Κυρίαρχο ρόλο στη λατρευτική παράδοση της Μονής Παλιανής διαδραματίζει η γνωστή "μυρτιά της Παλιανής", ένα αιωνόβιο δένδρο που βρίσκεται δίπλα ακριβώς στο ναό και στο Ν.Δ. τμήμα του περιβόλου. Η εικόνα της Παναγίας βρίσκεται πάντα στο ειδικό εικονοστάσι, στον κορμό του δέντρου και το καντήλι της μυρτιάς ανάβει συνέχεια! Η " Αγία Μυρτιά", όπως αποκαλείται από τις μοναχές, γιορτάζει ξεχωριστά από το ναό καθιερώθηκε δηλαδή ειδική γιορτή για την Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, στις 24 Σεπτεμβρίου. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η ευλογία των άρτων γίνεται κάθε χρόνο κάτω από το ιερό αυτό δέντρο, και ως τράπεζα χρησιμοποιείται ένα αρχαίο κιονόκρανο! (Προέρχεται από την πρωτοχριστιανική βασιλική ).
Τα πιο χαμηλά κλαδιά του έχουν εντελώς απογυμνωθεί από τα φύλλα τους. Τα κόβουν οι προσκυνητές της Παλιανής άλλοι κατασκευάζουν φυλακτά, άλλοι τα κρεμούν στα εικονοστάσιά τους. Η λατρεία της " Αγίας Μυρτιάς" αποτελεί επιβίωση πανάρχαιων λατρευτικών συνηθειών και πιο συγκεκριμένα της λατρείας των ιερών δένδρων:
«Έκπληκτικήν έπιβίωσιν λατρείας ίερού δένδρου, είς τήν σημερινήν Kρήτην» σημειώνει ο γνωστός αρχαιολόγος Στυλιανός Αλεξίου, «αποτελεί ή 'Αγία Μυρτιά τής μονής Παλιανής , Ηρακλείου. Προς την λατρείαν τού δένδρου τούτου συνδυάζεται λατρεία τής Θεοτόκου, τής όποίας είκών, όρατή μόνον είς παίδας, πιστεύεται ότι περικλείεται είς τόν κορμόν. ' Ιαματικαί ίδιότητες άποδίδονται είς τά φύλλα τού δένδρου, τα όποία χρησιμοποιούνται διά θεραπευτικόν "κάπνισμα", "άφεψήματα" καί "φυλακτά"».
Το ιερό δέντρο της Παλιανής αποτελεί επίκεντρο της λατρείας ιδιαίτερα κατά την περίοδο του 15αύγουστου. Κάθε απόγευμα όλες οι μοναχές κάνουν παρακλήσεις κάτω από την Αγία Μυρτιά και προσεύχονται. Η τελετουργία αυτή αποκτά μια ξεχωριστή σημασία για τα δεδομένα της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης. Η υπαίθρια τελετουργία κάτω από το ιερό δέντρο είναι φαινόμενο ίσως και μοναδικό για τα εκκλησιαστικά δεδομένα. Αλλά και ξεχωριστά κάθε μοναχή θεωρεί ότι ανάμεσα στα καθήκοντά της συμπεριλαμβάνεται και η τακτική προσευχή κάτω από την Αγία Μυρτιά.
Οι μοναχές κόβουν τα κλαδιά του δέντρου και σχηματίζουν μ' αυτά μικρούς σταυρούς. Ένας τέτοιος σταυρός θεωρείται ότι περικλείει θαυματουργές ιδιότητες και μπορεί να ακούσει κανείς στην Παλιανή αναρίθμητες σχετικές παραδόσεις. Τα τελευταία χρόνια οι πιο χαμηλοί κλώνοι του δένδρου έχουν εντελώς απογυμνωθεί από φύλλα τα οποία κόβουν και παίρνουν μαζί τους οι προσκυνητές. Στον κορμό έχουν τοποθετηθεί εικονοστάσι και δίπλα του μπορεί να δει κανείς άφθονα αφιερώματα, τα οποία είτε αφήνουν στον κορμό είτε κρεμούν στα κλαδιά του δέντρου.
Η " Αγία Μυρτιά" μπορεί να είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα λατρείας ιερού δέντρου, όχι όμως και το μοναδικό. Ερευνώντας τα τελευταία χρόνια τις παραδόσεις γύρω από τα ιερά δέντρα της Κρήτης, εντόπισα πάνω από 50 τέτοια δέντρα, σ' όλη την Κρήτη. Και στα γύρω από τη Μονή Παλιανής χωριά υπάρχουν παραδείγματα που απηχούν τη λατρεία ιερών δέντρων, πράγμα που σημαίνει ότι η ευρύτερη περιοχή αποτελεί κοιτίδα πανάρχαιων λατρευτικών συνηθειών. Είναι γνωστό σήμερα ότι η λατρεία ιερών δέντρων στην Κρήτη, ξεκινά από τα μινωικά χρόνια!
Πηγή : ΚΑΡΜΑΝΩΡ
Νίκος Ψιλάκης
Λαικές τελετουργιες στην Κρήτη
(ISBN: 960-7448-47-2 )
