα από κοντά. Υπήρξε Μακεδονομάχος. Αγωνίστηκε στη Σιάτιστα επικεφαλής της φάλαγγας της Κισάμου κατά προτροπή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Απέτρεψε την κατάληψή της από τους Τούρκους και τραυματίστηκε κατά τις μάχες στην περιοχή της. Η προτομή του κοσμεί το Δημαρχείο της Σιάτιστας.
