Από την αρχαιότητα, όπως είναι γνωστό, η διακίνηση των μηνυμάτων γινόταν με τους αγγελιοφόρους. Ο Θεός Ερμής, ο αγγελιοφόρος των Θεών μπορεί να θεωρηθεί συμβολικά ότι ήταν ο πρώτος ταχυδρόμος.
Από την αρχαιότητα, λοιπόν, μέχρι τη Βενετοκρατία και το μεγαλύτερο μέρος της Τουρκοκρατίας η μεταφορά της αλληλογραφίας γινόταν ιδιωτικά, χέρι με χέρι. Η ταχυδρομική ιστορία της Κρήτης ουσιαστικά αρχίζει στο τέλος της τρίτης δεκαετίας του 19ου αιώνα (1837), με την ίδρυση των Αυστριακών Ναυτιλιακών Γραμμών Lloyd (Austriaco), που άρχισαν να διέρχονται και από τα λιμάνια της Κρήτης.
Διακινούσαν οι γραμμές αυτές και την αλληλογραφία της εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι πρώτες κρητικές σφραγίδες που χρησιμοποιήθηκαν για την αλληλογραφία από το Αυστριακό Lloyd είναι χαρακτηριστικού οβάλ σχήματος και θεωρούνται οι πρόδρομοι των μετέπειτα αυστριακών ταχυδρομικών σφραγίδων της Κρήτης.
Μετακλασική περίοδος
Η μετακλασική περίοδος αφορά στην εποχή όπου η Κρήτη ήταν αυτόνομο κράτος (Κρητική Πολιτεία) και διαρκεί από το 1900 έως το 1913.
Την περίοδο αυτή ιδρύεται Κρητική Ταχυδρομική Υπηρεσία που αρχίζει να λειτουργεί από την 1η Μαρτίου του 1900 σ' ολόκληρο το νησί. Έκδωσε κρητικά γραμματόσημα και ίδρυσε συνολικά 35 μόνιμα ταχυδρομικά γραφεία και 79 κινητά (αγροτικά).
Τα γραμματόσημα αυτά κυκλοφορούν στην Κρήτη από το 1900 έως το 1913 που γίνεται η Ένωση με την Ελλάδα. Τα γραμματόσημα αυτά είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά της Κρητικής Ταχυδρομικής Ιστορίας, γιατί είναι και τα μόνα που εκδόθηκαν από Κρητική Κυβέρνηση.
Παράλληλα με τη λειτουργία των Ταχυδρομικών γραφείων της Κρητικής Πολιτείας στις 3 μεγάλες πόλεις του νησιού διατηρούνται ακόμη και την εποχή αυτή τα ξένα ταχυδρομικά γραφεία (Γαλλικό, Αυστριακό, Ιταλικό) που εκδίδουν και ειδικές σειρές γραμματοσήμων για τη Κρήτη και λειτουργούν μέχρι το 1914 περίπου.
Κλασική περίοδος
Η δεύτερη περίοδος λέγεται κλασική και διαρκεί από το 1862 έως το 1900.
Ειδικότερα στην περίοδο αυτή λειτουργούν στην Κρήτη τα εξής ξένα ταχυδρομεία:
1. Αυστριακό Ταχυδρομείο (1837-1914): Με την αναβάθμιση σε αυστριακά ταχυδρομεία των πρακτορείων Lloyd στην Κρήτη μετά το 1860 αρχίζει να λειτουργεί το Αυστριακό Ταχυδρομείο με τρία γραφεία. Την κλασική περίοδο χρησιμοποιήθηκαν από το Αυστριακό Ταχυδρομείο Κρήτης γραμματόσημα της Λομβαρδοβενετίας και γραμματόσημα του Αυστριακού Levant. Τα ίδια χρησιμοποιήθηκαν την εποχή αυτή γενικά και σ' όλο το χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Το ταχυδρομείο αυτό ήταν το ασφαλέστερο, γι' αυτό, εξ άλλου μ' αυτό διακινείται σχεδόν εξ ολοκλήρου η αλληλογραφία της Κρήτης στο εξωτερικό.
2. Τούρκικο Ταχυδρομείο (1862-1898): Το Ταχυδρομείο αυτό ίδρυσε πολλά γραφεία στην Κρήτη, πολλά πιθανόν να μην λειτουργούσαν και άλλα να διακίνησαν ελάχιστη αλληλογραφία, γιατί δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη στους κατοίκους που προτιμούσαν να διαβιβάζουν την αλληλογραφία τους στο εσωτερικό ιδιωτικά. Τα τρία κεντρικά ταχυδρομικά γραφεία ήταν και πάλι στις πόλεις Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο.
Γραμματόσημα κρητικά τούρκικου ταχυδρομείου δεν κυκλοφόρησαν. Αυτά που χρησιμοποιούσαν ήταν τα Μητροπολιτικά Τούρκικα γραμματόσημα με κρητικές, όμως, σφραγίδες.
3. Ελληνικό Ταχυδρομείο (1881-1885): Το Ταχυδρομείο αυτό λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα με έδρα τα γραφεία των Ελληνικών προξενείων των πόλεων Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου. Η αλληλογραφία που προωθούσε ήταν των Ελλήνων πολιτών που βρισκόταν στα προξενεία χρησιμοποίησε δε γραμματόσημα που την εποχή αυτή κυκλοφορούσαν στην Ελεύθερη Ελλάδα (Μεγάλες Κεφαλές Ερμού).
4. Γαλλικό ταχυδρομείο (1897-1914): Την κλασική περίοδο, μέχρι το 1900, λειτουργούσε το γαλλικό ταχυδρομείο, με την ίδρυση γραφείων στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Άγιο Νικόλαο, Σητεία και Ιεράπετρα. Το 1899 έκλεισαν τα ταχυδρομικά γραφεία του ν. Λασιθίου (Αγ. Νικόλαος, Σητεία και Ιεράπετρα) παρέμειναν τα τρία μεγάλα γραφεία Χανίων, Ηρακλείου και Ρεθύμνου, που διατηρήθηκαν και λειτουργούσαν και μετά το 1900 μέχρι το 1914.
Τη κλασική περίοδο η αλληλογραφία γινόταν βασικά με χρησιμοποίηση Μητροπολιτικών Γαλλικών γραμματοσήμων ή γραμματοσήμων Γαλλικού Levant. Η στρατιωτική αλληλογραφία περνούσε από τα ταχυδρομικά γραφεία και εσφραγίζετο με ατέλεια.
5. Ιταλικό ταχυδρομείο (1897-1914): Με την εγκατάσταση των Ιταλών στο νομό Χανίων λειτούργησε το ιταλικό ταχυδρομείο στο νομό με την ίδρυση γραφείων εκεί. Η αλληλογραφία γινόταν βασικά την κλασική περίοδο με χρησιμοποίηση μητροπολιτικών ιταλικών γραμματοσήμων.
Αλληλογραφία επίσης διενεργείται από τα πληρώματα των λιμενισμένων ιταλικών πλοίων με χρησιμοποίηση ιταλικών γραμματοσήμων σφραγισμένων με τις σφραγίδες των πλοίων.
6. Αγγλικό ταχυδρομείο (1898-1899): Η αγγλική διοίκηση του Ηρακλείου της Κρήτης κατά την μεταβατική περίοδο 1898-99 ίδρυσε στο νομό Ηρακλείου ταχυδρομική υπηρεσία με Κεντρικό Ταχυδρομείο στο Ηράκλειο. Έκδωσε δε τοπικά γραμματόσημα. Ξεχωρίζουμε το περίφημο χειροποίητο 20 παράδες χωρίς οδόντωση, χρώματος μωβ, γραμματόσημο του Αγγλικού ταχυδρομείου το 1898, που θεωρείται το πρώτο κρητικό γραμματόσημο, γιατί είναι το πρώτο που φέρει ελληνικά γράμματα.
Η αλληγογραφία του ταχυδρομείου αυτού ήταν περιορισμένη. Το Αγγλικό ταχυδρομείο εκτός του γραφείου στο Ηράκλειο ίδρυσε και τα εξής γραφεία με τις αντίστοιχες ορθογώνιες - επιμήκεις σφραγίδες στο εσωτερικό του νομού Ηρακλείου: Αρχάναις, Αγ. Μυρών, Μοίρες, Χάρακας, Αγ. Θωμάς, Καστέλι, Επισκοπή, Μοχός, Χερσόνησος.
7 Ρώσικο ταχυδρομείο (1899): Το ταχυδρομείο αυτό ιδρύθηκε, λειτούργησε και έκλεισε το 1899 από τη Ρωσική διοίκηση στο διαμέρισμα του νομού Ρεθύμνης. Κεντρικό ταχυδρομείο ορίσθηκε το Ρέθυμνο.
Το ταχυδρομείο αυτό έκδωσε και κυκλοφόρησε τοπικά γραμματόσημα. Η αλληλογραφία του ταχυδρομείου αυτού όπως και του αγγλικού του Ηρακλείου ήταν περιορισμένη. Το μεγαλύτερο μέρος των γραμματοσήμων, που διατέθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τους φιλοτελιστές (όπως και του Αγγλικού). Στο εσωτερικό του νομού Ρεθύμνης, άνοιξαν τα παρακάτω ταχυδρομεία με τις αντίστοιχες σφραγίδες: Άγιος Γαλήνης, Αμάρι, Ανώγια, Γαράζο, Δαμάστα, Καστέλι, Σπήλι, Μαργαρίταις, Μελαμπές, Πηγή, Ρούστικα, Σέλια και Φόδελε.
Οι σφραγίδες αυτές όπως και του Αγγλικού ταχυδρομείου ήταν ορθογώνιες επίμηκες.
Του Μάρκου Μαρινάκη
