Τι ακριβώς σημαίνει η έννοια «ΓΥΝΑΙΚΑ» και πώς την αντιλαμβάνονται οι κοινωνίες είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ιστορία της ανθρωπότητας, από τη δημιουργία του κόσμου τούτου μέχρι και σήμερα.
Η γυναίκα συνδέθηκε με την «απάτη», αφού κατάφερε ως Εύα να παρασύρει τον Αδάμ. Κι από κει ξεκίνησε ο Γολγοθάς και η ταπείνωσή της που οδήγησε στους σύγχρονους αγώνες για αξιοπρέπεια και ισοτιμία.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΚΡΗΤΗ Έχουν μια παράξενη συνήθεια στην Κρήτη που δεν τη βρίσκουμε πουθενά αλλού. Το όνομά τους οι γυναίκες το παίρνουν από τη μητέρα τους και όχι από τον πατέρα. Κι όταν ρωτήσετε κάποιον ποιος είναι, εκείνος θα αραδιάσει τη γενιά του ανεβαίνοντας από μητέρα σε γιαγιά. Κι αν μια γυναίκα από ελεύθερη γενιά κάνει νοικοκυριό με δούλο, τα παιδιά τους θεωρούνται ότι είναι από καλό σόι. Αν όμως ένας πολίτης, έστω κι αν είναι από τους πρώτους, έχει γυναίκα ξένη, τα παιδιά τους δεν τα λογαριάζουν καθόλου.
Οι γυναίκες στην κοινωνία της Μινωικής Κρήτης είχαν τα ίδια περίπου δικαιώματα και ελευθερίες με τους άντρες. Έπαιρναν μέρος σε όλες της εκδηλώσεις της ζωής, στις γιορτές, τα αγωνίσματα, το κυνήγι. Όπως και οι σημερινές γυναίκες, χτένιζαν με φροντίδα τα μαλλιά τους, βάφονταν, φορούσαν φανταχτερά φορέματα και όμορφα στολίδια.
ΑΘΗΝΑ Σε όλη τη ζωή της η γυναίκα βρισκόταν υπό την εξουσία του πατέρα της, ή του αδερφού της, ή του συζύγου της. Κλεισμένη διαρκώς στο γυναικωνίτη, δε μετείχε καθόλου στην κοινωνική ζωή της πόλεως ούτε μπορούσε να έχει γνώμη για τα βασικά θέματα του οίκου. Το νομικό αυτό καθεστώς διατηρήθηκε για αιώνες.
Από νομική άποψη η γυναίκα θεωρείται ανήλικη από τη γέννησή της μέχρι και το θάνατό της. Με το γάμο της απλώς αλλάζει κηδεμόνα. Ακόμη και μετά το θάνατο δεν υπήρχε περίπτωση να βρει την αυτεξουσιότητά της. Ο μεγαλύτερός της γιος γίνεται κηδεμόνας της. Κι αν δεν υπήρχε γιος, τότε αναλάμβανε ένας από τους πλησιέστερους άρρενες συγγενείς της.
Γάμος από έρωτα στην αθηναϊκή κοινωνία δεν εννοείται. Με το γάμο της η Αθηναία αφήνει το γυναικωνίτη του πατρικού της σπιτιού και εγκαθίσταται για την υπόλοιπη ζωή της στο γυναικωνίτη του συζυγικού της σπιτιού. Παντρεύεται πολύ νέα, από τα 14-15 και δεν προλαβαίνει να εγκαταλείψει τις «κούκλες» της και πρέπει να μάθει να ανατρέφει παιδιά. Περιορισμένες στον γυναικωνίτη οι γυναίκες δεν έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους μέλλοντες συζύγους τους.
Οι γαμήλιες τελετές διαρκούσαν 3 μέρες. Τις πρώτες ημέρες κατελάμβαναν οι προετοιμασίες του γάμου, τα προαύλια, τη δεύτερη μέρα γινόταν ο γάμος κι ακολουθούσαν την τρίτη μέρα τα επαύλια. Την προπαραμονή του γάμου ο πατέρας της νύφης πρόσφερε θυσίες στους θεούς. Την παραμονή γινόταν και οι τελευταίες προετοιμασίες, ανάμεσά σε αυτές και το λουτρό της νύφης. Το πρωί της ημέρας του γάμου γινόταν ο στολισμός της.
Σχετικά με το διαζύγιο, ήταν πολύ απλό για τον άντρα. Έκανε απλά μια δήλωση ενώπιον μαρτύρων ότι χωρίζει τη γυναίκα του και αναλαμβάνει την υποχρέωση να επιστρέψει την προίκα της. Για την γυναίκα, όμως, χρειαζόταν δικαστική απόφαση. Τα παιδιά τα κρατούσε πάντα ο πατέρας.
Η γυναίκα παρ’ όλα αυτά δε συμμετείχε στην κοινωνική ζωή και στη διασκέδαση του άντρα της και δε γνώριζε τους φίλους του. Όπου συγκεντρώνονταν άντρες, οι γυναίκες δεν παρουσιάζονταν. Στα συμπόσια όπου οι άντρες παραδίδονταν στις αγκαλιές των εταίρων και των αυλητρίδων, η παρουσία τους ήταν αδιανόητη.
ΣΠΑΡΤΗ Η γυναίκα απολάμβανε μεγάλα προνόμια στην αρχαία Σπάρτη, πράγμα που προκαλεί εντύπωση εάν συγκρίνουμε τη θέση της γυναίκας στη Σπάρτη με αυτήν στην Αθήνα και στις άλλες ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας. Επειδή ο άντρας έλειπε πολύ καιρό από το σπίτι, η γυναίκα στη Σπάρτη ήταν χειραφετημένη σε βαθμό αδιανόητο για την εποχή εκείνη. Είχε αυξημένα προνόμια και αρμοδιότητες στην σπαρτιατική κοινωνία.
Η κοινωνική θέση της γυναίκας στη Σπάρτη δεν ήταν περιορισμένη όπως στην Αθήνα. Η Σπαρτιάτισσα διοικούσε η ίδια την περιουσία της και μπορούσε να επιλέξει άλλο σύζυγο αν ο δικός της απουσίαζε επί μακρόν. Πολλοί Έλληνες συγγραφείς τη θεωρούσαν αιτία ανταγωνισμών και διεκδικήσεων ανάμεσα σε οίκους, ενώ παραμένει ενεργή και στο παρασκήνιο της πολιτικής, επηρεάζοντας δημόσιους άρχοντες.
Γυμναζόταν όπως τα αγόρια και οι άντρες και ήταν γνωστή για τις αθλητικές της ικανότητες. Συμμετείχε στην πάλη γυμνή, όπως και οι άντρες, ενώ εκπαιδευόταν στο δίσκο και στο ακόντιο. Μεγάλη σημασία έδινε και στους χορούς.
Αντίθετα απ’ ότι συνέβαινε στην Αθήνα, η τελετή του γάμου στη Σπάρτη φαίνεται πως δεν αποτελούσε δημόσιο γεγονός. Ένας διαδεδομένος τύπος σύστασης του γάμου είναι δι’ αρπαγής. Χωρίς παρουσία οικογενειών ή προσκεκλημένων, τη γυναίκα απήγαγε τελετουργικά κατά τη διάρκεια της νύχτας ο μέλλων σύζυγός της.
Με τη βοήθεια της νυμφεύτριας, της ξύριζαν το κεφάλι και της φορούσαν αντρικά ρούχα και την άφηναν στο σκοτάδι να περιμένει. Ο σύζυγος μετά την ερωτική συνάντησή τους όφειλε να επιστρέψει στους κοιτώνες του και εξακολουθούσε να μένει εκεί με τους συνηλικιώτες του στις αγέλες, έως ότου συμπλήρωνε τα 30 έτη του. Έως τότε συγκατοίκηση των συζύγων δεν προβλεπόταν. Είναι σαφές πως αυτή η διαδικασία είχε ως στόχο την τεκνοποίηση.
Τον επόμενο αιώνα στη Σπάρτη καταγράφεται η αρχαιότερη γνωστή μαρτυρία για τη λεγόμενη «αδελφική πολυανδρία», όπου οι πολυάριθμοι σύζυγοι της Σπαρτιάτισσας είναι εξ αίματος αδελφοί ή στενοί φίλοι. Σε αυτό το σχήμα οργάνωσης της οικογένειας η περιουσία παραμένει αδιαίρετη και η πατρότητα των τέκνων, τα οποία θεωρούνται κοινά, ασκείται συλλογικά. Όμως, στη Σπάρτη η συλλογική άσκηση της πατρικής εξουσίας είναι νόμιμη και συνηθισμένη.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Η θέση της γυναίκας στο βυζάντιο ήταν κατώτερη από την θέση του άντρα, σύμφωνα με την βυζαντινή νομοθεσία. Τα κορίτσια υποχρεώνονταν από πολύ μικρά να παντρευτούν όποιον διάλεγε ο πατέρας τους ή να πάνε σε μοναστήρι. Η ηλικία γάμου για τους Βυζαντινούς ήταν τα 15 -25 περίπου χρόνια για τα αγόρια και τα 13-16 για τα κορίτσια. Οι γονείς είχαν υποχρέωση να δίνουν προίκα στις κόρες τους και αυτό ήταν ένας λόγος για τον οποίο οι φτωχοί εύχονταν να γεννούν αγόρια.
Η ιδανική γυναίκα έπρεπε να είναι πλήρως υποταγμένη στον πατέρα και στο σύζυγό της. Πάντως μετά τον 11ο αιώνα, όσο αφορά τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, η απομόνωση της γυναίκας στο γυναικωνίτη είχε ξεπεραστεί από την πραγματικότητα και η αντίληψη για την κατωτερότητα της γυναίκας είχε χάσει αρκετή από τη δύναμή της.
Η κυριότερη απασχόληση των γυναικών ήταν η εργασία στο σπίτι. Ιδιαίτερα το γνέσιμο και η ύφανση ήταν βασικές ασχολίες για όλες σχεδόν τις γυναίκες, από το πιο φτωχό σπίτι ως τα πλούσια μοναστήρια και το ίδιο το παλάτι.
Τα κορίτσια των περισσοτέρων οικογενειών μάθαιναν συνήθως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, ιερή ιστορία και ωδική, τα στοιχειώδη δηλαδή γράμματα. Η διδασκαλία άρχιζε στο έκτο έτος της ηλικίας τους και διαρκούσε 3 χρόνια. Η διδασκαλία γινόταν μέσα στο σπίτι συνήθως από τους γονείς και ιδίως από τις μητέρες. Πάντως φαίνεται ότι υπήρχαν και κάποια σχολεία που δέχονταν αποκλειστικά κορίτσια, αφού απαγορεύονταν να φοιτούν μαζί αγόρια και κορίτσια.
Οι γυναίκες έπρεπε να ντύνονται σεμνά, να μην κυκλοφορούν μόνες στους δρόμους και να αποφεύγουν να συναναστρέφονται με άντρες.
Παρ’ όλους αυτούς τους περιορισμούς, οι γυναίκες έπαιζαν ένα πολύ σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην οικογενειακή αλλά και στην κοινωνική και την οικονομική ζωή του κράτους.
Πολλές γυναίκες ασκούσαν διάφορα επαγγέλματα: γιατρίνες, μαμές, καλλιγράφισσες, ιδιοκτήτριες πλοίων. Και βέβαια πάρα πολλές βοηθούσαν επαγγελματικά τους συζύγους τους στην ιατρική, στο καπηλειό, στο πανδοχείο ή στις αγροτικές εργασίες. Μετά τον 11ο αιώνα, οι γυναίκες ασχολήθηκαν και με το εμπόριο τροφίμων. Είχαν αρτοποιεία ή πουλούσαν φρούτα και λαχανικά.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Η βιομηχανική επανάσταση η οποία συνέβαλε στην αναθεώρηση και κατάρριψη πολλών οικογενειακών θεσμών και ιδεών, και το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ’70, συντέλεσαν στην έξοδο της γυναίκας στον εργασιακό χώρο. Οι απαιτήσεις της σημερινής κοινωνίας και οι αυξημένες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η οικογένεια, επέβαλαν την εργασία στη μητέρα.
Λόγοι που μια έγγαμη γυναίκα βρίσκει δουλειά υπάρχουν πολλοί. Οι πιο σημαντικοί είναι: Θέλει να βοηθήσει οικονομικά την οικογένειά της. Θέλει να νιώθει χειραφετημένη και ανεξάρτητη, διαχειριζόμενη η ίδια τα χρήματά της. Θέλει να συντηρήσει την οικογένειά της αν είναι διαζευγμένη ή χήρα
Η ανάπτυξη των πόλεων και η δημιουργία των πρώτων αστικών κέντρων έδωσαν νέα ώθηση στο ρόλο των γυναικών. Η συμμετοχή τους σε εμπορικές συντεχνίες βελτίωσε την οικονομική και κατ’ επέκταση και την κοινωνική τους θέση. Με τη στροφή προς την αρχαία ελληνική σκέψη και την ανακάλυψη της τυπογραφίας, η μόρφωση των γυναικών αρχίζει να αποτελεί κεκτημένο δικαίωμά τους.
Οι γυναίκες με τέτοιο ωράριο (40 ώρες ασχολία με την εργασία και 36 με τις δουλειές του νοικοκυριού, σύμφωνα με έρευνες) προσπαθούν να ισορροπήσουν τους ρόλους τους και τις καταστάσεις. Λίγες όμως είναι αυτές που καταφέρνουν να κρατήσουν τις ισορροπίες. Αν δεν είναι ικανοποιημένες από τον ένα ή τον άλλο ρόλο, φαίνεται στην προσωπική τους ευτυχία και στη συμπεριφορά τους απέναντι στην οικογένεια.
Για να καταφέρουν να αποδίδουν καλά στον επαγγελματικό και στον οικογενειακό χώρο, αφιερώνουν ελάχιστο χρόνο για την περιποίηση του εαυτού τους και στο να κάνουν πράγματα που τις ευχαριστούν. Αισθάνονται μονίμως κουρασμένες, νιώθουν μόνες από κοινωνικής πλευράς και πιστεύουν ότι όλα τα βάρη πέφτουν πάνω τους, με αποτέλεσμα να γίνονται ευέξαπτες και νευρικές. Επίσης, έχοντας πιεσμένο πρόγραμμα, αγχώνονται και δεν απολαμβάνουν τις στιγμές που αφιερώνουν στα παιδιά τους.
Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους το 1832, η γυναίκα και πάλι δεν είναι ισότιμη με τον άντρα. Στους νεότερους χρόνους, και συγκεκριμένα στο τέλος του 18ου αιώνα, λίγες μορφωμένες και μαχητικές γυναίκες κινητοποιούνται για ζητήματα ισότητας. Το κίνημα αυτό μαζικοποιείται οριστικά τον 20ο αιώνα με τη γενικότερη ανάπτυξη όλων των προοδευτικών κινημάτων.
Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από τη μισθωτή εργασία. Ακόμη κι όταν η εργασία τους θεωρήθηκε απαραίτητη για την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας, τα επαγγέλματα που κοινωνικά τους επιτρεπόταν ήταν τα λεγόμενα «γυναικεία επαγγέλματα», αυτά δηλαδή που αποτελούσαν μια προέκταση του παραδοσιακού ρόλου των γυναικών μέσα στην οικογένεια.
Οι φεμινίστριες της εποχής στα 1922-24 θα οργανώσουν τον αγώνα για την απόκτηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Τα σχόλια που θα ακουστούν για τη δραστηριότητά τους είναι ποικίλα. Το α’ Πανελλαδικό Γυναικείο Συνέδριο, το Μάη του 1946, θα συμπεριλαμβάνει στα αιτήματά του την πολιτική ισότητα των γυναικών. Ο αγώνας των γυναικών έφερε τα ποθητά αποτελέσματα τον Μάη του 1952, όταν παραχωρήθηκαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα στο γυναικείο φύλο. Η πορεία εκείνων των γυναικών δεν υπήρξε ανθόσπαρτη.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Οι περισσότερες από τις νέες γυναίκες, συχνά με υψηλές ακαδημαϊκές γνώσεις, συμπεριφέρονται ως.. ασταμάτητες μηχανές σκέψης: τα πάντα περνούν από την λογική τους και τον υψηλό δείκτη ευφυΐας τους, ενώ δείχνει να αφήνουν ξεχασμένο το μόνο πραγματικό αγαθό, την ποιότητα ζωής και τις σχέσεις με το άλλο φύλο. Αρκετές μάλιστα δηλώνουν απερίφραστα ότι δεν έχουν χρόνο και διάθεση για σχέσεις, νιώθουν πάντα ανικανοποίητες από τις επιτυχίες τους, τρέχουν για τις επόμενες, ακολουθώντας ανελλιπώς την μόδα και το ρεύμα της εποχής: η ικανότητα απόκτησης λατρεύεται, έχει γίνει κάτι σαν πρωταθλητισμός με έπαθλο την τελευταία LV τσάντα.
Η θέση των γυναικών και στην οικογένεια αλλά και στην κοινωνία έχει αλλάξει ριζικά χάρη στις επιστημονικές και τεχνολογικές καταστάσεις, στην ολοένα εκτεινόμενη εκβιομηχάνιση, στις συνακόλουθες αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική δομή, αλλά και στη διάδοση νέων ιδεολογιών.
Η κοινωνική της θέση είναι καλύτερη από πριν. Αυτό το κατόρθωσαν οι γυναίκες με πολλούς αγώνες και με υπομονή. Έτσι, οι γυναίκες διοργάνωσαν το φεμινιστικό κίνημα και ο ρόλος της γυναίκας τείνει να εξισωθεί με το πόλο του άντρα στη σημερινή εποχή και προβλέπεται το μέλλον καλύτερο.
Το έργο της γυναίκας σήμερα είναι δυσκολότερο, αφού εκτός από εργαζόμενη είναι και νοικοκυρά και σύζυγος και μητέρα. Αυτό είναι πολύ κοπιαστικό και εξαντλεί τις δυνάμεις. Η θέση της γυναίκας αναμφισβήτητα έχει βελτιωθεί καθώς απέκτησε το δικαίωμα μόρφωσης, εργασίας και διεκδίκησης των δικαιωμάτων της. Παρόλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στα δύο φύλα.
ΥΝΑΙΚΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ, ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ, ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΕΩΣ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ. Επιμέλεια: Λαφάρα Καλλιόπη, Μπογιατζόγλου Θεανώ
