Της Εύας Λαδιά
Για τη λίμνη του Πρέβελη πόσα και πόσα δεν ξέρουμε. Είναι όμως και κάποιες λεπτομέρειες που δεν γνωρίζουμε πραγματικά.
Πάνε κάποια χρόνια που διάβασα ένα ενδιαφέρον άρθρο στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» για την ιδιοκτησία της όμορφης αυτής περιοχής που είχε περιέλθει σε ιδιώτη. Κι ήταν εύλογη η απορία τι γύρευε ιδιώτης να επενδύει σε μια τόσο γραφική περιοχή.
Το όνομα αυτού Άλκης Κοτζάμπασης. Στο μυαλό μου είχε έρθει ένας ευχάριστος άνθρωπος που παρακολουθούσα στα τέλη της δεκαετίας του 70 να προσφέρει σοβαρές υπηρεσίες στον τόπο του και μάλιστα κάποιες ήταν ευεργεσίες στην κυριολεξία. Δεν είχα άποψη όμως, αφού δεν τον γνώριζα προσωπικά.
Μαρτυρία Σπανδάγου
Κάποια μέρα ήρθε στο γραφείο ο αείμνηστος Γιάννης Σπανδάγος με ένα πάκο χειρόγραφα. Στην αρχή νόμισα ότι ήταν κάποιο καινούργιο του αφιέρωμα από αυτά που έδινε στη δημοσιότητα με την εκδοτική ευθύνη της «Γραφοτεχνικής». Έκανα λάθος.
«Έγραψα μερικά άρθρα, σαν χρονογραφήματα μου είπε».
Τα προώθησα αρμοδίως και πήρα εντολή να τα φυλάξω μέχρι νεοτέρας.
Οι διάφορες ανάγκες της εφημερίδας, η επικαιρότητα, η αναχώρηση τόσο απρόσμενα του αξέχαστου συμπολίτη για το αιώνιο ταξίδι, άφησαν το πακέτο ανέπαφο. Μέχρι που το εντόπισα πρόσφατα κι ένα σχετικό χρονογράφημα με τη λίμνη του Πρέβελη τράβηξε την προσοχή μου.
Το παραθέτω αυτούσιο.
«Γιάννη παιδί μου»
«Γιάννη παιδί μου, μου είχε πει, πριν από χρόνια ο Άλκης Κοτζάμπασης να πάμε να δούμε τι γίνεται στη Λίμνη. Ανησυχώ από αυτά που ακούω. Μη βάλουν καμιά φωτιά».
Πράγματι πήγαμε, ο Άλκης φορούσε λινό κοστούμι και δίχρωμα λουστρίνια και περπατούσαμε κάτω από τους φοίνικες. Ξαφνικά βλέπουμε μια κοπέλα ολόγυμνη, ξαπλωμένη, να έχει απλώσει δίπλα της κάτι χειροποίητα σκουλαρίκια, βραχιολάκια κ.α. Ο Άλκης πήρε ένα και τη ρώτησε.
«Δεσποινίς πόσο κάνει αυτό εδώ;».
«Άσε μας ρε μπάρμπα απάντησε η κοπέλα. Εσύ είσαι μπουρζουάς. Δεν πρόκειται να αγοράσεις. Δεν χάνω τον καιρό μου μαζί σου».
Πολύ πικράθηκε ο Κοτζάμπασης κι έφυγε ανήσυχος. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν απειλή για τη λίμνη.
Γράφτηκε για περίφραξη όταν η λίμνη έχει φυσική περίφραξη και το μόνο που χρειάζεται είναι έλεγχο για δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της μέρας και απαγόρευση εισόδου τη νύχτα.
Αυτό ήθελε κι ο Κοτζάμπασης πριν από 25 χρόνια.
Παρόρμηση για αγορά
Και συνεχίζει ο Γιάννης Σπανδάγος σε άλλο του χρονογράφημα πάλι με κεντρικό πρόσωπο τον εύπορο συμπολίτη μας.
«Ο Άλκης επισκέφθηκε τη λίμνη το 1963 ή 1964 και αισθάνθηκε μια παρόρμηση να αγοράσει αυτό τον τόπο και να τον περιποιηθεί. Οι διαδικασίες έγιναν με όλους τους τύπους, δημοσιεύσεις στην εφημερίδα κ.λπ. και έγινε η αγορά. Τότε στη λίμνη υπήρχε μια συστάδα από καμιά δεκαριά φοίνικες, όπως φαίνεται σε παλιές φωτογραφίες. Τριάντα τέσσερις μικρομέγαλοι φοίνικες αναφέρονται στο συμβόλαιο.
Ο Άλκης φρόντισε να φυτευτούν δεκάδες, εκατοντάδες δενδρύλλια, περίπου 600, φοίνικες, ευκάλυπτοι, πικροδάφνες, λιγαριές, που μας έδωσαν τη μορφή που θυμόμαστε.
Υπερέχει η λίμνη από το Βάι, γιατί έχει ποικιλία φυτών. Όλο το καλοκαίρι δίπλα στις όχθες, οι ανθισμένες πικροδάφνες, με ροζ λουλούδια, οι λιγαριές με μπλε. Και οι λεβεντόκορμοι φοίνικες δίνουν ένα μοναδικό θέαμα. Αυτά για την αλήθεια και ως απότιση τιμής στη μνήμη του Άλκη. Και μην ξεχνάμε τη βίλα Κλαούντιο που βρίσκεται στο Χρωμοναστήρι και έχει γίνει μουσείο πολέμου, αυτός τη δώρισε στο χωριό».
Ένας πραγματικός ευπατρίδης
Το χρονογράφημα αυτό «άναψε» την περιέργεια. Τι ήταν λοιπόν ο Άλκης Κοτζάμπασης; Επιχειρηματίας ή ευεργέτης.
Μια φωτογραφία που είχε αφήσει ο αείμνηστος Γιάννης Σπανδάγος μαζί με το κείμενο όπου εικονιζόταν με τα παιδιά του Άλκη Κοτζάμπαση και ο γνωστός δικηγόρος λογοτέχνης Κωστής Καλλέργης μας παρέπεμψε σ' αυτόν να ζητήσουμε διευκρινίσεις.
Και ο φίλος Κωστής μας έστειλε την παρακάτω επιστολή:
«Αγαπητή μου Εύα!
Χαίρομαι πού διάλεξες να κάνεις το πορτραίτο τού αείμνηστου Άλκη Κοτζάμπαση, δημοσιογραφικά.
(Έχω στεφανώσει τον γιο του Σπύρο, με την Έλλη Προυσιανου).
Ήταν ένας πραγματικός ευπατρίδης Ρεθεμνιώτης, που είχα την μεγάλη τύχη, να τον γνωρίζω από το 1973, ως επιτυχημένο χρηματιστή, του Χρηματηστηρίου Αθηνών.
Ήταν ήδη ιδιοκτήτης της από Δημόσια Δημοπρασία κληθείσης συμβολαιογραφικά, περίφημης εκτάσεως της Λίμνης του Πρέβελη, την οποία ο ίδιος με δαπάνες του και με δασοπονική μελέτη του Ρεθεμνιώτη γεωπόνου Στυλιανού Πετράκη, και με επίπονη εργασία, εμπλούτισε με Φοίνικες κυρίως, αλλά και άλλα δασικά δένδρα πού συνθέτουν την σημερινή οργιώδη βλάστηση, έκταση την οποία επέβλεπε με μόνους έμμισθους φύλακες από την ευρύτερη περιοχή και για την οποία έκταση, είχε διαθέσει, για να την αποκτήσει το τετραπλάσιο της εκτιμηθείσης τότε αξίας!!
Να σημειωθεί ότι στο Συμβόλαιο αγοράς (1964) υπάρχει και σχεδιάγραμμα - σκαρίφημα της εκτάσεως και μνεία του αριθμού των φοινίκων (30).
Ιδιοκτησιακά σήμερα η Έκταση αυτή ανήκει στον γιο του Γεώργιο Κοτζαμπάση, εποπτευόμενη φυσικά από την Δασική Υπηρεσία, λόγω της βλάστησής της.
Αντιλαμβάνεσθε βέβαια αν, αντί του φυσιολάτρη Άλκη Κοτζάμπαση, την Έκταση την αποκτούσε οποιοσδήποτε τρίτος επενδυτής.
Αλλά και το περίφημο Στρατιωτικό Μουσείο στο Χρωμοναστήρι, ήταν το περίφημο Κονάκι, παραθεριστική κατοικία του ενετού άρχοντα Κλώντιο, την οποία απέκτησε ο Άλκης Κοτζάμπασης, με πολύ μεράκι και πολλή συγκίνηση, αφού κι ο ίδιος ήταν Χρωμοναστηριανός και πολύ περήφανος και ευαίσθητος, για την καταγωγή του.
Την Villa Claudio την εμβαδομέτρησε, αναθέτοντας την σχετική εργασία στην αρχιτέκτονα Ελένη Γεωργιάδου Χουρδάκη, μάλιστα εγώ ως υποψήφιος φοιτητής τότε (1972) προσελήφθην, για βοηθητική εργασία, και ολόκληρη την Villa την δώρισε στη συνέχεια, με συγκεκριμένους όρους προς την Κοινότητα Χρωμοναστηρίου, το 1985.
Οι όροι της δωρεάς Κοτζάμπαση δεν τηρήθηκαν από την Κοινότητα.
Η Κοινότητα στη συνέχεια προχώρησε στη δωρεά της Villas στον Ελληνικό Στρατό προκειμένου, να στεγαστεί το Στρατιωτικό Μουσείο Ρεθύμνου.
Τα παιδιά του Άλκη Κοτζάμπαση, ούτε κι ο ίδιος εν ζωή δεν αντέδρασαν, στην απόκλιση από τα συμφωνηθέντα.
Μεγάλο παράπονο
Είχαν όμως ένα παράπονο!
Στις τόσες αναφορές και στις τόσες ευχαριστίες προς την Κοινότητα για τη δική της δωρεά, που έκαναν οι αρμόδιοι δεν γινόταν μνεία για τη δωρεά Άλκη Κοτζάμπαση...
Αναγκάσθηκα να γράψω ένα θυμωμένο άρθρο, για αχαριστία προς τον Ευεργέτη, με τίτλο: Το δώρο δεν δωρίζεται, κι αν δωριθεί γνωρίζεται…
Μετά από διερεύνηση του θέματος, επενέβη, ο στρατηγός Μανούσος Παραγιουδάκης, Χρωμοναστηριανός κι ο ίδιος, ευαίσθητος και δίκαιος, αλλά και εμπνευστής και δημιουργός του Μουσείου, και διέταξε, να επιτοιχισθεί άμεσα Αναμνηστική Πλάκα σε εξωτερική πλευρά του Μουσείου, προς τιμήν του Δωρητού Άλκη Κοτζάμπαση, όπως και έγινε!
Έτσι αποκαταστάθηκε μία αδικία, γεγονός που ιδιαιτέρως ευχαρίστησε τα παιδιά του Σπύρο και Γεώργιο Κοτζάμπαση.
Ο Άλκης Κοτζάμπασης, ξεκίνησε φτωχός, καθώς ο πλούσιος πατέρας του, Γεώργιος, σε μία οικονομική κρίση, σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα στη χώρα μας, είχε χάσει όλη του την περιουσία.
(Σ.Σ.: Ο Νίκος Ντακάκης σε ένα μυθιστόρημά του αφηγείται ακριβώς αυτό...).
Είχε παντρευτεί με την αγαπημένη του Άννη Σπ. Δημητράκου... θυγατέρα του τέως υφυπουργού Εθνικής Αδείας και Θρησκευμάτων και ιδρυτή των Εκδόσεων Δημητράκου, η οποία είχε λατρέψει το Ρέθυμνο».
Αυτός πρέπει να ήταν ο Άλκης Κοτζάμπασης. Και ας είναι μακαρία η μνήμη του Γιάννη Σπανδάγου, που έγινε αφορμή για την αναφορά αυτή προκειμένου να γνωρίσουμε καλύτερα τον ευπατρίδη αυτόν του τόπου μας και τόσο παρεξηγημένο αν κρίνουμε από κάποια δημοσιεύματα.
