Για τη ζωή του Γεωργίου Χορτάτση μας λείπουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Το ξερίζωμα ολόκληρου του αστικού πληθυσμού, η πολιτιστική καθίζηση που προκάλεσε στην Κρήτη η τουρκοκρατία και ο κλασικισμός του 18ου αιώνα, έγιναν αιτία ώστε να εξαφανισθούν οι πληροφορίες για τους Κρητικούς ποιητές, που ασφαλώς υπήρχαν άφθονες στη Βενετία και τα Επτάνησα ως τα τέλη του 17ου , αλλά που κανείς δεν σκέφθηκε τότε να συλλέξει και να σώσει.
Σύμφωνα με όχι και τόσο αλληλοπροσεγγίζουσες χρονολογίες θα πρέπει να έζησε από τα μέσα του 16ου ως τις αρχές του επόμενου αιώνα ( 1550 – 1610 περ.). Τα χρόνια της ωριμότητάς του καθορίζονται στα τέλη του 16ου αιώνα και ειδικότερα η τελευταία δεκαετία (1590 – 1600).
Το επώνυμο θεωρείται μικρασιατικό και πρέπει να συνδεθεί προς το ιστορικά μαρτυρημένο Gotarzes. Πιθανώς το όνομα υποδηλώνει μακρινή βυζαντινή-μικρασιατική καταγωγή της οικογένειας, που ήρθε, κατά την τοπική παράδοση, στην Κρήτη με τη γνωστή εγκατάσταση αρχόντων και παλαιμάχων του βυζαντινού στρατού μετά την ανάκτηση του 961. Ήδη στις αρχές του 15ου αιώνα ο περιηγητής Buondelmonti μνημονεύει, βάσει της παράδοσης αυτής, τους Cortazi ως την πρώτη και πολυπληθέστερη από τις «ρωμαϊκές», δηλαδή κωνσταντινοπολίτικες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν με παραχώρηση γαιών στην Κρήτη από το Νικηφόρο Φωκά. Η μεγάλη σπανιότητα του ονόματος καθιστά πιθανό ότι ο ποιητής ήταν απόγονος της οικογένειας αυτής που ανήκε στην παλιά βυζαντινή αριστοκρατία της Κρήτης.
Η κοινωνική τάξη του ποιητή είναι αμφισβητούμενη. Στην πρώτη έκδοση της Ερωφίλης(Βενετία 1637) ο Κύπριος επιμελητής Ματθαίος Κιγάλας αναφέρει ότι είναι «ποιήμα του λογιωτάτου εν σπουδαίοις κυρού Γεωργίου Χορτάτζη, Κρητός…», χωρίς να μνημονεύει τίτλους ευγενείας. Στη μεταγενέστερη έκδοση που επιμελήθηκε ο Αμβρόσιος Γραδενίγος (Βενετία 1676) σημειώνεται: «ποίημα του λογιωτάτου και ευγενεστάτου κυρίου Γεωργίου Χορτάτζη, του Κρητικού…». Στο χειρόγραφο του Βirmingham ο αντιγραφέας της Ερωφίλης, Φόσκολος, ποιητής του Φορτουνάτου, ο Γ.Χορτάτσης φέρεται ως «ευγενής αφέντης». Οι χαρακτηρισμοί αυτοί θεωρήθηκε ότι παραπέμπουν στην κρητική ευγένεια. Όμως τέτοιος κλάδος οικογένειας Χορτάτση με «κρητική ευγένεια» δεν αναφέρεται στη λεπτομερή απογραφή του 1583 από τον Πέτρο Καστροφύλακα. Οι πίνακες Trivan του 1644 αναφέρουν Ρεθύμνιους «ευγενείς Κρητικούς» Χορτάτσηδες, αλλά για τους Χορτάτσηδες εκείνους ουδεμία μαρτυρία διαθέτουμε που να δείχνει ότι συνδέονται με τον ποιητή. Κάποιοι μελετητές όπως οι Στ. Κακλαμάνης και Στυλ. Αλεξίου πιθανολόγησαν ότι η απονομή της κρητικής ευγένειας έγινε μετά το 1583 αλλά δεν μπόρεσαν να το αποδείξουν. Ο Σπ. Ευαγγελάτος από την αρχή είχε αντιρρήσεις και θεωρούσε ότι οι αναφορές περί «ευγενείας» του ποιητή απλώς προσέδιδαν κύρος στο χειρόγραφο ή στην έκδοση και ότι αν ο Γραδενίγος πράγματι διέθετε κάποιες βιογραφικές πληροφορίες για τον ποιητή θα τις ανέφερε στον «Πρόλογο» της έκδοσης, όπου σημειώνει μόνο ποιοτικής υφής κρίσεις. Άλλωστε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ο αποδέκτης της αφιέρωσης της πρώτης έντυπης δημοσίευσης του Ερωτόκριτου, Γεώργιος Τζανδήρης, προσφωνείται «εκλαμπρότατος αφέντης», ενώ βεβαιωμένα δεν κατείχε τίτλους ευγενείας. Στην ακλόνητη μαρτυρία του Καστροφύλακα ο Ευαγγελάτος προσθέτει τα αποτελέσματα συστηματικών ερευνών μεταπτυχιακών ερευνητών στα επίσημα αρχεία του Duca di Candia αλλά και των νοταρίων της Κρήτης από το 1571 ώς το 1646, σύμφωνα με το οποία δεν υπάρχει μνεία «κρητικής ευγένειας» για οικογένεια Χορτάτση στο Ρέθυμνο, τόπο καταγωγής του ποιητή. Με απόλυτη βεβαιότητα αναγνωρίζεται από τον Σπ. Ευαγγελάτο ότι ο Χορτάτσης ήταν αστός (cittadino) σε μια εποχή τεράστιας κοινωνικής ανόδου της «αστικής» τάξη της Κρήτης. Η κοινωνική του τάξη και η οικονομική του κατάσταση πρέπει να ήταν τέτοιες που να του επέτρεπαν να είναι μορφωμένος και να διαθέτει χρόνο για λογοτεχνικές ενασχολήσεις.
Οι σπουδές και η παιδεία του ποιητή
Δεν είναι εξακριβωμένο αν ο ποιητής σπούδασε στην Ιταλία καθώς τόσοι άλλοι συνομήλικοί του Κρητικοί (Πηγάς, Μαργούνιος, Λούκαρις κ.ά.), αλλά ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν πρέπει να αποκλειστεί. Αν νεότερα στοιχεία ενισχύσουν την υπόθεση αυτή, τότε το πιθανότερο είναι ο Χορτάτσης να φοίτησε μεταξύ 1565 και 1575 στη Φερράρα, γιατί τα έργα του προϋποθέτουν εξοικείωση με τη θεατρική πράξη, άριστη γνώση της ποιητικής τέχνης και της παραγωγής δημιουργών όπως του G.B. Giraldi, του L. Groto, του T. Tasso, του G.B. Guarini κ.ά., που έζησαν και έδρασαν στην εκλεπτυσμένη αυλή των Estensi, και όχι στον αυστηρό πανεπιστημιακό χώρο της Πάδοβας, όπου φοιτούσαν οι περισσότεροι από τους συγχρόνους του Κρητικούς. Ο Λίνος Πολίτης θεωρεί και αυτός πιθανότατη την παραμονή του ποιητή στην Ιταλία και σχεδόν βέβαιο ένα ταξίδι του στη Βενετία, για να γνωρίσει από κοντά το θέατρο, γύρω στα 1580. Η παιδεία του ήταν δυτική-ιταλική παρά (αρχαιο)ελληνική, όπως προκύπτει αβίαστα από τη μελέτη των δραματικών έργων του. Ο Χορτάτσης γνώριζε την ιταλική λογοτεχνική και θεατρική παραγωγή της εποχής του. Στα έργα του αποδεικνύεται πολυσυλλεκτικός, γιατί αφομοιώνει τις λογοτεχνικές κατακτήσεις των σημαντικότερων Ιταλών δημιουργών του 16ου αιώνα και τις εντάσσει στα αισθητικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα του τόπου του. Οι ποιητικές καταβολές του στον Κλασικισμό και τον Μανιερισμό απλώνονται σε όλο το εύρος της ποιητικής θεωρίας και πράξης του. Η χρήση του κρητικού ιδιώματος στη σύνθεση των έργων του συνάδει προς τις επιταγές του Μανιερισμού, που συνιστούσε την καλλιέργεια των τοπικών διαλέκτων στη λογοτεχνική δημιουργία. Μας άφησε έργο σε όλα σχεδόν τα είδη του αναγεννησιακού θεάτρου. Η απόδοση του χαρακτηρισμού του αναγεννησιακού ποιητή δεν στηρίζεται όμως μόνο σ’ αυτό αλλά και στην κλασική του παιδεία, όπως φαίνεται, π.χ. στο ρόλο του σχολαστικού Δασκάλου στον Κατζούρμπο, στο επιτηδευμένο ύφος και τα αρχαία ονόματα στην Ερωφίλη, στο περιεχόμενο κάποιων ιντερμεδίων. Αλλά και οι γνώσεις του της ρητορικής είναι δύσκολο να αμφισβητηθούν: μεγάλη ποικιλία από ρητορικά σχήματα και τρόπους, εκτενείς κατάλογοι των οποίων περιλαμβάνονταν στα συγγράμματα ποιητικής της Αναγέννησης.
Το κοινωνικό περιβάλλον
O Χορτάτσης γνώριζε πολύ καλά τον Χάνδακα ή μπορεί και να έζησε εκεί. Στον Κατζούρμποαναφέρονται τοπωνύμια, εκκλησίες και λαϊκές γειτονιές της πόλης αυτής, όπου ξετυλίγεται η υπόθεση. Βέβαια θεωρείται η γνωριμία του με τον Βενετοκρητικό ευγενή Μαρκαντώνιο Βιάρο (1540-1605), σημαντικό παράγοντα της δημόσιας ζωής των Χανίων και προστάτη των γραμμάτων. Χάρη στο κύρος και την πολιτική επιρροή του Βιάρου, ο Χορτάτσης ρύθμισε μια δύσκολη υπόθεσή του στο Ρέθυμνο. Στο γνώριμο κοινωνικό περιβάλλον του ποιητή ανήκε και ο Κρητικός ευγενής, δικηγόρος, σπουδαγμένος στην Πάδοβα, Ιωάννης Μουρμούρης, από τα Χανιά, γιος του Εμμανουήλ, εξαίρετου στρατιωτικού στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης. Στους δύο αυτούς διακεκριμένους άνδρες, ο ποιητής αφιέρωσε παραστάσεις της Πανώριας και της Ερωφίλης, τις οποίες πιθανότατα εκείνοι θα χρηματοδότησαν. Πιθανή πρέπει να θεωρηθεί η συμμετοχή του Χορτάτση στην Ακαδημία των Stravaganti του Χάνδακα, στον κύκλο των Κρητικών λογίων που θεράπευσαν τις Μούσες και τα γράμματα και μετακένωναν την πνευματική ατμόσφαιρα της Ιταλίας στον τόπο τους. Ίσως μάλιστα ο Χορτάτσης να παρουσίασε τα έργα του ενώπιον των μελών της Ακαδημίας. Την υποθετική ανασυγκρότηση λεπτομερειών της ζωής του Χορτάτση ώθησε πιο πέρα η R. Bancroft-Marcus, υποστηρίζοντας ότι ο ποιητής ήταν μέλος της ιδρυμένης στο Ρέθυμνο στα 1562 Ακαδημίας των Vivi.
ΠΗΓΗ: http://rethemnos.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου