Από τις αποφράδες ημέρες για τ' Ανώγεια και η 13η Φεβρουαρίου. Γιατί αυτή τη μέρα, το 1944, πέρασε στην αθανασία, περήφανος κι αγέρωχος ο αρχηγός της Αντίστασης Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Ιωάννης Δραμουντάνης ο περίφημος Στεφανογιάννης. Την ώρα ακριβώς που επιχείρησε να δραπετεύσει από το απόσπασμα, δέχτηκε πισώπλατα τα βόλια των κατακτητών.
Μια κορυφαία μορφή
Ήταν πράγματι μια κορυφαία μορφή της Αντίστασης ο Ιωάννης Δραμουντάνης, ή Στεφανογιάννης. Και συνιστούμε θερμά μια βιογραφία του ήρωα, πληρέστατη σε στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα, που υπογράφει ο εξαίρετος ιστορικός ερευνητής Γιώργος Καλογεράκης, διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου, και υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Κάποιοι θα ρωτήσουν με δικαιολογημένη απορία: Mα γιατί να πάρει διαστάσεις θρύλου το όνομα του Δραμουντάνη; Πόσοι και πόσοι ήρωες και μάλιστα Ανωγειανοί δεν διέπρεψαν στο πεδίο της τιμής; Κι όμως ο Στεφανογιάννης ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση, γιατί είχε τον τρόπο να σπάει τα τείχη της προκατάληψης, να δημιουργεί πεδίο διαλόγου και συνεννόησης, να θυμίζει το μοναδικό στόχο κάθε αγώνα και τέλος δίδαξε πολλά με το θάνατό του. Ας κρατήσουμε όμως πρώτα μερικά βιογραφικά που μας δίνει ο Γιώργος Καλογεράκης για να φθάσουμε μετά στο χρονικό της θυσίας.
Απολάμβανε κύρος
Ο Ιωάννης Δραμουντάνης - Στεφανογιάννης γεννήθηκε στα Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου το 1897. Οι γονείς του ήταν ο Στέφανος και η Ανεζίνα Δραμουντάνη, (το γένος Σμπώκου).
Σε ηλικία είκοσι ετών (1917) παίρνει μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο με τα Ελληνικά στρατεύματα που πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ. Η θητεία του στο στράτευμα συνεχίζεται παίρνοντας μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922 και βιώνει τη Μικρασιατική καταστροφή. Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, παντρεύεται την Χαρίκλεια Σταυρακάκη και αποκτά μαζί της έξι παιδιά.
Κτηνοτρόφος στο επάγγελμα ο Ιωάννης Δραμουντάνης απολάμβανε μεγάλο κύρος όχι μόνο από τους κατοίκους του χωριού ή της περιοχής Μυλοποτάμου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη, όπως τα χωριά Κρουσώνας, Βορίζα, Καμάρες, Γέργερη κ.ά.
Η συμβολή του στην Αντίσταση
Η συμβολή στη μεγαλειώδη Αντίσταση του Κρητικού λαού τα χρόνια 1941-1944, του αρχηγού Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη - Στεφανογιάννη, θα μπορούσε συνοπτικά να περιγραφεί ως εξής:
Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.
Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.
Από τους πρώτους επικηρυγμένους
Ο Γιάννης Δραμουντάνης - Στεφανογιάννης βοήθησε και πέτυχε την πρώτη επαφή του πλοιάρχου Πουλ με τον Αντώνη Γρηγοράκη - Σατανά τον Αύγουστο του 1941.
Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικήρυξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ' όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.
Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).
Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος - Δυτικό Μαλεβύζι).
Έδινε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές
Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές, οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.
Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.
Άριστη συνεργασία με τις οργανώσεις
Ο Γιάννης Δραμουντάνης - Στεφανογιάννης ανέπτυξε άριστη συνεργασία με τον επικεφαλής της κατασκοπίας των νομών Ηρακλείου - Λασιθίου Γιώργο Δουνδουλάκη και στο σπίτι του στα Ανώγεια έγινε η αλλαγή της Αρχηγίας από το Γιώργο Δουνδουλάκη στο Μιχάλη Ακουμιανάκη την Άνοιξη του 1943.
Πέθανε σαν ήρωας
Το ματωμένο χρονικό του θανάτου αυτού του μεγάλου αγωνιστή, ξεδιπλώνει σε επετειακό του σημείωμα ο Μανόλης Μιχ. Δακανάλης πρώην Αγρονόμος ως εξής:
«Στις 12 - 13 Φεβρουαρίου 1944 μια νύχτα βροχερή, παγερή, με διαπεραστικό κρύο,, οι Γερμανοί με μεγάλες δυνάμεις έκαναν πλήρη κύκλωση των Ανωγείων. Με το ξημέρωμα οι γερμανικές περιπολίες καλούσαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην αυλή του Κάτω Δημοτικού Σχολείου. Συνέλαβαν διάφορα άτομα γιατί δεν είχαν πάει στη συγκέντρωση και τους θεώρησαν ύποπτους.
Ο Γιάννης Δραμουντάνης ή Στεφανογιάννης για λόγους πρόνοιας είχε διανυκτερεύσει στο σπίτι του αδελφού, που βρίσκονταν στη δυτική συνοικία στα Σπυθουριανά. Μόλις αντιλήφθηκε το μπλόκο των Γερμανών, πήρε μια βούργια στην πλάτη άοπλος με μπαστούνα και έκανε το βοσκό. Προσπάθησε να φύγει από τα δυτικά, αλλά συνάντησε γερμανικό φυλάκιο και άλλαξε πορεία προς τα νότια. Δεν άργησε όμως να διαπιστώσει, ότι και από εκεί υπήρχαν φυλάκια, έτσι δεν μπόρεσε να διαφύγει από πουθενά. Στη θέση «Γερακούλι» είδε μια μικρή σπηλιά την είσοδο της οποίας κάλυπταν θάμνοι και βάτοι, μπήκε μέσα και έκαψε όλα τα πειστήρια. Μετά βγήκε έξω φεύγοντας αμέριμνος, τον είδαν όμως οι άνδρες του πλησιέστερου φυλακίου και τον συνέλαβαν. Τον έδωσαν πισθάγκωνα και τον οδήγησαν στο Κάτω Δημοτικό Σχολείο.
Όταν είδαν οι συγκεντρωμένοι Ανωγειανοί δεμένο τον αρχηγό τους, να τον οδηγούν στον ανώτερο Γερμανό αξιωματικό, ξέσπασαν σε θρήνους και οδυρμούς.
Μετά από λεπτομερή εξέταση και μάλλον με υπόδειξη έμπιστου προδότη, προέβησαν στην ταυτοποίηση του καταζητούμενου αρχηγού.
Αμέσως έγινε έκτακτο στρατοδικείο και του ανακοίνωσαν την καταδίκη του σε θάνατο και την άμεση εκτέλεση της ποινής του. Στο άκουσμα της ποινής ο γενναίος ψύχραιμος σταυραετός του Ψηλορείτη δε λύγισε έμεινε ατάραχος. Τους είπε να τον εκτελέσουν έξω από το χωριό μακριά από τα μάτια των παιδιών και των γυναικών. Ίσως το πλήθος να μην κρατιόταν βλέποντας την εκτέλεση του Αρχηγού και να δημιουργούνταν άλλες τρομακτικές συνέπειες.
Του έκαναν δεκτή την τελευταία του επιθυμία, τον οδήγησαν στη θέση «Ξέρακα» και πήραν θέσεις οι εκτελεστές του. Αν και ήταν με τις χειροπέδες, πήδησε ένα τράφο και έφευγε τρεχάτος, ενώ ταυτόχρονα του έριχναν με τα αυτόματα. Έφθασε στην άκρη του αγρού και ούτε μια σφαίρα δεν τον βρήκε. Τη στιγμή όμως που πηδούσε το δεύτερο τράφο, από το απέναντι Γερμανικό φυλάκιο τον θέρισε μια ριπή οπλοπολυβόλου, ενώ ήταν ακόμα στον αέρα. Ο σταυραετός του Ψηλορείτη και ο ήρωας των Ανωγείων ήταν πλέον νεκρός. Επικράτησε παγωμάρα σε όλους τους Ανωγειανούς, αλλά και στους πατριώτες της Κρήτης για τον άδικο χαμό του.
Ο Γερμανός διοικητής Φρουρίου Κρήτης Μπούρνο Μπρώυερ με το επιτελείο του μόλις πληροφορήθηκαν την εκτέλεση του Στεφανογιάννη, την θεώρησαν εξαιρετική επιτυχία και εξέδωσαν δελτίο πληροφοριών σε όλες τις Γερμανικές υπηρεσίες της Κρήτης, οι οποίες πανηγύρισαν το γεγονός.
Μια εμβληματική μορφή
Έτσι πέρασε στην ιστορία ο Ιωάννης Δραμουντάνης κι έμεινε μια εμβληματική μορφή.
Για την οικογένειά του το πλήγμα ήταν μεγάλο Η γυναίκα του μια από τις ηρωίδες της ζωής σαν γνήσια Ανωγειανή έγινε μάνα και πατέρας για τα ορφανά της. Και χάρηκε την πρόοδό τους.
Πηγές:
Στοιχεία από το βιβλίο του Γιώργη Καλογεράκη για τον Ιωάννη Δραμουντάνη
Από εκθέσεις της Αντάρτικης Ομάδας Ανωγείων ο Ψηλορείτης προς το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας που βρίσκονται στο αρχείο της.
Από το Βιβλίο Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης 1941-45 του Γιώργη Κάββου 1991.
