Την πρώτη φορά που τέθηκε θέμα για σιδηρόδρομο στην Κρήτη το 1893, όταν ο Οθωμανός γενικός διοικητής Κρήτης, Μαχμούτ Τζελάλ υπόσχεται μεταξύ διαφόρων έργων και την κατασκευή σιδηροδρόμου. Στο αντίγραφον της εφημερίδας: Λευκά Ορη, της 12/24 Μαϊου 1884,
αναφέρεται οτι θα ήταν σκόπιμο να χορηγηθούν άδειες 2 σιδηροδρόμων, η πρώτη να ξεκι
νάει απο τον κόλπο της Σούδας κοντά στο Τελωνείο και να φθάνει έως τα Χανιά και αργό
τερα έως την επαρχία Κισσάμου. Και η δεύτερη γραμμή να ξεκινάει απο το Ηράκλειο και
να φθάνει στην Μεσσαρά και αργότερα έως τους καλούς Λιμένες. Η εταιρία είχε προταθεί
να είναι ανώνυμος και Κρητική.
Ο σιδηρόδρομος για την Κρήτη ήταν ενα υπεραιωνόβιο αίτημα που θα συνδέσει τις περιοχές Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Οι ράγες της μονής μετρικής γραμμής Κούλες Ηρακλείου λατομείο Ξηροποτάμου, εξακολουθούν να είναι εμφανείς στο μικρό τμήμα της παραλιακής λεωφόρου από το λιμενικό περίπτερο ως απέναντι από τον Άγιο Πέτρο. H ανάγκη για κατασκευή του λιμένα Ηρακλείου, οδήγησε στον επόμενο χρόνο στην κατασκευή του βιομηχανικού σιδηροδρόμου, μετρικού μήκους, 6 χιλιομέτρων, από τον Κούλε του Ηρακλείου, δυτικά προς τον Ξηροπόταμο κοντά στο Γάζι, όπου υπήρχε νταμάρι, όπου φορτώνονταν λίθοι προκειμένου να αποπερατωθούν ο τεχνητός λιμένας και ο υπήνεμος μώλος Ηρακλείου.
Το αντίγραφον της εφημερίδας: “Λευκά Ορη”, της 12/24 Μαϊου 1884, αναφέρεται:
“Εξοχώτατε,
Επιτραπείτω ημίν να σας υπομνήσωμεν, ορμώμενοι εις τε της παρούσης συνόδου της των Κρητών Συνελεύσεως, την αίτησιν επί τη χορηγήσει αδείας δυο σιδηροδρόμων, ην έσχομεν την τιμήν να σας υποβάλλωμεν κατά την 10/29 Μαϊου 1880.
Ευελπιστούμε ότι κατά το παρόν έτος, οι αξιότιμοι κ. βουλευταί της Κρήτης, θα έχωσι καιρό του να επιληφθώσι του επί τοσούτον σπουδαίου ζητήματος, αφορώντος την ευδαιμονίαν και προαγωγήν του τόπου, και ότι μετά της Υμ. Εξοχότητος, της αείποτε επιδιωξάσης την ευτυχίαν της νήσου, θέλουσιν από κοινού σύμπραξις, δίδοντές μας οριστικήν απάντησιν.
Ανανεούντες δε την έκθεσιν του σκοπού ημών, αναφέρομεν εν συντόμω, εκείνο όπερ λαμβάνομεν την τιμήν να σας ζητήσωμεν ήτοι
1ον. ΤΗν άδειαν του να ιδρυθώσι δυο μικροί σιδηρόδρομοι, υπό τους κινδύνους της εταιρίας ην θα ιδρύσωμεν
Ο εις αναχωρών εκ του κόλπου της Σούδας (πλησίον του Τελωνείου) και της αποβάθρας, και διερχόμενος του Ναυπηγείου θα φθάνη τις Χανία. Βραδύτερον δε μετά την απόπειραν ταύτην, η εταιρία θα έχη το δικαίωμα να επεκτείνη την γραμμήν ταύτην μέχρι της επαρχίας Κισσάμου.
Η δευτέρα σκοπουμένη γραμμή του σιδηροδρόμου θα αναχωρή εξ Ηρακλείου δια να φθάνη εις την Πεδιάδα της Μεσσαράς πλην η σύστασις αυτής δεν θέλει πραγματοποιηθή ή μόνον όποταν αι επί τούτω προκαταρκτικαί μελέται, θέλουσιν ενδείξει συμφέρον, τόσον δια την εταιρίαν, όσο και δια τον τόπον.
Η γραμμή αυτή θα δύναται προς τούτοις να επεκτανθή μέχρι των πλησιεστέρων μερών των Καλών Λιμιώνων.
2ον. Η εταιρία ην προτείνομεν θα είναι ανώνυμος και Κρητική. Προς τον σκοπόν δε τούτον, αι συνδρομαί θέλουσι περιορισθή εις Κρήτην, επί διάστημα μηνός περίπου και μετά παρέλευσιν δε τούτου, εάν το ποσόν των συνεισφορών δεν είναι αρκετόν με το απαιτούμενον κεφάλαιομ οι ιδρυταί της εταιρίας, θα δικαιούνται να εξαιτήσωσι και ξένα κεφάλαια.
3ον Ευελπιστούντες, ότι η πρότασις μας θέλει επιδοκιμασθή και φανή ευνοϊκή αναφορικώς της προόδου του εμπορίου εν τη νήσω, αιτούμεν παρά της εντοπίου Διοικήσεως την δωρεάν παραχώρησιν του αναγκαιούντος πλάτους της γραμμής επί των οδών, προπάντων δε εκείνων ας ο σιδηρόδρομος ήθελεν εύρει όφελος να ακολουθήση (το δια τας τροχιάς της σιδηροδρομικής γραμμής εύρος, θα ήναι 60-100) μ.
Τούτο αυτό εννοητέον, και δια τα ανήκοντα εις την Διοίκησιν και εις Δήμους γήπεδα, επί των οποίων τυχόν έθελε διέλθει.
Εν περιπτώσει δε καθ’ ην η σιδηροδρομική γραμμή επωφελείτο να διέλθη δια γηπέδων ανηκόντων εις άλλους ιδιοκτήτας, η εντόπιος αρχή θα τους αναγκάζη, συμφώνως τω επί απαλοτριώσει ιδιοκτησιών νόμω προς δημοσίαν ωφέλειαν να εγκαταλείπωσιν εις την εταιρίαν τα αναγκαιούντα γήπεδα, δια την σύστασιν της σιδηροδρομικής γραμμ’ης και λιμενίσκων, οπόταν δεν θα ευρίσκωνται εκεί τέλος καταστήματα υπό εννοίκιον, και αρμόδια δια την χρήσιν ταύτην.
Κατά την περίπτωσιν ταύτην τα γήπεδα θα εκτιμώνται υπό των Δήμων, αυτών η δε εκτίμησις αφού επιδοκιμασθή υπό του Δημοτικού Συμβουλίου και των αρμοδίων Δικαστηρίων, θα πληρόνεται η αξία αυτών εις τους ιδιοκτήτας υπό της εταιρίας.
Εξαιτούμεθα δ’ επίσης, δια την εταιρίαν, την άφεσιν του τελωνειακού δασμού δια το υλικόν όπερθα τη ήτο αναγκαίον.
4ον Η εταιρία εξαιτείται την προστασίαν της Διοικήσεως, ήτις τη είναι εντελώς αναπόφευκτος καθ’ όλας εν γένει τας συνεισφοράς, ων ο σκοπός αποβλέπει προς δημόσιον όφελος. Εν τέλει δε μηχανικός τις διακεκριμμένος ειπέ ποτέ “Τα πλούτη και η ευδαιμονία έθνους τινός ορμώνται εκ της πληθυός και ευκολίας των διαφόρων μέσων της συγκοινωνίας”.
“Της μεταφοράς ούσης το μόνον χειρούργημα όπερ αυξάνει την τιμήν ενός αντικειμένου χωρίς να αυξηνθή η αξία αυτού, παν προϊόν δέον να μετακομίζηται επί το οικονομικότερον”.
Δεχθήτε, κύριε Γενικέ Διοικητά, την διαβεβαίωσιν των βαθυτάτων σεβασμών μας, μεθ’ ων έχομεν την τιμήν να ώμεν.
Της Υμ. Εξ. ταπεινός κ.λ.
Λυγγούνης πατήρ και υιός”.
