Εδώ είναι Βαλκάνια!!! Η συμφωνία των Πρεσπών κι ένα ιστορικο οδοιπορικό, από το 1877 με κέντρο τα Σκόπια! Του Κωστή Μουδάτσου.
Η ειλικρίνεια διακρίνεται για την σκληρή γλώσσα. Πρέπει να είναι αποκαλυπτική για την υποκρισία πολιτικών, στους οποίους είχαμε εμπιστευτεί την τύχη της χώρας και αποδεικνύονται ακόμη και εκ των υστέρων κατώτεροι της εμπιστοσύνη των πολιτών. Είναι σκληρό, αλλά είναι αλήθεια. Η πολιτική της χώρας μας διακατέχεται από το σύνδρομο του κομματικού συμφέροντος κι έτσι αντί του συμφέροντος της κοινωνίας, επικρατεί το δόγμα της αναβολής στο μέλλον κρίσιμων προβλημάτων, εσωτερικών και διεθνών, κατασκευάζοντας ένα εύθραυστο παρόν, με κομμάτια και ιδεοληψίες του παρελθόντος.
Έρχεται η συμφωνία των Πρεσπών που «εφόσον κυρωθεί και από τις δύο βουλές θα είναι ένα ιστορικό γεγονός. Ηταν ένα θέμα που μας ταλάνιζε εδώ και δεκαετίες. Διατρέχαμε τον κίνδυνο να υποστούμε μία μεγάλη εθνική ζημιά. Θυμίζω ότι 140 κράτη της Υφηλίου είχαν αναγνωρίσει το γειτονικό μας κράτος ως Μακεδονία σκέτο. Αν δεν κάναμε τίποτα, θα κατοχυρωνόταν το όνομα Μακεδονία για τους βόρειους γείτονές μας… Αυτό θα συνιστούσε τεράστια εθνική απώλεια. Θεωρώ ότι χρειαζόταν αυτή η συμφωνία…. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτικών ήταν σύμφωνη εδώ και πολλά χρόνια με τη σύνθετη ονομασία. Οι γείτονες προσχωρούν και αυτοί στη σύνθετη ονομασία.» (Μιχάλης Σταθόπουλος, πανεπιστημιακός δάσκαλος)
Ο Γιώργος Γραμματικάκης , πανεπιστημιακός δάσκαλος και ευρωβουλευτής τόνισε, «Αλίμονο αν δεν ψηφιστεί τώρα» και πρόσθεσε πως «ο πραγματικός πατριωτισμός είναι η Ελλάδα να επιλύσει ένα χρόνιο πρόβλημά της». «Ευκαιρία να αλλάξουμε τροπάριο στο θέμα» συνέχισε, λέγοντας πως κάθε συμφωνία είναι ένας συμβιβασμός αλλά αυτή η συμφωνία θα απελευθερώσει προς τον καλύτερο δρόμο και τα δύο κράτη.
Κι όμως παρατηρούμε αντί της νηφάλιας κριτικής από όσους διαφωνούν να ντύνονται το μανδύα του σκληρού εθνικισμού, της υπερβολής και ακραίων τρόπων που σπέρνουν μίσος αντί τον δημοκρατικό διάλογο. Μεταφορικά θα λέγαμε ότι οι εθνικιστικές υπερβολές επιζητούν θαύματα που μοιάζουν περισσότερο με τα φτηνά τάματα, που κρέμονται στις εικόνες, απεικονίζοντας ανθρώπινες παθήσεις που ικετεύουν για θεραπεία και ίαση. Ο ανερμάτιστος λόγων των παλαιών κομμάτων μοιάζει με ανατολίτικη μορφή μυστηρίου, μαγείας και παζαριού, στο φόντο των μύθων και των θρύλων, αντί να συνεισφέρει στην επίλυση σπουδαίων θεμάτων, όπως είναι τα άλυτα για πολλές δεκαετίες προβλήματα. Μπορεί όμως ένα σπουδαίο εθνικό θέμα να στηρίζεται σε μικροκομματικές πολιτικές, εθνικιστικούς αλαλαγμούς και θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς; Η μελέτη της ιστορίας και των διεθνών σχέσεων άλλα δείχνει κι άλλους δρόμους φωτίζει!
Ποιος δεν έχει διαβάσει για τους σκληρούς αγώνες του 19ου αιώνα των βαλκανικών λαών ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία; Με αυτούς τους αγώνες κέρδισαν πολλά! Βέβαια υπάρχουν πάντα τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Το 1877 η Ρωσία εισβάλει στα Βαλκάνια και με την βοήθεια ρουμανικού στρατού και βούλγαρων ανταρτών φτάνει στην Αδριανούπολη. Μέσα σε λίγους μήνες ο ρώσος πρέσβης υπαγορεύει στους ηττημένους τούρκους την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Έτσι προκύπτει το πριγκιπάτο της Βουλγαρίας που στην ουσία αποτελεί την «Μεγάλη Βουλγαρία» κι ένα φιλορωσικό κράτος στα Βαλκάνια. Οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την συνθήκη και προκάλεσαν το 1878 το συνέδριο του Βερολίνου. Η φιλοσοφία του στηρίχτηκε στο συνέδριο της Βιέννης του 1814, όπου ο Μέτερνιχ επιχείρησε να αποκαταστήσει την προναπολεόντια τάξη των πραγμάτων. Ο Μπίσμαρκ με την ουσιαστική στήριξη του βρετανού αντιπροσώπου Ντισραέλι διαμέλισε την «μεγάλη Βουλγαρία» πριν ακόμη δημιουργηθεί. Οι ρώσοι απέσπασαν την Βεσσαραβία από την Ρουμανία και τμήματα στη βορειοανατολική Τουρκία, οι Σέρβοι απόκτησαν την ανεξαρτησία τους, η Βοσνία πέρασε στον έλεγχο της Αυστροουγγαρίας και η Μεγάλη Βρετανία πήρε την Κύπρο. Ο δε Σουλτάνος μπορούσε να ενεργεί χωρίς περιορισμούς στα δικά του εδάφη. Στην ουσία αντί το συνέδριο να επιλύσει τα τεράστια προβλήματα επινόησε το «ανατολικό ζήτημα». Οι τούρκοι καταπνίγουν επαναστάσεις με βίαιυς και φρικαλέους τρόπους. Οι Αψβούργοι κατεβαίνουν στη Βοσνία και οι μουσουλμάνοι φεύγουν για να συναντήσουν τον τούρκικο στρατό και συμμετέχουν μαζί τους στις λεηλασίες και στις φρικαλεότητες. Στα επόμενα χρόνια δημιουργούνται παντού εστίες εξεγέρσεων, πολεμικών συγκρούσεων, τρομοκράτησεις των πληθυσμών, αντάρτικα, και φανατισμός του κλήρου.
Το 1881 οι τούρκοι καταπνίγουν τις διάφορες επαναστάσεις αλλά αδυνατούν να ελέγξουν την διείσδυση νέων επαναστατών, προπαγανδιστών και άλλες κινήσεις. Το ίδιο χρόνο η Σερβία αναγκάζεται να αναγνωρίσει την κυριαρχία των Αψβούργων στη Βοσνία παίρνοντας σαν αντάλλαγμα τις άδειες για αποστολές αντρών και εξοπλισμού στη βόρεια Μακεδονία, εναντίον των τούρκων και των βουλγάρων. Το 1885 οι τούρκοι, μετά από τις πιέσεις των ρώσων, αναγκάζονται να δεχτούν την ένωση του νοτίου τμήματος της Βουλγαρίας με το ανεξάρτητο βόρειο τμήμα, δηλαδή το άλλο μισό. Επειδή όμως οι τούρκοι έτρεμαν στην ιδέα της δημιουργίας της μεγάλης βουλγαρίας, βοηθούσαν τους σέρβους εναντίον των βουλγάρων, στις περιοχές της βορείου μακεδονίας. Ο πόλεμος του 1897 ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία σπρώχνει το σουλτάνο να εξουσιοδοτήσει εν λευκώ, το βασιλιά Φερδινάνδο της Βουλγαρίας, να βοηθήσει τους Σέρβους να αναχαιτίσουν τους Έλληνες. Στην δεκαετία του 1890, αναπτύσσεται η περίφημη επαναστατική οργάνωση IMRO,που δημιουργήθηκε από τον Ντέλτσεφ, μια προσωπικότητα που διεκδικείται από τους σκοπιανούς και από τους βούλγαρους. Το 1923 η Ελλάδα έδωσε τα οστά του στους βούλγαρους, που όμως το 1947, με παρέμβαση του Στάλιν, δόθηκαν στο Τίτο και ενταφιάστηκαν λίγο έξω από τα Σκόπια.
Είναι εποχές που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτη βία με κύρια γνωρίσματα την πνευματική στενότητα και την έλλειψη ανεκτικότητας. Εξωτερικές δυνάμεις ανταγωνίζονται, εσωτερικές διαμάχες εξαπλώνονται, ομάδες εκτελούν αντιπάλους, δολοφονίες αμάχων, ομηρίες, κατηγορίες, μυστικές δίκες και ανελέητες συγκρούσεις! Φρικαλεότητες και προσφυγικά στρατόπεδα, έριδες, παροξυσμοί, παράφρονες διεκδικήσεις, αλυτρωτισμοί και μεγαλοϊδεατισμοί συνθέτους ένα τρελό πάζλ! Η ιστορία ξετινάζεται και οι μύθοι με τους θρύλους την στοιχειώνουν! Δεν εξετάζεται η χρονολογική εξέλιξη αλλά το σημείο εκείνο που κάνει τον καθαένα, τεράστιο και δυνατό. Ο Κωφός, έμπειρος μελετητής, παρατηρεί ότι «οι ιστορικές κληρονομιές… στήριξαν τα έθνη στην ανηφορική πορεία της δημιουργίας κράτους, εθνικής ενότητας και πιθανώς, στην μετενσάρκωση των από καιρό χαμένων αυτοκρατοριών.» Οι συζητήσεις του παρελθόντος ντύνονται με ιδέες και απόψεις νεκρές, κρυφών μεγαλοιδεατισμών και αλυτρωτικών διαθέσεων. Συγκρουόμενα όνειρα για τις αυτοκρατορικές δόξες περασμένων μεγαλείων επανέρχονται και αποτελούν μια από τις βασικές πληγές των Βαλκανίων. Καθένας θέλει η χώρα του να ξαναγίνει όπως ήταν στην μεγαλύτερη της επέκταση, στο ζενίθ της ιστορίας της, στην μεγαλύτερη της έκταση σε κάποιο χρονικό ιστορικό σημείο!
Ποιος δεν ξέρει την ιδέα της Βουλγαρίας για έξοδο στο Αιγαίο Πέλαγος; Ποιος δεν ξέρει ότι η Βουλγαρία θεωρεί τα Σκόπια δυτική βουλγαρία ενώ η βουλγάρικη Ακαδημία Επιστημών εκδίδει βιβλία, όπου θεωρεί ότι ο σλάβικος πληθυσμός της περιοχής των Σκοπίων είναι βουλγαρικός; Ακόμη θεωρούν ότι η ομιλούμενη γλώσσα είναι κατά 80% βουλγαρική και οι σκοπιανοί τους κατηγορούν για τους μεγαλύτερους πλαστογράφους εγγράφων!
Το 1903 η IMRO εξεγέρθηκε και ανακήρυξε την Δημοκρατία του Κρούσεβο. Είναι η περίφημη εξέγερση του Ήλιντεν.Ο τούρκικος στρατός με την βοήθεια του πυροβολικού κατέπνιξε την εξέγερση και χιλιάδες άμαχοι έχασαν τη ζωή του. Πάλι φρικαλεότητες, λεηλασίες και τρομοκρατία του πληθυσμού από το τούρκικο ασκέρι. Επειδή ο κόσμος της Δύσης διαδήλωνε διαμαρτυρόμενος ενάντια στη σκληρή βία του τούρκικου στρατού, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής απέστειλαν ειρηνευτικές δυνάμεις, το 1904.
Το 1905 η Κρήτη πετυχαίνει την αυτονομία της από το σουλτάνο. Το 1908 εξεγείρονται οι νεότουρκοι στη Θεσσαλονίκη που η επικράτηση τους επιτάχυνε τη διαδικασία της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς δεν εκτίμησαν σωστά τις δυνάμεις των καταπιεζόμενων εθνοτήτων στα Βαλκάνια. Το 1908 η Βουλγαρία ανακηρύσσει την απόλυτη ανεξαρτησία της. Τον Οχτώμβριο του 1908 η Κρήτη ψηφίζει την ένωση της με την Ελλάδα και οι αυστριακοί προσάρτησαν την οθωμανική επαρχία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που είχαν υπό την διοίκηση του, από τη συνθήκη του Βερολίνου. Τον Απρίλιο του 1909 οι φονταμενταλιστές μουσουλμάνοι εξεγείρονται με κεντρικό σύνθημα την επιβολή της Sharia, του ιερού ισλαμικού νόμου. Οι νεότουρκοι καταπνίγουν την αντεπανάσταση κι εξορίζουν τον σουλτάνο, Αμπντούλ Χαμίτ, στη Θεσσαλονίκη.
Το 1915 οι νεότουρκοι νοιώθοντας τη δημογραφική ανάπτυξη των Αρμενίων προχωρούν στο πρώτο ολοκαύτωμα του αιώνα, στην κεντρική Ανατολία. Δολοφόνησαν μαζικά ενάμιση εκατομμύριο αρμένιους!
Τούτες και εκείνες οι εξελίξεις σε συνδυασμό με την απροθυμία των μεγάλων δυνάμεων να εμπλακούν, δημιουργεί φαινόμενα που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί στη διεθνή αρένα. Καμία πρόβλεψη δεν υπήρχε για το ότι η Βουλγαρία, η Σερβία και η Ελλάδα, θα παραμέριζαν τις διαφορές τους και θα συμμαχούσαν. Αυτή η συμμαχία μέχρι τότε φαινόταν αδιανόητη στη διεθνή σκηνή! Από το 1909 μέχρι το 1912, τα τρία κράτη εξοπλίζονται, εκσυγχρονίζουν τους στρατούς τους και το 1912 κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τον Οκτώβρη μέχρι τον Δεκέμβρη του 1912 η Τουρκία διαλύεται, σε ότι κατείχε στην ευρωπαϊκή ήπειρο!
Οι Σέρβοι καταλαμβάνουν τα Σκόπια που θεωρούσαν αρχαία πρωτεύουσα του Στεφάνου Ντουσάν. Ο ελληνικός στρατός μπαίνει απελευθερωτής στη Θεσσαλονίκη, προλαμβάνοντας τους βούλγαρους. Ο βουλγάρικος στρατός έχει φτάσει στο Αιγαίο Πέλαγος και λίγο πριν τις πύλες της Κωνσταντινούπολης. Τα γεγονότα όμως θα αναγκάσουν την Βουλγαρία να μην αποχτήσει τα εδάφη που ήθελε να προσαρτήσει. Τον Ιούνιο του 1913, η Βουλγαρία, χωρίς προειδοποίηση και κήρυξη πολέμου, επιτέθηκε στους Σέρβους. Οι Έλληνες βοήθησαν τους Σέρβους και η επέλαση του ελληνικού στρατού απελευθερώνει περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Η Ρουμανία προσχωρεί στην ελληνοσερβική συμμαχία και στη διάσκεψη ειρήνης στο Βουκουρέστι, το 1913, η Βουλγαρία περιορίζεται στα γνωστά της σύνορα. Το 1915 μπαίνει στο Α Παγκόσμιο πόλεμο για να ανακτήσει τα χαμένα και το 1919 ο βασιλιάς Φερδινάνδος, μετά από δυο χαμένους πολέμους, παραιτείται και παραδίνει το θρόνο της Βουλγαρίας, στο γιο του , τον Μπορίς Γ. Στον Β Παγκόσμιο πόλεμο πάλι έπαιξε το χαρτί για να υλοποιήσει τους στόχους της, αλλά ξανά περιορίστηκε στα όρια που ορίστηκαν το 1913, στο Βουκουρέστι. Εν πολλοίς αυτή η πολιτική της βουλγαροποίησης των πληθυσμών σε περιοχές που επωφθαλμιούσε η Βουλγαρία τροφοδότησε αλυτρωτισμούς και εθνικιστικές πολιτικές που στη συνέχεια καλλιέργησαν κι όλοι οι άλλοι λαοί της βαλκανικής. Στα Σκόπια κάποιοι θεωρούσαν ότι ορισμένα τμήματα της χώρας τους, δεν είχαν απελευθερωθεί κι επέμεναν ότι ήταν μη ικανοποιητική η κατάληξη των βαλκανικών και των Α και Β παγκοσμίων πολέμων. Έτσι οι εθνικιστικές δυνάμεις στα Σκόπια ξεκίνησαν να μιλούν για απόσπαση εδαφών από τη Βουλγαρία και τη Βόρεια Ελλάδα, την Ελληνική Μακεδονία. τύπωναν χάρτες χαράσσοντας νέα σύνορα με παχιές γραμμές σε μέρη της Ελλάδας και της Βουλγαρίας αλλά και της Αλβανίας. Η καλλιέργεια της μεγάλης αλβανίας είναι ακόμη μια τέτοια περίπτωση μεγαλοϊδεατισμού, που δημιουργεί προβλήματα στα Βαλκάνια. Ο Κωφός επισημαίνει ότι ο μακεδονισμός ήταν μια επινόηση του Τίτο για να αποτελέσει πολιτικό αντέρεισμα εναντίον της Βουλγαρίας που είχε βλέψεις στην περιοχή των Σκοπίων. Ακόμη επινοήθηκε η μακεδονική γλώσσα, για να χάσουν ακόμη ένα επιχείρημα οι βούλγαροι και γενικά επικράτησε μια σύγχυση, που ταλαιπωρεί τα Βαλκάνια μέχρι σήμερα.
Τα Βαλκάνια από την δεκαετία του 1990 επέστρεψαν στις ιδέες και στις συμμαχίες που υπήρχαν το 1913 με μικροαποκλίσεις. Το ίδιο χρονικό διάστημα η Τουρκία προσπαθεί να στήσει το ισλαμικό τόξο στη περιοχή με πολλαπλές προσπάθειες για να διεισδύσει με διάφορους τρόπους. Δείχνει να εκμεταλλεύεται την αδυναμία των πιο ανίσχυρων κρατών. Η Αλβανία συντηρεί την ιδέα της μεγάλης αλβανίας ενώ οι μικρές χώρες της βαλκανικής χερσονήσου επιβιώνουν με τεράστιες δυσκολίες. Η περιοχή των Σκοπίων είναι από τις πιο ασταθείς στην περιοχή. Μια αδύναμη νέα χώρα που οι εθνικιστικές δυνάμεις, βλέπουν όλους τους άλλους, σαν εχθρούς γύρω τους! Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας νοιώθουν περισσότερο ανασφαλείς και το πρόβλημα γίνεται πιο περίπλοκο. Το 23% του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας είναι αλβανικής καταγωγής, με υψηλό ρυθμό γεννήσεων. Κάπου η μοίρα επιφυλάσσει να παίξει παιγνίδια, όπως στην Σερβία στο Κόσσοβο , εάν δεν επιλυθούν βασικά προβλήματα. Ο εθνικισμός, με το μίσος που δημιουργεί, αποτελεί μεγάλο εμπόδιο σε όλες τις προσπάθειες, όλων των πλευρών.
Τα Βαλκάνια, τα τελευταία τριάντα χρόνια ζουν κατακλυσμιαίες περιόδους. Οι εθνικισμοί και οι συγχύσεις κάνουν τα πτώματα των παλιών αυτοκρατοριών να βρωμάνε πολύ άσχημα. Ακόμη και το λίγο φως είναι αρκετό να ανοίξει δρόμους για ένα καλύτερο μέλλον. Το πολυεθνικό πάζλ των βαλκανίων χρειάζεται συμφιλιώσεις, συνεργασίες, συμμαχίες για ένα καλύτερο μέλλον στα πλαίσια των φυσιολογικών δημοκρατικών τρόπων και προσανατολισμών. Χρειαζόταν η συμφωνία των Πρεσπών. η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτικών ήταν σύμφωνη εδώ και πολλά χρόνια με τη σύνθετη ονομασία. Οι γείτονες προσχωρούν και αυτοί στη σύνθετη ονομασία. Η «πίσω πόρτα της Ευρώπης» είναι καιρός να αρχίσει να επιλύει προβλήματα του παρελθόντος, ώστε να επικρατήσουν οι δημοκρατικές αξίες και να οργανωθούν σαν δημοκρατικές κοινωνίες. Ας ελπίσομε ότι θα ανοίξουν τα μυαλά για να ακολουθήσει μια καλύτερη εποχή! Και η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να ηγηθεί μιας τέτοιας προσπάθειας, που θα της επιτρέψουν να είναι σύγχρονη και δημοκρατική αλλά και θα προβάλλει το μοναδικό, πολύτιμο και θαυμαστό αρχαίο παρελθόν. Για να ξεφύγομε από το στερεότυπο των διεθνών σχέσεων, η Ευρώπη και τα Βαλκάνια! Όλες οι προσπάθειες ας κινητοποιήσουν τις πολιτικές δυνάμεις και τις κοινωνίες, στις προοπτικές μιας καλύτερης ζωής και για τώρα και για τις επόμενες γενεές!
