Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΤΩΝ

Σε τούτη την πανέμορφη γη της Κρήτης, οι άνθρωποι που κατοίκησαν τον τόπο πριν από χιλιάδες χρόνια άφησαν τα σημάδια της παρουσίας τους σε αρχαίες πολιτείες, σε παλάτια και κάστρα, σε χωριά και μοναστήρια.

Από γενιά σε γενιά οι Κρητικοί πάλεψαν με Ρωμαίους, Άραβες, Βενετούς και Τούρκους για να κρατήσουν το νησί τους ελεύθερο. Στο πέρασμα των αιώνων οι Κρητικοί σφυρηλατήθηκαν στο αμόνι του αγώνα με τη φωτιά του πολέμου.
Η κάθε εποχή άφησε τη σφραγίδα της στην ιστορία της Κρήτης. Μέσα στη χιλιόχρονη ροή του χρόνου διαδραματίστηκαν γεγονότα και καθημερινές ιστορίες ανθρώπων και τόπων σχεδόν άγνωστες μέχρι σήμερα.
Μία από τις πιο πολύπαθες περιόδους της κρητικής ιστορίας είναι η αραβοκρατία που διήρκεσε σχεδόν εκατόν σαράντα χρόνια, από το 824 έως το 961.
Η Κρήτη είχε μεταμορφωθεί σε ένα απέραντο σκλαβοπάζαρο θρήνου και μαρτυρίων. Ήταν το φοβερό ορμητήριο των Αράβων πειρατών σε όλη τη Μεσόγειο. Οι Βυζαντινοί χρονικογράφοι της εποχής αποκαλούσαν την Κρήτη “θεόλετον και βαρβαροτρόφον”.

Το χρονικό της συμφοράς άρχισε στην Ανδαλουσία της Ισπανίας, όταν μια εσωτερική κρίση στις σχέσεις των μουσουλμανικών στοιχείων της περιοχής ανάγκασε τον αρχηγό της Gordoba, Αμπού Χαψ Ομάρ, να πάρει το λαό του και να αναζητήσει άλλο τόπο εγκατάστασης. Πήγε αρχικά το 813 στην Αίγυπτο και το 818 κατέλαβε την Αλεξάνδρεια, αλλά οι Αιγύπτιοι κατόρθωσαν να στρέψουν το ενδιαφέρον των πειρατών προς την Κρήτη, για να απαλλαχθούν από τους ανεπιθύμητους επισκέπτες.
Οι Ανδαλουσιανοί πειρατές της Gordoba εισέβαλαν το 824 στην Κρήτη, που ήταν τότε επαρχία της βυζαντινής αυτοκρατορίας και την κατέλαβαν.
Το Βυζάντιο ύστερα από επανειλημμένες εκστρατείες ανακατέλαβε την Κρήτη στις 7 Μαρτίου 961 με τον Νικηφόρο Φωκά, τον μετέπειτα αυτοκράτορα.
Οι πειρατικές επιδρομές στα παράλια της Κρήτης ήταν διαρκείς και στους επόμενους αιώνες, ακόμη και τότε που κατείχε την Κρήτη η θαλασσοκράτειρα Βενετία.
Μουσουλμάνοι πειρατές των αφρικανικών παραλίων εξαπέλυαν αιφνιδιαστικές επιδρομές σπέρνοντας τη φρίκη και τον όλεθρο στο πέρασμά τους. Χιλιάδες αθώοι άνθρωποι οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και πολλά χωριά και μοναστήρια της Κρήτης μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα του νησιού σε πιο ασφαλείς ορεινές τοποθεσίες. Κατά το 14ο αιώνα οι επιδρομές των μουσουλμάνων πειρατών αναγκάζουν το Βενετό δούκα της Κρήτης, Nicola Gianni, να ζητήσει από τη Δημοκρατία της Βενετίας τη συνεχή επαγρύπνηση του βενετικού στόλου.
Το 1317 Αλγερινοί πειρατές έχουν κάνει ορμητήριό τους το Γαϊδουρονήσι και λυμαίνονται ολόκληρη την περιοχή. Η Βενετία παραχώρησε τότε το νησί στον Andrea Dandolo, με την υποχρέωση να εκδιώξει τους πειρατές και να οικοδομήσει πύργο για την προστασία του νησιού. Παράλληλα οι Αρχές πήραν μέτρα για την προστασία των ακτών. Χτίστηκαν παρατηρητήρια που έκαναν σινιάλο με καπνό όταν έβλεπαν τα πειρατικά καράβια να πλησιάζουν τις ακτές. Ο τότε δούκας της Κρήτης Vlassio Zenno επέβαλε και έκτακτη φορολογία για τον εξοπλισμό δύο γαλερών που θα επιτηρούσαν συνεχώς τα παράλια της Κρήτης.

Οι επιδρομές των πειρατών συνεχίστηκαν παρά τα μέτρα που έλαβαν οι Βενετοί. Ολόκληρο το 14ο αιώνα και μέχρι τα μέσα του 15ου αποτέλεσαν φοβερή μάστιγα.
Από την πλευρά του, ο σουλτάνος ενθάρρυνε την πειρατική δραστηριότητα προκειμένου να πλήξει τη Βενετία που στηριζόταν στο θαλάσσιο εμπόριο. Οι πειρατικές επιδρομές έγιναν συχνότερες και αγριότερες. Τότε εμφανίστηκαν και οι φοβεροί πειρατές της Μπαρμπαριάς που οδήγησαν χιλιάδες σκλάβους στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Ένα δημοτικό τραγούδι εκείνης της εποχής εκφράζει τη φριχτή πραγματικότητα:

«Ήλιε που βγαίνεις το πρωί σ’ όλο τον κόσμο δούδεις,
σε όλο τον κόσμο ανάτειλε σ’ όλη την οικουμένη,
στων Μπαρμπαρέσων τις αυλές ήλιε μην ανατείλεις.
Κι αν ανατείλεις ήλιε μου να γοργοβασιλέψεις,
γιατί έχουν σκλάβους όμορφους πολλά παραπονιάρους,
και θα γραθού οι γιαχτίδες σου ‘πο των σκλαβώ τα δάκρυα…».

Το δουλεμπόριο εκείνη την εποχή είχε πάρει τέτοια έκταση ώστε ακόμη και στα

λιμανια της Κρήτης με την ανοχή των Βενετών γίνονταν αγοραπωλησίες ανθρώπων.

Το 1522 οι πειρατές λεηλατούν τα παράλια της Ιεράπετρας και δύο χρόνια αργότερα εφορμούν στο λιμάνι των Χανίων και αρπάζουν δύο καράβια που ήταν αγκυροβολημένα εκεί. Τον Ιούνιο του 1538 εμφανίζεται στο Αιγαίο Πέλαγος ο πιο αιμοβόρος και άγριος πειρατής όλων των εποχών, ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, με ένα στόλο ογδόντα πλοίων. Εξαπέλυσε πρωτοφανείς σε αγριότητα επιθέσεις στα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο και στη συνέχεια στράφηκε προς την Κρήτη. Επιτέθηκε στα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο και κυρίευσε το φρούριο της Σητείας που δεν είχε ισχυρή άμυνα. Λεηλάτησε και έκαψε τα χωριά της περιοχής και οδήγησε χιλιάδες Κρητικούς στα σκλαβοπάζαρα της Συρίας και της Αλγερίας.
Οι πειρατές έχοντας αντιληφθεί ότι η Βενετία δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις τους αποθρασύνονται. Το 1562 εμφανίζεται ο διάδοχος του Μπαρμπαρόσα, Dragut Reiss, ο οποίος λεηλάτησε τα χωριά του Ρεθύμνου και της επαρχίας Αποκορώνου των Χανίων, για να ακολουθήσει τον Ιούνιο του 1571 και η επιδρομή του Αλγερινού Ulouts Ali που, αφού έκαψε τα χωριά της επαρχίας Μυλοποτάμου, εισέβαλε στην πόλη του Ρεθύμνου και την ισοπέδωσε.

Από το 1600 η πειρατεία εξαπλώθηκε στη Μεσόγειο. Εκτός από τους μουσουλμάνους Τούρκους και Άραβες πειρατές, τα εμπορικά πλοία και οι ακτές δέχονταν επιθέσεις και από Μαλτέζους, Ισπανούς ακόμη και Έλληνες πειρατές, όπως έναν Έλληνα από την Πάτμο, ο οποίος αφού ασπάστηκε το Κοράνι άρχισε την πειρατεία μαζί με το γιο του στα νερά της Ρόδου, όπως αναφέρει σε έκθεσή του ο Βενετός Francesco Morozini.

Στις θάλασσες της Μεσογείου εκτός από τους πειρατές δρούσαν και οι κουρσάροι εκδικητές, που έπαιρναν εκδίκηση για τα όσα δεινά προκαλούσαν οι πειρατές.
Ένας από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Γιάοντης από την Κάρπαθο, που όργωνε τις θάλασσες καταδιώκοντας τα πειρατικά καράβια. Όταν αιχμαλώτιζε πειρατές τούς άρπαζε από τα μαλλιά και καθώς ήταν μεγαλόσωμος και χειροδύναμος τούς σήκωνε στον αέρα πάνω από τη θάλασσα και έλεγε: «Γιαόντι έκαμες στους χριστιανούς παίρνω την κεφαλή σου». Έτσι του έμεινε το παρατσούκλι “καπετάν Γιάοντης”. Ένα δημοτικό τραγούδι της Καρπάθου μέχρι σήμερα υπενθυμίζει:

«Ο καπετάν ο Γιάοντης το βουινό τουλούμι,
εφώνιαζε τ’ Αγαρηνού σάλευγε βρε ουρούνι».

Η πειρατεία είχε δημιουργήσει εκείνα τα χρόνια ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα που ήταν η εξαγορά των σκλάβων. Στα νησιά του Αιγαίου οι Βενετοί είχαν επιβάλει ειδική φορολογία για την εξαγορά των σκλάβων, το περίφημο τέλος των Τούρκων (τουρκοτέλι), ενώ στα νησιά του Ιονίου Πελάγους είχαν συσταθεί ειδικά ταμεία με τη φροντίδα των ενοριών. Στην Κρήτη για την εξαγορά των σκλάβων βοηθούσαν οι συντεχνίες, όπως η Αδελφότητα των Ναυτικών και πολλοί πλούσιοι Κρητικοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο άρχοντας Μάρκος Παπαδόπουλος, που πέθανε το 1603. Στη διαθήκη του δέσμευε τους κληρονόμους του να εξαγοράζουν κάθε χρόνο δύο χριστιανούς σκλάβους. Η θάλασσα ήταν ανέκαθεν για την Κρήτη ο δρόμος μέσα από τον οποίο ξεδίπλωσε τις δυνατότητες και τον πολιτισμό της, αλλά ήταν και ο δρόμος από τον οποίο ήρθαν στο νησί πολλά δεινά. Σήμερα στις όμορφες ακρογιαλιές της Κρήτης τίποτα δε θυμίζει εκείνους τους σκοτεινούς αιώνες, όμως ο κάθε βράχος και η κάθε ακρογιαλιά έχει και μια ιστορία να σου διηγηθεί.