Οι ρίζες της Εκδίκησης ....
Η λέξη Βεντέτα, με το γνωστό σε όλους νομικό περιεχόμενο, προέρχεται από το ιταλικό ρήμα vendico, που σημαίνει εκδικούμαι.
Στην Κρήτη όμως και ειδικότερα στους τόπους όπου απαντάται το φαινόμενο (ορεινές περιοχές των τριών δυτικών νομών), η συνήθως χρησιμοποιούμενη λέξη είναι οικογενειακά, λέξη που αποδίδει ακριβέστερα το διπλό περιεχόμενο της κρητικής εκδίκησης ως μιας υπόθεσης αυστηρά οικογενειακής, αλλά και ως μιας συμπεριφοράς επιβαλλόμενης από το χρέος προστασίας της οικογενειακής τιμής. Στην κρητική λογοτεχνία (Ερωτόκριτος κ.λ.π.) απαντάται και η λέξη γδικιωμός λόγοι που κρατούν σε ανησυχητική επικαιρότητα το έθιμο της κρητικής βεντέτας είναι κατά Βάση κοινωνικοί και ιστορικοί.
Κοινωνικοί κατά το ότι εξακολουθούν ακόμη να υπάρχουν και να λειτουργούν οι κοινωνικοί σχηματισμοί που την αποδέχθηκαν ως δίκαιο και κουλτούρα (πολυμελείς και ισχυρές οικογένειες της ορεινής Κρήτης) και ιστορικοί, κατά το ότι ο άγραφος νόμος της εκδίκησης, έχει Βαθιές ρίζες στην ιστορία και το Δίκαιο της Κρήτης. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα ασχοληθούμε με τους ιστορικούς λόγους, που γέννησαν το έθιμο.
Η βεντέτα, ο φόνος δηλαδή που τελείται με κίνητρο την εκδίκηση για έναν άλλο φόνο, υπήρξε από τα πολύ παλιά χρόνια και δυστυχώς εξακολουθεί ακόμη να αποτελεί από τις πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της κρητικής ιδιαιτερότητας ή εγκληματικότητας, αν προτιμάτε. Η εκδήλωση αυτή, εξεταζόμενη με ιστορικά και εγκληματολογικά κριτίρια μπορεί να εξηγηθεί ως ο απόηχος ενός μακρινού παρελθόντος και πιο συγκεκριμένα ως επιβίωση ενός αρχαίου τρόπου απονομής Δικαιοσύνης. Ενός τρόπου, ο οποίος προέβλεπε τον κολασμό του δράστη ενός εγκλήματος, με ποινή που έπρεπε να είναι ανάλογη σε είδος και βαρύτητα με το κακό που διέπραξε.
Η άποψη αυτή που, ας σημειωθεί, συνιστά την πρώτη στην ιστορία του ποινικού δικαίου βαθμίδα ορθής απονομής της Δικαιοσύνης, χάνεται στα βάθη του χρόνου και ανιχνεύεται σε όλες σχεδόν τις νομοθεσίες των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν γύρω στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στη δεύτερη προ Χριστού χιλιετία. Στους πολιτισμούς αυτούς η θέσπιση της θεμελιώδους δικαιϊκής αρχής της Ανταπόδοσης, ή Ταυτοπάθειας, ή του Αντιπεπονθότος, για να χρησιμοποιήσουμε όλα τα συνώνυμα της σχετικής νομικής ορολογίας, εκφράζεται ως θρησκευτική επιταγή και αποκτά κύρος και δεσμευτικότητα για τους κοινωνούς του δικαίου, απλώς και μόνον επειδή το διατάσσουν οι θεοί.
Στην Κρήτη όμως, για πρώτη φορά στην ιστορία του Δικαίου, η μορφή αυτή απονομής της Δικαιοσύνης εμφανίζεται ως προϊόν ανθρώπινης Βούλησης και ως νόμος του κράτους, με όλη τη σημασία της λέξης. Η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει βέβαια ίσαμε τώρα αποκαλύψει κάποια επιγραφή με τη σχετική ποινική διάταξη.
Η διάταξη όμως αυτή, που όπως προείπαμε, προβλέπει για το δράστη ενός εγκλήματος τιμωρία ανάλογη με το κακό που έκανε, σώζεται ακέραιη στο έργο ενός βαθυστόχαστου μελετητή και θερμού θαυμαστή της Κρητικής Πολιτείας, του Αριστοτέλη. Ο μεγάλος Σταγειρίτης στο τέταρτο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων και συγκεκριμένα στο όγδοο κεφάλαιο αυτού (1132 ), όπου κάνει λόγο για τις διάφορες μορφές απονομής της δικαιοσύνης, αναφέρεται και στο Αντιπεπονθός, το οποίο χαρακτηρίζει ως σπουδαία μορφή απονομής δικαίου και κατονομάζει τον άνθρωπο που την εισηγήθηκε στη Μινωική Πολιτεία. Πρόκεται για το μυθικό Ραδάμανθυ, στον οποίο αποδίδει την ακόλουθη νομική έκφραση, διατυπωμένη νομοτεχνικά στον έμμετρο λόγο, που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Κρήτες στη νομοθεσία τους, ώστε να είναι ευκολότερη η αποστήθιση της.
«Ει κε πάθοι τα τ' έρεξε, δίκη κ' ιθεία γένοιτο»
που σε ελεύθερη απόδοση μου με βάση τον κρητικό δεκαπεντασύλλαβο, σημαίνει:
Μόνο οσα πάθει ό,τι 'καμε, δίκη σωστή θα γίνει
Έκτοτε το αντιπεπονθός, θα αποτελέσει τη βάση του ποινικού δικαίου της Κρήτης, σχεδόν ίσαμε την απελευθέρωση της από τους Τούρκους και το συνεχές της εφαρμογής του δεν θα κλονισθεί ούτε για μια στιγμή ως την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας, που συγκροτήθηκε κατά το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, και τη δημοσίευση του πρώτου Ποινικού της Κώδικα, ο οποίος φέρει την υπογραφή αλλά και τη γραφίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ως υπουργού Δικαιοσύνης. Η μεγαλόψυχη και υπέροχη ένσταση του Σωκράτη, ότι δεν πρέπει να εκδικούμαστε ούτε να κακοποιούμε
κανέναν άνθρωπο, ό,τι κι αν έχουμε πάθει από αυτόν, η οποία (ένσταση) αποτελεί την πρώτη ιστορία του δικαίου του αντιπεπονθότος, τέσσερις περίπου αιώνες πριν ο Χριστός κηρύξει το «όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην» (Ματθ. Ε', 39), ακούστηκε στην αρχαιότητα ως φωνή βοώντος εν τη ερήμω.Ακόμη και ο άριστος των μαθητών του και συγγραφέας του διαλόγου «Κρίτων», όπου διατυπώνεται η παραπάνω ένσταση, ο Πλάτων, βαθύς και αυτός μελετητής και θαυμαστής της κρητικής ευνομίας, υιοθετεί, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, το κρητικό αντιπεπονθός. Στο τελευταίο και πιο ενδιαφέρον έργο του «Νόμοι», που συνέγραψε στην τελευταία δεκαετία της ζωής του, για να χρησιμοποιηθούν ως νομοθεσία μιας υπό ίδρυσιν αποικίας των Κρητών, της Μαγνησίας, και ειδικότερα στο ένατο και δωδέκατο βιβλίο αυτών, όπου διατυπώνονται οι προτάσεις του για το εφαρμοστέο ποινικό δίκαιο, ο Πλάτων επανειλημμένα εισηγείται , αφενός μεν την υποχρέωση της Πολιτείας να τιμωρεί με θάνατο το δράστη μιας εκ δόλου τελούμενης ανθρωποκτονίας και, αφετέρου, θεσπίζει υπέρ των στενών εξ αίματος συγγενών τη -συντρέχουσα με το κράτος- αρμοδιότητα να επιδιώκουν αυτοδύναμα την εφαρμογή του νόμου με τη θανάτωση του αδικητή ή με τη σύλληψη του και την παράδοση του στις δικαστικές αρχές προκειμένου να επακολουθήσει η εκτέλεσή του.
Ιδού το σχετικό απόσπασμα: «Ο προστυχών πρώτος των οικείων του αποθανόντος ή και των πολιτών ανατί κτεινέτω, ή δήσας (αυτόν) τοις άρχουσι των την δίκη » κρινόντων κτείναι παραδότω• (Πλάτ. Νόμοι Θ, 871 d-e) (Ο πρώτος που θα τον συναντήσει από τους στενούς συγγενείς του θύματος ή οποιοσδήποτε πολίτης έχει διαζευκτικά το χρέος ή να τον θανατώσει ατιμωρητί ή, αφού τον συλλάβει και τον δέσει, να τον παραδώσει στις δικαστικές αρχές, προκειμένου να τον θανατώσουν.)
ΠΗΓΗ - rc-cafe.blogspot.com / http://blogthea.gr
Η λέξη Βεντέτα, με το γνωστό σε όλους νομικό περιεχόμενο, προέρχεται από το ιταλικό ρήμα vendico, που σημαίνει εκδικούμαι.
Στην Κρήτη όμως και ειδικότερα στους τόπους όπου απαντάται το φαινόμενο (ορεινές περιοχές των τριών δυτικών νομών), η συνήθως χρησιμοποιούμενη λέξη είναι οικογενειακά, λέξη που αποδίδει ακριβέστερα το διπλό περιεχόμενο της κρητικής εκδίκησης ως μιας υπόθεσης αυστηρά οικογενειακής, αλλά και ως μιας συμπεριφοράς επιβαλλόμενης από το χρέος προστασίας της οικογενειακής τιμής. Στην κρητική λογοτεχνία (Ερωτόκριτος κ.λ.π.) απαντάται και η λέξη γδικιωμός λόγοι που κρατούν σε ανησυχητική επικαιρότητα το έθιμο της κρητικής βεντέτας είναι κατά Βάση κοινωνικοί και ιστορικοί.
Κοινωνικοί κατά το ότι εξακολουθούν ακόμη να υπάρχουν και να λειτουργούν οι κοινωνικοί σχηματισμοί που την αποδέχθηκαν ως δίκαιο και κουλτούρα (πολυμελείς και ισχυρές οικογένειες της ορεινής Κρήτης) και ιστορικοί, κατά το ότι ο άγραφος νόμος της εκδίκησης, έχει Βαθιές ρίζες στην ιστορία και το Δίκαιο της Κρήτης. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα ασχοληθούμε με τους ιστορικούς λόγους, που γέννησαν το έθιμο.
Η βεντέτα, ο φόνος δηλαδή που τελείται με κίνητρο την εκδίκηση για έναν άλλο φόνο, υπήρξε από τα πολύ παλιά χρόνια και δυστυχώς εξακολουθεί ακόμη να αποτελεί από τις πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της κρητικής ιδιαιτερότητας ή εγκληματικότητας, αν προτιμάτε. Η εκδήλωση αυτή, εξεταζόμενη με ιστορικά και εγκληματολογικά κριτίρια μπορεί να εξηγηθεί ως ο απόηχος ενός μακρινού παρελθόντος και πιο συγκεκριμένα ως επιβίωση ενός αρχαίου τρόπου απονομής Δικαιοσύνης. Ενός τρόπου, ο οποίος προέβλεπε τον κολασμό του δράστη ενός εγκλήματος, με ποινή που έπρεπε να είναι ανάλογη σε είδος και βαρύτητα με το κακό που διέπραξε.
Η άποψη αυτή που, ας σημειωθεί, συνιστά την πρώτη στην ιστορία του ποινικού δικαίου βαθμίδα ορθής απονομής της Δικαιοσύνης, χάνεται στα βάθη του χρόνου και ανιχνεύεται σε όλες σχεδόν τις νομοθεσίες των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν γύρω στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στη δεύτερη προ Χριστού χιλιετία. Στους πολιτισμούς αυτούς η θέσπιση της θεμελιώδους δικαιϊκής αρχής της Ανταπόδοσης, ή Ταυτοπάθειας, ή του Αντιπεπονθότος, για να χρησιμοποιήσουμε όλα τα συνώνυμα της σχετικής νομικής ορολογίας, εκφράζεται ως θρησκευτική επιταγή και αποκτά κύρος και δεσμευτικότητα για τους κοινωνούς του δικαίου, απλώς και μόνον επειδή το διατάσσουν οι θεοί.
Στην Κρήτη όμως, για πρώτη φορά στην ιστορία του Δικαίου, η μορφή αυτή απονομής της Δικαιοσύνης εμφανίζεται ως προϊόν ανθρώπινης Βούλησης και ως νόμος του κράτους, με όλη τη σημασία της λέξης. Η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει βέβαια ίσαμε τώρα αποκαλύψει κάποια επιγραφή με τη σχετική ποινική διάταξη.
Η διάταξη όμως αυτή, που όπως προείπαμε, προβλέπει για το δράστη ενός εγκλήματος τιμωρία ανάλογη με το κακό που έκανε, σώζεται ακέραιη στο έργο ενός βαθυστόχαστου μελετητή και θερμού θαυμαστή της Κρητικής Πολιτείας, του Αριστοτέλη. Ο μεγάλος Σταγειρίτης στο τέταρτο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων και συγκεκριμένα στο όγδοο κεφάλαιο αυτού (1132 ), όπου κάνει λόγο για τις διάφορες μορφές απονομής της δικαιοσύνης, αναφέρεται και στο Αντιπεπονθός, το οποίο χαρακτηρίζει ως σπουδαία μορφή απονομής δικαίου και κατονομάζει τον άνθρωπο που την εισηγήθηκε στη Μινωική Πολιτεία. Πρόκεται για το μυθικό Ραδάμανθυ, στον οποίο αποδίδει την ακόλουθη νομική έκφραση, διατυπωμένη νομοτεχνικά στον έμμετρο λόγο, που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Κρήτες στη νομοθεσία τους, ώστε να είναι ευκολότερη η αποστήθιση της.
«Ει κε πάθοι τα τ' έρεξε, δίκη κ' ιθεία γένοιτο»
που σε ελεύθερη απόδοση μου με βάση τον κρητικό δεκαπεντασύλλαβο, σημαίνει:
Μόνο οσα πάθει ό,τι 'καμε, δίκη σωστή θα γίνει
Έκτοτε το αντιπεπονθός, θα αποτελέσει τη βάση του ποινικού δικαίου της Κρήτης, σχεδόν ίσαμε την απελευθέρωση της από τους Τούρκους και το συνεχές της εφαρμογής του δεν θα κλονισθεί ούτε για μια στιγμή ως την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας, που συγκροτήθηκε κατά το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, και τη δημοσίευση του πρώτου Ποινικού της Κώδικα, ο οποίος φέρει την υπογραφή αλλά και τη γραφίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ως υπουργού Δικαιοσύνης. Η μεγαλόψυχη και υπέροχη ένσταση του Σωκράτη, ότι δεν πρέπει να εκδικούμαστε ούτε να κακοποιούμε
κανέναν άνθρωπο, ό,τι κι αν έχουμε πάθει από αυτόν, η οποία (ένσταση) αποτελεί την πρώτη ιστορία του δικαίου του αντιπεπονθότος, τέσσερις περίπου αιώνες πριν ο Χριστός κηρύξει το «όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην» (Ματθ. Ε', 39), ακούστηκε στην αρχαιότητα ως φωνή βοώντος εν τη ερήμω.Ακόμη και ο άριστος των μαθητών του και συγγραφέας του διαλόγου «Κρίτων», όπου διατυπώνεται η παραπάνω ένσταση, ο Πλάτων, βαθύς και αυτός μελετητής και θαυμαστής της κρητικής ευνομίας, υιοθετεί, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, το κρητικό αντιπεπονθός. Στο τελευταίο και πιο ενδιαφέρον έργο του «Νόμοι», που συνέγραψε στην τελευταία δεκαετία της ζωής του, για να χρησιμοποιηθούν ως νομοθεσία μιας υπό ίδρυσιν αποικίας των Κρητών, της Μαγνησίας, και ειδικότερα στο ένατο και δωδέκατο βιβλίο αυτών, όπου διατυπώνονται οι προτάσεις του για το εφαρμοστέο ποινικό δίκαιο, ο Πλάτων επανειλημμένα εισηγείται , αφενός μεν την υποχρέωση της Πολιτείας να τιμωρεί με θάνατο το δράστη μιας εκ δόλου τελούμενης ανθρωποκτονίας και, αφετέρου, θεσπίζει υπέρ των στενών εξ αίματος συγγενών τη -συντρέχουσα με το κράτος- αρμοδιότητα να επιδιώκουν αυτοδύναμα την εφαρμογή του νόμου με τη θανάτωση του αδικητή ή με τη σύλληψη του και την παράδοση του στις δικαστικές αρχές προκειμένου να επακολουθήσει η εκτέλεσή του.
Ιδού το σχετικό απόσπασμα: «Ο προστυχών πρώτος των οικείων του αποθανόντος ή και των πολιτών ανατί κτεινέτω, ή δήσας (αυτόν) τοις άρχουσι των την δίκη » κρινόντων κτείναι παραδότω• (Πλάτ. Νόμοι Θ, 871 d-e) (Ο πρώτος που θα τον συναντήσει από τους στενούς συγγενείς του θύματος ή οποιοσδήποτε πολίτης έχει διαζευκτικά το χρέος ή να τον θανατώσει ατιμωρητί ή, αφού τον συλλάβει και τον δέσει, να τον παραδώσει στις δικαστικές αρχές, προκειμένου να τον θανατώσουν.)
ΠΗΓΗ - rc-cafe.blogspot.com / http://blogthea.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου