Ο λόγιος και κοσμοπολίτης Δημήτριος Βικέλας, ο οποίος γεννήθηκε στη Σύρο το 1835, δώρισε στον Δήμο Ηρακλείου την πλούσια και πολύτιμη βιβλιοθήκη του.
Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ακόμη σαφές γιατί τη δώρισε στο Ηράκλειο την προσωπική του βιβλιοθήκη και όχι στη γενέτειρα του τη Σύρο ή την πόλη της
καταγωγής του, Βέροια. Οι απαντήσεις που συνήθως θέτονται είναι πως ο Βικέλας ενθουσιάστηκε με τους θησαυρούς που αποκαλύφθηκαν κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κρήτη καθώς και η επίσκεψη του στο Ηράκλειο λίγο πριν πεθάνει.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ
Το 1912, έπειτα από απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου,
καταγράφηκαν στην Βικελαία Βιβλιοθήκη 1.130 τόμοι βιβλίων του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου, ο οποίος ιδρύθηκε το 1880 και συγκέντρωσε αρκετά
ενδιαφέροντα για τη Κρήτη βιβλία. Το 1920, η βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στα τρία ισόγεια βορινά δωμάτια του Δημαρχιακού Μεγάρου και στεγάστηκε εκεί μέχρι
το 1932, που μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Μέγαρο των Ακτάρικων και εκεί έμεινε μέχρι την Γερμανική κατοχή. Η ανάπτυξη της βιβλιοθήκης ξεκίνησε στις αρχές
της δεκαετίας του ’80 με προσκτήσεις υλικού και συντήρηση αρχείων.
Συγγραφέας, έμπορος και αθλητικός παράγων, που υπηρέτησε με επιτυχία, τόσο τον «Κερδώο», όσο και τον «Λόγιο Ερμή».
Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 15 Φεβρουαρίου 1835. Ο πατέρας του ήταν έμπορος με καταγωγή από τη Βέροια και ονομαζόταν Εμμανουήλ Μπικέλας ή Μπεκέλας, μέχρις ότου μετέτρεψε το επίθετό του σε Βικέλας. Η μητέρα του Σµαράγδα ανήκε στη μεγάλη ηπειρώτικη οικογένεια των Μελάδων, με δράση στο εμπόριο και τα γράμματα. Θείος του ήταν ο συγγραφέας Λέων Μελάς, ο οποίος με το μυθιστόρημά του «Ο Γεροστάθης» γαλούχησε γενεές ελληνοπαίδων.
Λόγω των συχνών μετακινήσεων του πατέρα του, αλλά και δικών του προβλημάτων υγείας, η φοίτησή του στα σχολεία δεν ήταν τακτική. Η μητέρα του, όμως, ήταν πολύ καλλιεργημένη και του προσέφερε αρκετά μαθήματα κατ' οίκον. Ο ίδιος αργότερα ομολόγησε ότι σ' αυτήν όφειλε την κλίση του προς τη λογοτεχνία. Σε κάποια από τις πολλές μετακινήσεις της οικογένειάς του ξαναβρέθηκε στη Σύρο, όπου και φοίτησε στο Λύκειο του Χρήστου Ευαγγελίδη. Εκεί, αυτός και ο συμμαθητής του Εμμανουήλ Ροΐδης, εξέδιδαν χειρόγραφη εφημερίδα. Στα γράμματα εμφανίσθηκε το 1851, όταν σε ηλικία 16 ετών μετάφρασε από τα γαλλικά το θεατρικό έργο του Ρακίνα «Εσθήρ»
Σε ηλικία 17 ετών ο Βικέλας εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, στην αρχή ως λογιστής στην εμπορική επιχείρηση των θείων του «Αφοί Μελά» και στη συνέχεια ως συνεταίρος. Από τους εμπορικούς κύκλους του Λονδίνου εκτιμήθηκε η εργατικότητα, η μεθοδικότητα, η εντιμότητα και η ευρύτητα του πνεύματός του. Ανέπτυξε φιλία με τον πρεσβευτή της Ελλάδας στο Λονδίνο Σπυρίδωνα Τρικούπη και τον γιο του Χαρίλαο, μετέπειτα πρωθυπουργό, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάληψη και τη διοργάνωση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896.
Τις ελάχιστες ελεύθερες ώρες, ο νεαρός Βικέλας παρακολουθούσε μαθήματα Βοτανικής και Αρχιτεκτονικής στο University College, ενώ εξασκούσε το ταλέντο του στις ξένες γλώσσες. Παράλληλα, έγραφε διηγήματα, ποιήματα και μετέφραζε στα ελληνικά τα παραμύθια του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και τις τραγωδίες του Σαίξπηρ.
Το 1876 η εταιρεία Μελά διαλύθηκε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και ο Δημήτριος Βικέλας, έχοντας κάνει μια σεβαστή περιουσία, σε ηλικία 41 ετών αποφάσισε να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις και στραφεί αποκλειστικά προς τα γράμματα και την κοινωνική δράση. Το 1877, εξαιτίας της ασθενείας της συζύγου του, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ανέπτυξε ένα ευρύ κύκλο γνωριμιών.
Το καλοκαίρι του 1894 διεξήχθη στη γαλλική πρωτεύουσα το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και ο Δημήτριος Βικέλας παρακολουθεί τις εργασίες του, ως αντιπρόσωπος του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου. Στις 23 Ιουνίου, ημέρα λήξης των εργασιών του Συνεδρίου, αποφασίστηκε η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, µε την τέλεση της πρώτης διοργάνωσης το 1896 στην Αθήνα. Η συμβολή του Δημητρίου Βικέλα υπήρξε καθοριστική, ενεργώντας αυτοβούλως και χωρίς να έχει την εξουσιοδότηση του Πανελληνίου για να χειριστεί ένα τόσο σοβαρό θέμα.
Η αρχική σκέψη του Βαρώνου Ντε Κουμπερτέν ήταν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες να γίνουν το 1900 στο Παρίσι, αλλά ο εμπνευσμένος λόγος του Βικέλα ανέτρεψε την κατάσταση. «...Στην Αθήνα, ασφαλώς δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να οργανώσουμε μεγαλοπρεπείς γιορτές, αλλά τις πολλές ελλείψεις μας θα αναπληρώσει η εγκαρδιότητα της υποδοχής μας. Δεν θα προσφέρουμε στους επισκέπτες μας διασκεδάσεις άξιες προς την περίσταση, αλλά έχουμε να δείξουμε τα µνηµεία και τα ερείπια της αρχαιότητος και να τους οδηγήσουμε στους τόπους όπου τελούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τους αγώνες τους…» είπε, σε μια αποστροφή της ομιλίας του και συνεπήρε τους συνέδρους, οι οποίοι ψήφισαν ομόφωνα την Αθήνα.
Η τολμηρή πρωτοβουλία του Βικέλα προκάλεσε ενθουσιασμό στην κοινή γνώμη και τον τύπο στην Ελλάδα και ήταν η αιτία που συνέβαλε στην απροσδόκητα μεγάλη επιτυχία της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων τότε, αλλά και στην παγίωση του θεσμού τα επόμενα χρόνια. Ο Δημήτριος Βικέλας εξελέγη το 1894 πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Παρέμεινε στη θέση αυτή έως το 1896, οπότε τον διαδέχθηκε ο βαρώνος Ντε Κουμπερτέν. Πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα, όπου πέθανε στις 7 Ιουλίου 1908, χτυπημένος από την επάρατη νόσο.
Ο Δημήτριος Βικέλας θεωρείται, μαζί με τον Γεώργιο Βιζυηνό, ο εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στην Ελλάδα. Ο «Λουκής Λάρας» είναι το πιο γνωστό του έργο, με ξεχωριστή θέση στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Πεζογράφημα με ρεαλιστικό και κοινωνικό περιεχόμενο, γράφτηκε το 1879 και αναφέρεται στις επιπτώσεις τις επανάστασης του 1821 στους απλούς ανθρώπους. Άλλα σημαντικά διηγήματά του είναι «Ο Παπα-Νάρκισσος», «Ο Λυσσασμένος», «Η άσχημη αδελφή», «Φίλιππος Μάρθας» και «Γιατί έγινα Δικηγόρος».
Ο Δημήτριος Βικέλας ανέπτυξε σημαντικό κοινωφελές έργο. Ίδρυσε τον «Οίκο Τυφλών», τη «Σεβαστοπούλειο Σχολή» και το 1899 τον «Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων» για την έκδοση βιβλίων σε φθηνή τιμή. Μετά το θάνατό του κληροδότησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στο δήμο Ηρακλείου Κρήτης, τη γνωστή και σήμερα «Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη».
Πολλοί άνθρωποι του πνεύματος και των γραμμάτων που αγαπούν το βιβλίο, θέλησαν να ενισχύσουν τη βιβλιοθήκη με τη δωρεά των ατομικών τους βιβλιοθηκών.
Πρώτος δωρητής είναι ο Ιωάννης Λυμπρίτης και ακολουθεί το Γυμνάσιο της Κρήτης, ο Στέφανος Ξανθουδίδης, ο Ανδρέας Ανδρεάδης, ο Ζαχαρίας Οικονόμου κ.ά.
Οι συλλογές της αποτελούνται από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και οπτικοακουστικό υλικό, που καλύπτουν όλο το φάσμα της ανθρώπινης γνώσης καθώς και
από πολλά ιστορικά τεκμήρια του νησιού που είναι μοναδικά.
Οι κυριότερες συλλογές δημοσίων εγγράφων του Τμήματος Αρχείων της είναι:
Τα σχετικά με την Κρήτη Αρχεία της Βενετίας. Πρόκειται για τα αρχεία του «Βασιλείου της Κρήτης» που φυλάσσονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας μέχρι και σήμερα.
Το τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου. Αποτελείται από χειρόγραφους Κώδικες του Ιεροδικείου Ηρακλείου που εκτείνονται σε χρονικό διάστημα 230 ετών και είναι
γραμμένοι στην τούρκικη γλώσσα με την παλιά αραβική γραφή.
Το Αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου. Ο θεσμός των «δημογεροντιών» ίσχυσε στην Κρήτη κατά την Τουρκική κυριαρχία από το 1958 έως το 1900.
Πρόκειται για τα προνόμια που παρείχαν οι Οθωμανοί στους Χριστιανούς για να αποφύγουν την έξαρση των εθνικού χαρακτήρα επαναστατικών εξεγέρσεων.
Στη βιβλιοθήκη λειτουργούν τα εξής τμήματα και υπηρεσίες που βρίσκονται στη διάθεση του κοινού της:
Τμήμα μη δανειζόμενων βιβλίων. Αποτελείται από τα παλαιά βιβλία, από αυτά που δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο και επιπλέον, από τις μεγάλες δωρεές
των Βικέλα, Σεφέρη και Αυγέρη.
Τμήμα Εφημερίδων και Περιοδικών. Περιλαμβάνει εφημερίδες και περιοδικά από τον προηγούμενο αιώνα μέχρι σήμερα που αφορούν όλη την ιστορία
της Κρήτης από την Τουρκοκρατία και μετά. Οι ερευνητές μπορούν να τα μελετήσουν μόνο στο αναγνωστήριο, καθώς δεν επιτρέπεται ο δανεισμός τους.
Τμήμα Αρχείων. Είναι το τμήμα που στεγάζει όλες τις αρχειακές συλλογές που απέκτησε η βιβλιοθήκη τα τελευταία χρόνια.
Αναγνωστήριο. Λειτουργεί αίθουσα αναγνωστηρίου όπου οι ερευνητές μπορούν να μελετήσουν τεκμήριο από τη συλλογή ή από το τμήμα αρχείων
με τη βοήθεια των υπαλλήλων.
Δανειστικό τμήμα. Δανείζεται μέρος του υλικού της στα εγγεγραμμένα μέλη της. Κάθε χρήστης που δανείζεται τεκμήριο, είναι υπεύθυνος για την φύλαξη του
και την επιστροφή του στη βιβλιοθήκη.
Ηλεκτρονικό Δανειστικό Τμήμα – Κατάλογος (OPAC)[1]. Πρόκειται για τον αυτοματοποιημένο κατάλογο της βιβλιοθήκης όπου καταχωρούνται
οι βιβλιογραφικές εγγραφές του υλικού της και ο χρήστης μπορεί να κάνει αναζήτηση αλλά και να δανειστεί υλικό χωρίς να παρευρεθεί στον φυσικό χώρο της.
Εκδόσεις. Η βιβλιοθήκη φροντίζει να διαδίδει και να προωθεί την τέχνη και τα γράμματα καθώς και την ιστορία της Κρήτης.
Επιμελείται και εκδίδει υλικό από τα βενετικά και τούρκικα αρχεία καθώς και περιοδικά, λευκώματα κ.ά.
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
