Χωριό και Δημοτικό Διαμέρισμα του πρώην Δήμου Κουρητών και σημερινού δήμου Αμαρίου. Σε ωραία τοποθεσία, στη μέση της κατάφυτης κοιλάδας του Ασωμαθιανού Κάμπου. Κυριότερα προϊόντα έχει το λάδι και τα κτηνοτροφικά.
Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr.Barozzi (Fo 27v) Visari, από τον Καστροφύλακα (Κ 184) με 183 οφειλόμενες αγγαρείες και (Κ 173) Visari με 130 κάτ. το 1583, και από το Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) Visari, το 1630. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 Visari (Ρash1ey, Τraνe1s in Crete, II, 315) με 20 χριστιαν. οικογένειες. Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Μοναστηράκι Βιζάρι με 192 Χριστιαν. κάτ., το 1900 στο δήμο Πανακραίων με 236 κάτ. Το 1920 έδρα ομώνυμου αγροτ. δήμου, κάτ. 237, το 1928 έδρα κοινότ. κάτ. 221, το 1940 κάτ. 233, το 1951 κάτ., 221, το 1961 κάτ. 202 και το 1971 κάτ. 132. Βυζαντινή εκκλησία του Αγ. Νικολάου, ιστορημένη, αλλά διατηρούνται ελάχιστες τοιχογραφίες. (Βλ.Gerola, -Λασιθιωτάκη, Κατάλογος τοιχογραφημένων εκκλησιών κ.λπ. σ. 67).
Σε λοφίσκο στο νότιο μέρος του χωριού ο Ρendlebury (Αrchaeology οf Crete, σ. 37) παρατήρησε το 1935 όστρακα και αγνύθες ρωμαϊκών χρόνων, που σημαίνει, ότι εκεί υπήρξε ρωμαϊκός οικισμός.
Στη Θέση Eλληνικά, δύο χλμ. δυτικά του χωριού, ο Κ. Καλοκύρης ανέσκαψε το 1956 σπουδαία παλαιοχριστιανική βασιλική 34,20 Χ 17,30 μ., μεγάλο κέντρο λατρείας. Η παράδοση λέει πως ήταν καθιερωμένη στην Παναγία, στον Άγιο Βλάσιο και στον Άγιο Θεόδωρο, και φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός ναός της επισκοπής Συβρίτου, όταν άρχισε τον 7 - 9 αιώνα να παρακμάζει η Σύβριτος, όπου ήταν αρχικά η έδρα της επισκοπής. Αλλά και ο νέος ναός της επισκοπής στο Βιζάρι καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς το 828. Η βασιλική ήταν ξυλόστεγος με υψωμένο το κεντρικό κλίτος, λέει ο Καλοκύρης. Αντίθετα ο Gerola (Monumenti Veneti ecc. νοl. II, σ.182) πιστεύει πως δεν είχε ποτέ στεγαστεί. Τα πλούσια ευρήματα, αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά, κεραμική και άλλα βρίσκονται στο Μουσείο Ρεθύμνου. Τη δεύτερη Βυζαντινή περίοδο το Βιζάρι ήταν φέoυδο των Βλαστών. Είχε ωραία οικοδομήματα. όπως φαίνεται από τα υπολείμματα του palazzo dei Saonazzi, το ηλιακό ωρολόγιο στην πόρτα του μεγάρoυ, όπου σημειώνονταν οι ώρες με λατινικούς αριθμούς. Το Βιζάρι γέννησε ένα γενναίο παλικάρι.
Τον Ανυφαντή το Βιζαργιανό, όπως αναφέρεται στην ιστορία.. Ύστερα από πολλές περιπλανήσεις πήγε στη Γαλλία και ακολούθησε το Ναπολέοντα στην εκστρατεία της Αιγύπτου. Έπειτα γύρισε στο Βιζάρι και σχημάτισε αρματολικό σώμα, που ήταν ο τρόμος των Αμπαδιωτών Τούρκων. Ένα Πάσχα αποφάσισε να εορτάσει σαν Χριστιανός και κατέβηκε στο χωριό. Στη μέση της λειτουργίας ακούστηκαν πυροβολισμοί. Ο Ανυφαντής κατάλαβε πως ερχόταν οι Αμπαδιώτες. Έδιωξε τoν παπά και τους εκκλησιαζομένους και πoλεμoύσε μέχρι τo πρωί. Όταν τέλειωσαν τα πυρομαχικά τoυ έκαμε έξoδo όπως o Ξεπατέρας. Αλλά μόλις βγήκε έξω τον σκότωσαν και πριν να ξεψυχήσει έσχισαν τα στήθη τoυ και πήραν την καρδιά του που σπαρταρooύσε ακόμη με τo ζεστό αίμα.
Β1ΒΛΙΟΓΡΑΦ1Α: Εκτός από τα παραπάνω βλ. και Κωνστ. Καλοκύρη, Η Βασιλική της βυζαντινής Συβρίτoυ, "Κρητικά Χρoνικά" ΙΓ, σελ. 7 , G. Gerola. Monumenti Veneti ecc.vol.II, 182, IV, 374.
Το ηλιακό ρολόι στο Βυζάρι Αμαρίου, ίσως το μοναδικό μνημείο στο είδος του στην Κρήτη, από τότε που έφυγε ο παππούς Χαράλαμπος Βιδάκης, έπαψε να λειτουργεί, αφέθηκε στο έλεος του χρόνου και σήμερα, ευτυχώς, υπάρχουν μόνο τα απομεινάρια του, θυμίζοντας τις ιστορικές περιόδους επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας.Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες, αγκυλωμένες σε άρρωστες και χρονοβόρες αντιλήψεις, αφήνουν απροστάτευτους θησαυρούς και οι τοπικές Αρχές επιδεικνύουν σοβαρό έλλειμμα παρέμβασης.
