«Πλατεία του Αμαριανού με τον απλάτανό σου,
τσι στεναγμούς και τσι χαρές και το κρυγιό νερό σου.
Απλάτανε οι κλώνοι σου το Αμαριανό βαστούνε,
Και το σηκώνουνε ψηλά δίχως να κουραστούνε».
Το Αμαριανό (κάτοικοι 321 το 2001) είναι χωριό της επαρχίας Πεδιάδας , Δήμου Μινώα Πεδιάδος. Η θέση του είναι στους πρόποδες του υψώματος Αφέντης (υψόμετρο 1.578 μ. ) του ορεινού συγκροτήματος της Δίκτης. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και παράγεται λάδι.
Βορειοανατολικά του χωριού στο λόφο με πανοραμική θέα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Κεφαλιώτη με υστεροβυζαντινές τοιχογραφίες. Ο ναός αυτός χρονολογείται γύρω στο 14ο αιώνα.
Άλλες βυζαντινές εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό είναι:
Η Παναγία στο Καρδάκι,
Η Παναγία η Υπαπαντή,
Ο Αφέντης Χριστός .
Στην πλατεία του χωριού με τα αιωνόβια πλατάνια και το τρεχούμενο νερό, υπάρχει μια λιθόκτιστη κρήνη δεξαμενή που κατασκευάστηκε με δαπάνες της κοινότητας το 1898μ.Χ. , λίγους μήνες πριν την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους, έχει χαρακτηριστεί ιστορικό-διατηρητέο μνημείο άρρητα συνδεδεμένο με την ζωή και τις μνήμες των κατοίκων Ένας περίπατος στα ανηφορικά σοκάκια θα δώσει στον επισκέπτη την ευκαιρία να θαυμάσει δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όπως σπίτια με κάμαρες, φούρνους, πατητήρια, πετρόκτιστα πηγάδια, ρακοκάζανα κτλ.
Προστάτης του χωριού είναι ο Άγιος Ευστάθιος ο οποίος τιμάται στις 20 Σεπτεμβρίου. Η ακριβή ημερομηνία οικοδόμησης δεν έχει εξακριβωθεί, όμως υπολογίζεται μετά τη μεγάλη επανάσταση του 1821-1830.
Στις 15 του Αυγούστου που είναι η εορτή της Παναγίας, ο πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει ένα μεγάλο παραδοσιακό γλέντι στην πλατεία του χωριού.
Ιστορικά στοιχεία
Οι παλαιότερες γραφές του χωριού είναι Αμαριανώ (ουδ.) και Αμαριανόν. Αναφέρεται στις βενετικές απογραφές Amariano και στον Καστροφύλακα (Κ94) με 225 κατοίκους το 1583. Σύμφωνα με το Στ. Σπανάκη ο αποικισμός του χωριού έγινε από κατοίκους του Αμαρίου Ρεθύμνου, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί. Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας πολλοί κάτοικοι εξορίζονταν από τα χωριά τους για λόγους ασφαλείας και εγκαταστάθηκαν σε άλλη επαρχία. Η ονομασία της επαρχίας Αμαρίου αναφέρεται από τις αρχές της Βενετοκρατίας. Η προηγούμενη ονομασία του ήταν Σύβριτος, κατά τη δεύτερη Βυζαντινή περίοδο.Συνεπώς ο αποικισμός του χωριού Αμαριανώ έγινε κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας και μάλιστα στις αρχές, αφού το 1583 ήταν αρκετά μεγάλος οικισμός. Παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με τη βυρσοδεψία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ / ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ
