Του Γιάννη Γ. Χαρκούτση
Πολύ λίγοι Κρητικοί γνωρίζουν, ότι ένα από τα παλαιότερα λαϊκά μουσικά όργανα του νησιού μας, είναι το νταούλι. Καρδιά άλλοτε της μουσικής μας. Σήμερα λησμονημένο και αδικημένο, όπως και οι αφανείς ήρωες του, οι νταουλατζήδες.
Αυτή είναι η αιτία του δημοσιεύματος, ένας ελάχιστος φόρος τιμής, σε ένα σπουδαίο νταουλατζή, τραγουδιστή, και άνθρωπο με κοινωνική και αντιστασιακή δράση, το Νίκο Περράκη από τους Τουρτούλους Σητείας, που έφυγε από τη ζωή την 1η Αυγούστου του 2003.
Ο "Τζαγκάρης", όπως ήταν γνωστός, λόγω της τέχνης του υποδηματοποιού που έμαθε μικρός, υπήρξε πρόσωπο σεβαστό και αγαπητό σε ολάκερη τη Σητεία. Τίμησε τη μουσική παράδοση του τόπου του, όσο λίγοι και το κρητικό νταούλι περισσότερο ίσως από κάθε άλλον.
Στην αντίσταση
Γεννήθηκε την μέρα της πρωτοχρονιάς του 1915 στους Τουρτούλους, (σημερινό Άγιο Γεώργιο), από γονείς αγρότες, τον Ιωάννη και την Μαρία, το γένος Διακάκη από την Ρούσσα Εκκλησά.
Υπηρέτησε ως ναύτης, συμμετέχοντας και στην Ελληνοϊταλική σύρραξη του 1940.
Από το 1942 δραστηριοποιήθηκε στην αντίσταση. Το 1943 εντάχθηκε στην Πατριωτική Οργάνωση Σητείας (Π.Ο.Σ.), αναλαμβάνοντας πολλές αποστολές, ανάμεσα στις οποίες και την μεταφορά της μπαταρίας, για την λειτουργία ενός παράνομου ασυρμάτου, παίζοντας κορώνα γράμματα τη ζωή του, στους ελέγχους των κατακτητών. Αργότερα συλλαμβάνεται και με διαδοχικές φυλακίσεις από τη Μονή Κρουσταλλένιας, τη Νεάπολη και το Ηράκλειο, θα καταλήξει στις φυλακές Βούρλων του Πειραιά. Ήξερε πως η μαρτυρική αυτή διαδρομή θα τελείωνε στα στρατόπεδα της Γερμανίας και τολμηρός όπως ήταν, δραπέτευσε με μαεστρία, κυριολεκτικά μέσα από τα χέρια των Γερμανών, από την κεντρική πύλη του στρατοπέδου. Μάταια προσπάθησε να επιστρέψει στην Κρήτη με ψαροκάικο, το οποίο έξω από το λιμάνι του Πειραιά βυθίστηκε μετά από αεροπορική επίθεση. Αφού σώθηκε κολυμπώντας, έζησε και τον τρομερό βομβαρδισμό του Πειραιά (11 Ιανουαρίου του 1944). Με τη βοήθεια του κουμπάρου του Βακιρτζή, βρήκε τον στρατηγό Μαυρικάκη, ο οποίος του εξέδωσε πλαστή ταυτότητα με το όνομα, Δερβάκος Βασίλειος από το Λίμπερδο2 της Μάνης και μέσω γνωριμιών του, τον τοποθέτησε φύλακα στον Εθνικό κήπο. Καταζητούμενος πάντα, έμενε σε ένα παλιό σπιτάκι του κήπου, έως το 1945 που τελείωσε ο πόλεμος.
Η προσφορά του στην αντίσταση αναγνωρίστηκε και του απονεμήθηκαν τιμές από το Ελληνικό Κράτος, το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής κ.α.
Μετά τον πόλεμο
Το 1946-47, μαζί με τον αδερφό του Παναγιώτη, κατασκεύασαν στους Τουρτούλους, ένα πρωτοποριακό υδροηλεκτρικό σταθμό, που τροφοδότησε πολλά χρόνια το χωριό με ρεύμα.
Το 1955 παντρεύτηκε την Μαρία Τζαβολάκη από την Επάνω Επισκοπή Σητείας και απέκτησαν δυο γιούς τον Γιάννη και τον Θεόδωρο.
Το 1960 η Δ.Ε.Η. εξαγόρασε τον σταθμό των αδερφών Περράκη και προσέλαβε τον Ν. Περράκη υπάλληλο. Για 6 χρόνια, από το 1967, μετατέθηκε στα Πηγάδια Καρπάθου. Εκεί, πάντα μαζί με το νταούλι του, δεν έχανε την ευκαιρία να διασκεδάζει με Κρητικούς και Καρπαθιώτες φίλους του. Όταν το 1969 ο διάσημος λυράρης και φίλος του Δερμιτζογιάννης, είχε επισκεφτεί την Κάρπαθο, έπαιξαν μαζί.
Λίγο πριν να συνταξιοδοτεί, γύρισε στο χωριό του.
Προσέφερε πολλές υπηρεσίες στον τόπο του, που τον τίμησε ως κοινοτάρχη για πέντε χρόνια, το 1961-62 και το 1975-78, αλλά και πρόεδρο (πρώτος κατά σειρά) του Αγροτικού Συνεταιρισμού για δέκα χρόνια, το 1947-57.
Τα λυροντάουλα
Μερακλής, (με μουσικό αυτί), υπήρξε από την εφηβική του ηλικία δεξιοτέχνης στο νταούλι, βιώνοντας τα λυροντάουλα3 με τους παλαιότερους, φημισμένους Τουρτουλιανούς γλεντιστάδες. Τα πανηγύρια και οι κυριακάτικες παρέες στη "Φλέγα" (ξακουστή πλατεία), στα καφενεία και στα καμαρόσπιτα του χωριού (τρόπος ζωής άλλωστε για τους Στειακούς της εποχής του), ήταν καθοριστικά για την διαμόρφωση του χαρακτήρα του.
Εκτός όμως από το νταούλι, δύο πράγματα τον ξεχώρισαν και έγινε πολύ αγαπητός αλλά και περιζήτητος στους λυρατζήδες και στις παρέες. Το ένα ήταν η γλυκιά, (με βυζαντινό χρώμα) φωνή του, από τις ωραιότερες της εποχής του. Συχνά έψαλλε και στην εκκλησία. Το δεύτερο, ήταν το πηγαίο ταλέντο του στη σύνθεση αυτοσχέδιων μαντιν(ι)άδων. Ήταν από τους κορυφαίους της Σητείας, με ικανότητα να απαντάει χωρίς καθυστέρηση για ώρες, πάντα εύστοχα και με καυστικότητα. Μια φορά για παράδειγμα που πιάστηκε (κοντραρίστηκε) με κάποιον λυράρη τον (αποστόμωσε) λέγοντάς του:
Γιάντα χτυπάς το πόδα σου, σα το σφαμένο βούϊ,
τση λύρας σου κρατάς σκοπό ή μπα να τό 'χεις χούι.
Με την ευαισθησία που τον διέκρινε, συχνά έγραφε ολόκληρα θέματα με μαντινάδες. Όταν έγινε η πυρηνική καταστροφή του Τσέρνομπιλ έγραψε μεταξύ άλλων:
Με τις ζημιές που γίνονται, θολώνει το μυαλό μου
ένα πικρό παράδειγμα έχω από το χωριό μου
Πηγή που μας εδρόσιζε, νερό σταλιά δε τρέχει
πόσους αιώνες έτρεχε, κανένας δε γατέχει.
Από τον κόσμο, από παντού, φτάνουν κακά χαμπάρια,
Αλλού πεθαίνουν τα πουλιά και αλλού ψοφούν τα ψάρια.
Στη φοβερή καταστροφή του κόσμου τη μεγάλη
Εύχομαι ο Θεός παιδιά, το χέρι του να βάλει.
Το καλοκαίρι του 1984 θα του απονεμηθεί και η Α' Διάκριση στον διαγωνισμό μαντινάδας του Πνευματικού Πολιτιστικού Κέντρου του δήμου Αγίου Νικολάου.
Τυχερός στάθηκε και με την παρουσία στο χωριό του, αξιόλογων λυράρηδων όπως ο Γεώργιος Πετρουλάκης ή Γέρο Πετρουλής, ο φημισμένος Μανώλης Περράκης ή Χαρκιάς, γνωστός και ως οργανοποιός και ξυλογλύπτης, ο Γιώργος Διακάκης ή Λευκάρης - σπουδαίος λυράρης της Σητείας, που έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα -, ο Νίκος Γαϊτανάκης, ο Νίκος Διακάκης και άλλοι. Υπήρχαν βέβαια και οι παλαιότεροι, επίσης καλοί νταουλατζήδες, όπως ο Μανώλης Γ. Περράκης, ο Μιχάλης Θ. Περράκης, ο Νίκος Πουλάκης, και ο Νίκος Παπαδάκης. Ο Διακάκης Γιώργος που ήταν και στενός του φίλος, ηχογράφησε στην Αθήνα το (1935 ή 1936) στην εταιρία COLUMBIA ένα δισκάκι 45 στροφών με 2 τραγούδια και τίτλο "Στειακές Κοντυλιές". Ο Ν. Περράκης, συμμετείχε με νταούλι και τραγούδι.
Αμέτρητες είναι επίσης οι παρέες του με τον ξάδερφό του Χαρκιά, όπου μαζί θα συμμετάσχουν σε εκδηλώσεις, τηλεοπτικές εκπομπές, ηχογραφήσεις και μουσικολογικές έρευνες. Χαρακτηριστικά αναφέρω την έρευνα το 1954 από τον Ελβετό Samuel Baud-Bovy, την εκπομπή της Δόμνας Σαμίου το 1978 στην ΕΡΤ, την συναυλία "Όργανα που χάνονται στην Κρήτη", που οργάνωσε επίσης η ΕΡΤ το 1984 κ.α. Το 1998 συμμετείχε στην μουσικολογική έρευνα "Θαλήτας", του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών.
Εκείνους τους καιρούς, όλοι οι νταουλατζήδες έπαιζαν για το κέφι της παρέας και όπως «οι παρέες γράφουν ιστορία», έτσι και ο "Τζαγκάρης" έγραψε τη δική του, έχοντας συνοδεύσει και τραγουδήσει με πλήθος μουσικών, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν και στυλοβάτες της Σητειακής παράδοσης. Ονομαστικά αναφέρω τον Γιάννη Σολιδάκη ή Κιρλίμπα, τον Δερμιτζογιάννη, τον Μαθιό Γαρεφαλάκη, τον Κωστή Μουλιανίτη, τον Καζαμιογιάννη, επίσης τον Καζαμία Γιάννη (από τα Αχλάδια), το Νίκο Μοζάκη ή Κουλελέ, το Νίκο Ρεμπελάκη, τον Γιώργο Μιχαλογιαννάκη, τον Γιώργο Κοσκίνη (βιολί), τον Διονύση Γιαννακάκη (βιολί), τον Γιώργο Καταξάκη (βιολί) και άλλοι πολλοί. Κάποιες φορές, έτυχε να παίξει και να τραγουδήσει και με μεσαμπαντήτες 4 λυράρηδες.
Άλλη μια δεξιότητά του, άκρως σημαντική, ήταν η ενασχόλησή του με την κατασκευή5 του νταουλιού. Μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του κατασκεύασε αρκετά, χαρίζοντάς τα σχεδόν όλα. Σαν παίχτης του οργάνου και με την τεχνική ευχέρεια της (τσαγκαρικής) που κατείχε, πρόσθεσε δικά του στοιχεία, κάνοντας τα νταούλια του να ξεχωρίζουν, διατηρώντας βέβαια την παλιά παραδοσιακή δομή, διάσταση, διακόσμηση κ.λπ.
Αναμφίβολα ο Νίκος Περράκης ήταν μια πολυδιάστατη προσωπικότητα, με μεγάλη και δυσαναπλήρωτη προσφορά στην τέχνη του νταουλιού της Κρήτης και γενικότερα στον λαϊκό μας πολιτισμό, που συνεχώς φθείρεται.
Ας ελπίσουμε, η παρακάτω δική του μαντινάδα να γίνει πραγματικότητα.
Εγώ θα μοιάσω του Ζευγά, απού σκορπά το στάρι
και έχει τα θάρρη του στο Θιό, πως θα το ξαναπάρει.
1. Νταούλι: Κρητικό τύμπανο. Όργανο συνοδευτικό της λύρας, των πνευστών, ακόμα και του βιολιού (μέχρι την εμφάνιση της κιθάρας). Στις αρχές του 20ου αιώνα παιζόταν στο νομό Λασιθίου έως και την επαρχία Βιάννου Ηρακλείου. Ονομάζεται και Στειακό Νταούλι, λόγω της επιβίωσης του στη περιοχή της Σητείας. Δυστυχώς σήμερα ακούγεται σπανιότατα.
2. Ίσως να μην ήταν τυχαίο που η λατινικής προέλευσης ονομασία του χωριού, σημαίνει "Ελεύθερος".
3. "Λυροντάουλο" λέγεται στην ανατολική Κρήτη, η ζυγιά, λύρα - νταούλι. Αντίστοιχα στην επαρχία Ιεράπετρας η ζυγιά, βιολί - νταούλι, ονομαζόταν " Βιολοντάουλο". Δυστυχώς οι ονομασίες αυτές δεν έχουν καταγραφεί σε κανένα λεξικό της Κρητικής διαλέκτου, όπως ούτε και η λέξη "Νταουλατζής".
4. Μεσαμπαντήτες ονομάζουν οι Σητειακοί τους Ηρακλειώτες, Ρεθεμνιώτες και Χανιώτες.
5. Το κρητικό νταούλι έχει ιδιαιτερότητες στην κατασκευή και στον τρόπο παιξίματος σε σχέση με τα νταούλια της βορείου Ελλάδας. Το μέγεθος του είναι σχετικά μικρό και μοιάζει πολύ με το "Τουμπί" (τύμπανο των νησιών του Αιγαίου), όπου λανθασμένα αναφέρετε συχνά με αυτό το όνομα.
* Ο Γιάννης Γ. Χαρκούτσης είναι γραφίστας και ασχολείται παράλληλα με τα παραδοσιακά κρουστά μουσικά όργανα.
