... ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΜΟΥΔΑΤΣΟΥ - Η ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ,ΑΚΡΙΒΟ ΜΕΣΟ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Του Κωστή Μουδάτσου

Την ψυχή ενός λαού την βρίσκομε στην τέχνη του, στον λαϊκό πολιτισμό. Όταν η τέχνη περιέχει αξίες και ιδανικά που ξεφεύγουν από εκείνες των σύγχρονων ναών του χρήματος τότε είναι γεμάτος υγεία και όρεξη για ζωή και καλές παρέες.

Οι λαϊκοί με φαντασία , απλότητα, λιτότητα και περιεκτικά φτιάχνουν στιχάκια και μαντινάδες, ριζίτικα και σκοπουλάκια για οργιαστικές παρέες που είναι το καλύτερο γιατροσόφι στις σύγχρονες κοινωνικές αρρώστιες .

Στα γλέντια και στις παρέες ,καλλιτέχνες και ακροατές, μουσικοί και χορευτές , γίνονται ένα σώμα μια καρδιά και μια ψυχή. Όλοι επιζητούν την λύτρωση στο τραγούδι και στον χορό , στην μυσταγωγία και στην μεθιά που ξέρουν να προσφέρουν και να απολαμβάνουν οι μερακλήδες , οι θεριακλήδες των παιγνιδιών της ζωής. Γι αυτό τους λέμε και Μοσκοκούζουλους.. που σκορπούν δηλαδή στο πέρασμα τους άρωμα κι ευωδιές για ερωτικά νυχτέρια με όρεξη για τα μεγάλα ιδανικά. Η ελευθερία  πάει μαζί με τον θάνατο κι ο έρωτας άμα δεν είναι μεγαλειώδης και παθιασμένος θα ήταν σαν και τους συνηθισμένους και θα μετεξελισσόταν σε αγάπη.

Ο κρητικός έχει κληρονομήσει από τον Μινωικό πολιτισμό την λατρεία για την φύση κι έχει πάντα την έγνοια να μαθαίνει την γλώσσα των πετεινών του ουρανού, των λουλουδιών, των αγριμιών και των δεντρών.  Οι κρητικοί είναι αλκοολικοί στα όνειρα και αγαπούν να μαθαίνουν από τις πανάρχαιες πνοές αξιοποιώντας γνώσεις και ιδέες.

Ο απλός άνθρωπος ξέρει απέξω κι ανεκατωτά αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο και την Ερωφίλη, ριζίτικα και δημοτικά ή παλιές μαντινιάδες. Από το δεκατοπέμπτο αιώνα που ήρθε η matinada από την Βενετία έγινε ακριβός τρόπος έκφρασης που αγκαλιάζει όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.

Η μαντινιάδα είναι απλή και λιτή. Ο δεκαπεντασύλλαβος είναι η επιγραμματική καταγραφή που κωδικοποιεί όλες τις μορφές ζωής από την γέννηση μέχρι τον θάνατο, από την ελευθερία και τον θάνατο μέχρι τον έρωτα και την επανάσταση. Είναι γεμάτη με ήλιο, φωτιά κι αλμύρα, με δύναμη που δανείζεται από τα κακοτράχαλα βουνά του νησιού που είναι η άλλη μορφή του κρητικού πελάγους   και τον ξάστερο ουρανό. Χαρακτηρίζεται από το πάθος και την όρεξη για ζωή έχοντας Διονυσιακό χαρακτήρα αλλά και μέτρο με αρμονία. Οι λαϊκές δημιουργίες χαρακτηρίζονται από απαράμιλλες  τεχνικές και νοήματα με σπάνια ευαισθησία και βάθος.. Είναι ένα δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο δίστιχο σε ιαμβικό μέτρο. Είναι σπάνιας ομορφιάς σε μια παρέα να παίζουν τα όργανα και οι συμμετέχοντες να ξεκινήσουν να τραγουδάνε  αντικριστά αυτοσχέδιες μαντινιάδες πειράζοντας και απαντώντας ο ένας στον άλλο.

Αρχέγονα με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και δωρική λιτότητα ,αυστηρά σε μέτρο και ρυθμό είναι τα ριζίτικα τραγούδια. Πολεμικά χωρίς γλυκασμούς κι ανάλαφρες επιπολαιότητες τραγουδιόνται από άντρες σε τόνο βαρύ κι επιβλητικό. Τραγουδεί ο μπροστάρης που κάθεται στο κούτελο της τάβλας και επαναλαμβάνει  όλη η παρέα κι αυτός αμέσως μετά  το συνεχίζει ανεβάζοντας τη φωνή ψηλότερα  έτσι ώστε  να οδηγεί το τραγούδι πέρα από τα όρια της ανθρώπινης δύναμης και αντοχής.  Κυριαρχεί η δύναμη της ζωής και το φως που αναδύεται μέσα από τις πέτρες της Κρητικής Μαδάρας. Γεννήθηκαν στους  τόπους της ρίζας των Λευκών Ορέων της Δυτικής Κρήτης.

Σήμερα, στο νησί μας, σε κάθε σπίτι υπάρχει ένα παιδί που μαθαίνει να παίζει λύρα ή λαούτο, μαντολίνο ή θιαμπόλι, υπάρχει κάποιος που μαθαίνει χορούς ενώ κάποιος άλλος γράφει μαντινάδες… Οφείλομε πολλά όχι μόνο στους επώνυμους δημιουργούς αλλά και σε όλους εκείνους που δεν ηχογράφησαν ποτέ τους τίποτα, δεν δημοσίευσαν ποτέ τους τίποτα αλλά μας άφησαν και μας έμαθαν τόσα πολλά.

Ο νους των λαϊκών ανθρώπων είναι πολυεργαλάς και δημιουργεί ξαγρυπνώντας. Ακόμη κι οι ιδιοφυίες υποκλίνονται στο δημιουργικό δαιμόνιο του λαού και παίρνουν πράξη για να δώσουν κι εκείνοι φιλοσοφική πνοή στα έργα τους.

ΦΩΤOΓΡΑΦΙΕΣ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ  ΚΕΙΜΕΝΑ - ΚΩΣΤΗΣ  ΜΟΥΔΑΤΣΟΣ