Στην «πλώρη» του νησιού λέγεται πως βρήκαν καταφύγιο οι Ετεοκρήτες, οι «αληθινοί» Κρήτες -το ζωντανό DNA του φιλειρηνικού μινωικού πολιτισμού-, όταν το κατέκτησαν οι πολεμοχαρείς Δωριείς δια πυρός και σιδήρου. Στη Σητεία και τα χωριά της, το ζητούμενο είναι η χαρά του έρωτα και η απόλαυση της ζωής, μακριά από όπλα και «ζοριλίκια».
Ακατοίκητο Κουφονήσι (ή Λεύκη). Το συγκεκριμένο αποκαλείται και «Δήλος του Λιβυκού», γιατί στη σιωπηλή γη του έρημου νησιού βρέθηκαν ερείπια αρχαίου θεάτρου, που είχε χωρητικότητα 1.200 θέσεων. Ήταν τρελοί αυτοί οι αρχαίοι! Έπαιρναν τις βαρκούλες τους και διέσχιζαν 3,5 μίλια στο Λιβυκό Πέλαγος για να δουν μια παράσταση! Τέλος πάντων, αυτό το άγονο νησάκι ήταν πολύ σημαντικό και για έναν ακόμη λόγο. Εκεί παραγόταν η πορφύρα, το «βασιλικό» χρώμα της εποχής.
Το χρώμα το έπαιρναν από ειδικά όστρακα (γαστερόποδα Murex trunculus), τα οποία «καλλιεργούσαν» σε καλάθια μέσα στη θάλασσα. Η διαδικασία συνιστούσε μεγίστη ταλαιπωρία! Κάθε όστρακο έδινε μία μόνο σταγόνα βαφής και απαιτούνταν 60.000 όστρακα για μόλις μισό κιλό βαφής! Το είπαμε, ήταν τρελοί αυτοί οι αρχαίοι! Αλλά και οι σύγχρονοι Κρητικοί δεν πάνε πίσω σε κουζουλάδα, γεγονός που θα διαπιστώσετε ουκ ολίγες φορές κατά τη διάρκεια του οδοιπορικού σας.
Το χρώμα το έπαιρναν από ειδικά όστρακα (γαστερόποδα Murex trunculus), τα οποία «καλλιεργούσαν» σε καλάθια μέσα στη θάλασσα. Η διαδικασία συνιστούσε μεγίστη ταλαιπωρία! Κάθε όστρακο έδινε μία μόνο σταγόνα βαφής και απαιτούνταν 60.000 όστρακα για μόλις μισό κιλό βαφής! Το είπαμε, ήταν τρελοί αυτοί οι αρχαίοι! Αλλά και οι σύγχρονοι Κρητικοί δεν πάνε πίσω σε κουζουλάδα, γεγονός που θα διαπιστώσετε ουκ ολίγες φορές κατά τη διάρκεια του οδοιπορικού σας.
Στο νότιο μέρος του νησιού υπάρχει ο ναός, διαστάσεων 18Χ15,70μ., του οποίου σώζεται το κρηπίδωμα με κεντρική είσοδο από την ανατολική στενή πλευρά και δεύτερη είσοδο, κλιμακωτή, στη βόρεια. Ο ναός έχει στο μεγαλύτερο μέρος καταστραφεί εξαιτίας της χρήσης των λίθων του για την οικοδόμηση του γειτονικού κτηρίου του φάρου. Δίπλα στη βορειοδυτική γωνία του ναού βρέθηκαν τα δύο μεγάλα κομμάτια από το κολοσσιαίο λατρευτικό άγαλμά του (που θα ξεπερνούσε τα 2,5μ.) και παρίστανε καθιστή σε θρόνο θεότητα.
Εντυπωσιακή είναι η σειρά μεγάλων θολωτών δεξαμενών που με κτιστούς αγωγούς διοχέτευαν νερό από πηγές.
Στη δυτική ακτή, σπήλαια έχουν χρησιμοποιηθεί ως ξωκλήσια με χαράγματα που παριστάνουν αγίους και επιγραφές λατινικές (ένα απ΄αυτά σώζει χρονολογία 1638).
