Όταν ήρθε ο Βελή Πασάς στην Κρήτη οι περισσότεροι αισιοδοξούσαν ότι θα διοικήσει με σύνεση και μετριοπάθεια. Ήταν γεννημένος στα Χανιά, σπουδασμένος στο Παρίσι και πολύγλωσσος.
Μόνο που αποδείχθηκε ένας από τους χειρότερους γενικούς διοικητές της Κρήτης, σκληρός και ανήθικος με τους χριστιανούς που υπέφεραν στα χέρια του. Και σαν να μην έφτανε ο Βελή Πασάς, ήρθε στις 30 Σεπτεμβρίου 1856 ο καταστροφικός σεισμός.
Σχεδόν τίποτα δεν έμεινε όρθιο…
Εκείνο το κυριακάτικο βράδυ οι περισσότεροι Κρητικοί είχαν ήδη βρεθεί στα κρεβάτια τους. Ξύπνησαν, όσοι πρόλαβαν να ξυπνήσουν, διότι ο Εγκέλαδος παρέσυρε τα πάντα στο πέρασμά του. Το Ηράκλειο δεν άντεξε. Εκατοντάδες οι νεκροί και τα περισσότερα σπίτια κατεστραμμένα. Πολλά χωριά…βούλιαξαν. Μέσα στον χαμό αυτό του μόνου το αυτί που…δεν ίδρωσε ήταν του Βελή Πασά.
Ηταν γιος του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας Μουσταφά Πασά Γκιριτλή (του Κρητικού) και βρισκόταν στο Παρίσι ως πρεσβευτής της Υψηλής Πύλης στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου. Και ήταν εκείνος που υπέγραψε τη συνθήκη των Παρισίων από την πλευρά της Τουρκίας.
Γνώριζε φυσικά πολύ καλά τα γΓαλλικά, αλλά και τα Ελληνικά αφού είχε γεννηθεί στην Κρήτη. Και στην αρχή που ήρθε με τα…Γαλλικά και τα…πιάνα του έδωσε ένα διαφορετικό τόνο. Αλλά ήθελε να κάνει και την μεγάλη ζωή, οι σπατάλες ήταν πρώτη προτεραιότητα για τον πασά. Αλλά τα χαλαρά μέτρα κράτησαν πολύ λίγο. Αμέσως μετά άρχισαν οι διωγμοί…
Ε, σε αυτό το κλίμα τρομοκρατίας ήρθε και ο σεισμός της 30ης Σεπτεμβρίου. Ο Ι.Μουρέλλος περιγράφει τα του σεισμού με γλαφυρό τρόπο:
“Τότε ακριβώς, στις 30 Σεπτεμβρίου 1856, γίνηκε ο μεγάλος σεισμός της Κρήτης κι ο λαός εκτός απ’ το θρήνο της καταστορφής του, θρηνούσε και τα μελλούμενα, γιατί τον πήρε για κακό και φρικτό οιωνό συνδυάζοντάς τον με τις διαθέσεις του Βελή πασά.
Κι άλλοτε είχαν γίνει σοβαροί σεισμοί στην Κρήτη, όπως την εποχή του Νέρωνος το 66 μ.Χ., την εποχή του Δεκίου το 251 μ.Χ., που κατέστρεψαν πολλές πόλεις της Κρήτης και περισσότερο απ’ όλες την Κνωσό. Το 365 άλλος τρομερός σεισμός κατέστρεψε κι αφάνισε ολόκληρες πολιτείες της Κρήτης. Και το 1303 και το 1508 έγιναν μεγάλοι σεισμοί.
Στον τελευταίο αυτό σεισμό όπως τον περιγράφει ο Δούξ της Κρήτης Ιερώνυμος Δονάτος σκοτώθηκαν τριάντα χιλιάδες άνθρωποι. Τότε κατεστράφηκε η Σητεία κι η Ιεράπετρα, κι εχάλασαν όλα τα σπίτια του Χάνδακα εκτός από πέντε. Στο 1810, όπως εγράψαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, έγινε μεγάλος σεισμός κι εσκοτώθηκαν στο Ηράκλειο τρεις χιλιάδες. Το 1856 την εποχή του Βελή πασά, πάλι το Ηράκλειο έπαθε τη μεγαλύτερη καταστροφή, όπως μας διηγείται ο ιστορικός Νικόλ. Σταυράκης, που πληγώθηκε τότε παιδί ακόμα δέκα χρονών. Από τα 3620 σπίτια του Ηρακλείου, μόνο 18 απόμειναν, και μια φωτιά στο Μεϊντάνι που’ καψε 48 καταστήματα συνεπλήρωσε την καταστροφή. Σκοτώθηκαν 538 άνθρωποι κι επληγώθηκαν 637. Τότε κατεστράφη και το Βεζίρ Τζαμί, δηλαδή ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Τίτου, και ο παλιός ναός του Αγίου Φραγκίσκου, που ‘χε γίνει Χουγκιάρ Τζαμί. Τόσο δυνατός ήταν ο σεισμός του 1856, ώστε κι η θολωτή Βενετσιάνικη Πύλη των Ακτάρικων, το παλιό Voltone κατέπεσε και άμα ξημέρωσε η άλλη μέρα, όλη η πολιτεία ήταν ένας τραγικός σωρός ερειπίων, που σκέπαζε πάνω από χίλιους νεκρούς και πληγωμένους. Ενας θρήνος και μια ατέλειωτη οιμωγή ήταν ξεχυμένα στην Πολιτεία κι οι άνθρωποι τρελοί από πόνο και αγωνία, προσπαθούσαν σκάφτοντας και με τα νύχια τους ακόμα να ξεθάψουν τους δικούς των, που άκουαν τις οιμωγές και τους στεναγμούς των κάτω από τα ερείπια, για να δουν αν θα τους πρόκαναν ζωντανούς. Η τρομερή αυτή καταστροφή δεν είχε περιορισθεί μόνο στο Ηράκλειο. Εφερε μεγάλες καταστροφές σ’ όλες τις πολιτείες και τα χωριά κι η δυστυχία των ραγιάδων ευρήκε κι άλλο τρομερό πράγοντα στη στυγνή φτώχεια που επακολούθησε”.
Το χειρόγραφο
Ο καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης αναφέρει ένα χειρόγραφο της Μονής της Αγίας Τριάδος των Τσαγκαρόλων στα Χανιά, όπου ένας ανώνυμος μοναχός σημείωσε:
"1856, Σεπτεμβρίου 30, Κυριακή ξημέρωμα. Εις τας 9 η ώρα της νυκτός έκαμε έναν τρομερόν σεισμόν και εβάσταξε έως τρία λεπτά, ώστε όπου το Κάστρον το Μεγάλον δεν έμειναν παρά 33 σπίτια γερά και εχάθησαν άνθρωποι 1.500, ομοίως και ένα χωρίον εβούλησε παντάπασις εις αυτό το μέρος, εις δε τα Χανία εχάλασαν μερικά σπίτια και εκκλησίες, εχάλασαν και τζαμιά, έπεσαν κάτω, και η Αγία Μονή εις τες Μουρνιές εχάλασε και τα περισσότερα σπίτια εράγισαν".
Σε όλη την Κρήτη βέβαια έγινε αισθητός ο σεισμός, αλλά ιδιαίτερα στο Μεγάλο Κάστρο.
Ο Παπά Χατζής στο Καστέλλι της Φουρνής σημείωσε τα ακόλουθα στο εξώφυλλο ενός εκκλησιαστικού βιβλίου, της Οκτωήχου, της εκκλησίας του:
"1856, Σεπτεμβρίου 30, ημέρα Κυριακής ξημέρωμα 9 παρά κάρτο έγινε ένας σεισμός και εχάλασε το Μεγάλο Κάστρο. Όλα τα σπίτια, μονάχα ολίγα εργαστήρια εμείναν αι τα βασιλικά κονάκια όπου εράγισαν αλλά δεν έπεσαν. Τα χωριά του Μαλεβυζού όλα τα περισσότερα και Γεράπετρο το Καστέλλι και το Κάτω Χωριό της Γεραπέτρου και τα περισσότερα χωριά και το Μεγάλο Μοναστήρι, τα κελία και το Κάτω Χωριό της Φουρνής και οι Λίμνες, το περισσότερο όμως και η… επλακώθηκαν άνθρωποι και στο Μεγάλο Κάστρο καθώς πληροφορούμεθα 500 και… εις δε τα άλλα χωριά του Κάστρου σαντζάκι άλλοι τόσοι και ο Θεός να φυλάττει τον κόσμον, αμήν".
Αλλά και η δημώδης ποίηση διέσωσε τον καταστρεπτικό αυτό σεισμό:
"Στα 1800 έτος 56 ηθέλησε ο Κύριος το θάμαν του να πέψει.
Στις 29 του Σεπτεμβρίου ένα Σάββατο βράδυ μέγας σεισμός εγίνηκε και ούλος ο κόσμος βράζει.
Απού το μέρος τω Χανιώ έρχεται το μελτέμι, μέγας και τρομερός σεισμός κι ούλος ο κόσμος τρέμει.
Και η θάλασσα η ακίνητη και οι οχτώ ανέμοι, τρία λεπτά βοά η γης, καπνός 'πο κάτω βγαίνει.
Χάνονται χώρες και χωριά, σαν όντε χύνεται άστρο, μα δεν υπόφερε καμιά σαν το Μεγάλο Κάστρο.
Χαλούν τα μοναστήρια ντου, χαλούν οι μιναρέδες".
ΠΗΓΕΣ:
-Ι.Μουρέλλου, ιστορία της Κρήτης
-Θεοχ.Δετοράκη
-Ιστορία Β.Ψιλάκη
-Μια σταγόνα ιστορία, Δ.Καμπουράκη
πηγη: patris.gr
