Οι κύριες συνέπειες του διαζυγίου είναι σε γενικές γραμμές γνωστές και χιλιοειπωμένες. Άλλωστε έχουν μελετηθεί και αναλυθεί επανειλημμένως. Μία από τις συχνότερα αναφερόμενες αρνητικές συνέπειες είναι η αποδυνάμωση της σχέσης πατέρα-παιδιού (Arditti & Prouty, 1999; Baum, 2004; Guzzo, 2009; Kruk, 2010; Shapiro, 2003). Στον τομέα αυτό έχει υπάρξει σημαντική έρευνα, ειδικά κατά τα τελευταία 15 χρόνια, με εστίαση στην πλευρά του παιδιού. Παρά το γεγονός ότι η εστίαση στις συνέπειες στην υγεία και ανάπτυξη του παιδιού είναι απολύτως δικαιολογημένη και επιβεβλημένη, δεν περνά απαρατήρητη η έλλειψη ανάλογης προσοχής στον έτερο πόλο της σχέσης, τον πατέρα. Είναι συγκριτικά ελάχιστα τα επιστημονικά δεδομένα, αλλά και η αρθρογραφία που ασχολείται με την ευεξία και την ψυχική υγεία του χωρισμένου πατέρα.
Από τα διαθέσιμα στοιχεία, αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι το επίπεδο της συναισθηματικής υγείας των χωρισμένων πατέρων σχετίζεται ιδιαίτερα με την ποσότητα της επικοινωνίας του πατέρα με τα παιδιά, το βαθμό εμπλοκής του πατέρα στην ζωή τους και το καθεστώς επιμέλειας. Ταυτόχρονα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ευεξία εκτιμήθηκε μέσα από διάφορους δείκτες συναισθηματικής υγείας, οι οποίοι θα αναφερθούν παρακάτω. Επισημαίνεται ακόμη ότι οι έρευνες που αποτέλεσαν πηγή για αυτό το άρθρο δεν έχουν λάβει υπόψη κάτω από ποιες συνθήκες χώρισαν οι γονείς ή με ποιο τρόπο προσδιορίστηκε η επιμέλεια και η επικοινωνία του παιδιού με τον πατέρα.
Επίπεδα κατάθλιψης
Οι πατέρες που επικοινωνούν περισσότερο και εμπλέκονται περισσότερο στην καθημερινότητα και την ανατροφή των παιδιών τους, εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης. Οι χωρισμένοι πατέρες, οι οποίοι είχαν αποκλειστική επιμέλεια των παιδιών είχαν χαμηλότερο επίπεδο κατάθλιψης από αυτούς που είχαν κοινή επιμέλεια, οι οποίοι αντίστοιχα εμφάνιζαν χαμηλότερο επίπεδο κατάθλιψης από αυτούς που δεν είχαν καθόλου επιμέλεια. Φαίνεται ότι ο γονιός (πατέρας) που δεν εμπλέκεται ενεργά και καθημερινά στη ζωή των παιδιών μετά το διαζύγιο έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικές συναισθηματικές δυσκολίες και συναισθήματα θλίψης (Bokker, Farley, and Denny 2006).
Επισημαίνεται, ότι το επίπεδο κατάθλιψης μετριέται με επιστημονικά τεκμηριωμένα ερωτηματολόγια, στα οποία συνήθως απαντάνε οι ίδιοι οι συμμετέχοντες-πατέρες και δεν αποτελεί διάγνωση ούτε αποκαλύπτει απαραίτητα μια παθολογική κατάσταση.
Προσαρμογή και ικανοποίηση
Αν και δεν είναι σαφές το τι αποτελεί προσαρμογή μετά το διαζύγιο, έχει βρεθεί επανειλημμένως ότι η αυξημένη επαφή με τα παιδιά συμβάλει στη σταθεροποίηση των προσφάτως χωρισμένων πατέρων, ειδικά για τα δύο (2) πρώτα χρόνια μετά το διαζύγιο Stewart and colleagues (1986). Η προσαρμογή μετά το διαζύγιο σχετίζεται επίσης θετικά με μια συνεργατική σχέση μεταξύ των γονέων και με αυξημένη κοινωνική δραστηριότητα του πατέρα. Παρομοίως, οι συμφωνία σχετικά με την επιμέλεια και η ποσότητα της επικοινωνίας με τα παιδιά σχετίζεται θετικά με την ικανοποίηση των χωρισμένων πατέρων μετά το διαζύγιο.
Αυτοπεποίθηση
Και πάλι, αποτυπώθηκε σε έρευνες ότι οι πατέρες με αποκλειστική επιμέλεια παρουσίασαν υψηλότερο επίπεδο αυτοπεποίθησης από τους πατέρες με κοινή επιμέλεια και αντίστοιχα οι τελευταίοι παρουσίασαν υψηλότερη αυτοπεποίθηση από τους πατέρες χωρίς επιμέλεια. Συνεπώς, φαίνεται ότι η επικοινωνία με το παιδί και η ποιότητα της σχέσης πατέρα-παιδιού σχετίζονται θετικά και με την αυτοπεποίθηση που νιώθει ο πατέρας.
Συμπεράσματα
Ουσιαστικά φαίνεται, ότι οι γονείς (πατέρες), που δε συμμετέχουν στη ζωή των παιδιών τους μέσα από την απλή καθημερινότητα, τη σταθερή και φυσιολογική επικοινωνία και την ενεργή ενασχόληση με την ανατροφή τους, έχουν χαμηλότερα επίπεδα ψυχικής ευεξίας. Έχει γίνει ξεκάθαρο ότι η ποσότητα της επικοινωνίας με τα παιδιά και η διευθέτηση της επιμέλειας σχετίζονται άμεσα και αναμφισβήτητα με ένα σύνολο δεικτών που περιγράφουν την συναισθηματική ευεξία ενός χωρισμένου πατέρα. Αυτό που δε μπορεί να τεκμηριωθεί μέσα από αυτού του είδους τις έρευνες είναι η αιτιώδης σχέση ανάμεσα σε αυτούς τους παράγοντες. Δηλαδή το κατά πόσο η περισσότερη επικοινωνία με τα παιδιά είναι η αιτία για την καλύτερη ευεξία του πατέρα ή αντιθέτως αν ένας χωρισμένος πατέρας με καλύτερη συναισθηματική ευεξία είναι πιο πιθανό να επιδιώξει και να λάβει αυξημένη επικοινωνία με τα παιδιά ή κοινή επιμέλεια.
Η εμπειρία στο ΓΟΝΙΣ συνηγορεί στην υπόθεση, ότι πράγματι η ποσότητα και η ποιότητα της επικοινωνίας με τα παιδιά αλλά και η σχέση με την πρώην σύντροφο αποτελούν αιτία για χαμηλότερη ψυχική ευεξία. Παρατηρώντας ωστόσο με προσοχή αυτούς τους χωρισμένους πατέρες που δείχνουν να βρίσκονται σε καλύτερη θέση, εντοπίζω δύο διαφοροποιητικά στοιχεία. Το πρώτο αφορά την αξιολόγηση και την ερμηνεία που δίνει ο πατέρας στην ποσότητα της επικοινωνίας. Η περιορισμένη επικοινωνία είναι ένα αντικειμενικό γεγονός. Όμως κάποιοι πατέρες μπροστά σε αυτόν τον περιορισμό μένουν καθηλωμένοι σε μια καταστροφική ερμηνεία για τους ίδιους και τη σχέση τους με τα παιδιά ενώ άλλοι προσπαθούν να το αποδεχτούν ως υπαρκτό εμπόδιο και να προχωρήσουν μπροστά χτίζοντας στο χρόνο που διαθέτουν. Το δεύτερο σημείο διαφοροποίησης αφορά την ίδια την ποιότητα της επικοινωνίας με τα παιδιά. Αυτό σχετίζεται με το περιεχόμενο της σχέσης πατέρα-παιδιού, όπου παρατηρείται ότι κάποιοι πατέρες λόγω του περιορισμένου χρόνου τείνουν να περιορίσουν και το εύρος του ρόλου τους ως γονέας. Αντιθέτως άλλοι πατέρες -οι περισσότεροι από αυτούς που έχω συναντήσει στο ΓΟΝΙΣ-, και πάλι υπό περιορισμούς, φαίνεται να προσπαθούν (έως και να παλεύουν) να κρατήσουν το ρόλο τους στη ζωή του παιδιού πέρα από μια τρίωρη ψυχαγωγική δραστηριότητα.
Ένα μπόνους σημείο διαφοράς είναι η αναζήτηση και η δεκτικότητα απέναντι στη βοήθεια. Οι χωρισμένοι πατέρες πολλές φορές κατακλύζονται από συναισθήματα μοναξιάς, στεναχώριας, θυμού κ.α. Και ίσως προτιμούν να διαχειριστούν αυτή τη δύσκολη κατάσταση μόνοι τους. Έχει παρατηρηθεί ότι οι πατέρες που είναι πιο ανοικτοί στο να αναζητήσουν και να δεχθούν υποστήριξη (από γονείς, φίλους, ειδικούς), προσαρμόζονται πιο γρήγορα στη νέα κατάσταση και εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής ανθεκτικότητας.
Σκοπός του άρθρου ήταν αφενός να αναδείξει τις αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του χωρισμένου πατέρα, οι οποίες σχετίζονται με τη μειωμένη επικοινωνία με το παιδί. Αφετέρου, ήταν να δώσει κάποια ερεθίσματα στον χωρισμένο πατέρα που αντιμετωπίζει τέτοιες δυσκολίες ώστε να σταθεί απέναντι σε αυτές με τρόπο που βοηθάει τον ίδιο και κατ’ επέκταση τη σχέση του με το παιδί.
Γιώργος Σταμούλος
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Msc Συνθετική Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία
Βιβλιογραφία:
Bokker, L. P., Farley, R. C., & Bailey, G. (2006). The relationship between custodial status and emotional well-being among recently divorced fathers. Journal of Divorce & Remarriage, 44(3–4), 83–98.
Bokker, L. P., Farley, R. C., & Denny, G. (2006). The relationship between father/child contact and emotional well-being among recently divorced fathers. Journal of Divorce & Remarriage, 45(1–2), 63–77.
Arditti, J. A., & Prouty, A. M. (1999). Change, disengagement, and renewal: Relationship dynamics between young adults and their fathers after divorce. Journal of Marital and Family Therapy, 25(1), 61–81.
Baum, N. (2004). Coping with “absence-presence”: Noncustodial fathers’ parenting behaviors. American Journal of Orthopsychiatry, 74, 316–324.
Kruk, E. (2010). Parental and social institutional responsibilities to children’s needs in the divorce transition: Fathers’ perspectives. The Journal of Men’s Studies, 18, 159–178.
Guzzo, K. B. (2009). Men’s visitation with non-residential children: Do characteristics of coresidential and nonresidential children matter? Journal of Family Issues, 30, 921–944
Shapiro, A. (2003). Later-life divorce and parent–adult child conduct and proximity: A longitudinal analysis. Journal of Family Issues, 24, 264–285.
