Είναι το όραμα, το πεισμώδες όραμα και η εξαντλητική εργασία του Νίκου Σταμπολίδη αυτή που ενεργοποίησε θεούς και δαίμονες (παραγωγικούς δαίμονες) για να γίνει πραγματικότητα αυτό το μουσείο. Ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης και διευθυντής του Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, από το 1986 που βρέθηκε στο χώρο ως σήμερα, ανέσκαπτε, ανέλυε, διαφύλασσε και κυρίως συνέθετε με σαφήνεια, πίστη και γνώση την πραγματική, γοητευτική αφήγηση της Ελεύθερνας.
Αυτή που τώρα το παγκόσμιο κοινό θα έχει την ευκαιρία να εισπράξει με κάθε τρόπο από κοντά, βιωματικά, μέσα στο μινιμαλιστικών γραμμών μουσείο που δημιουργήθηκε στο χώρο της ανασκαφής. Ανάμεσα σε ελιές, χαρουπιές, πλατάνια, δάφνες, πρίνους, βελανιδιές, με ρυάκια ανατολικά και δυτικά, τα οποία ενώνονται για να κατέβουν στο Κρητικό Πέλαγος, αντικρύζοντας τον Ψηλορείτη στέκεται αυτό το νέο μουσειο τα θυρανοίξια του οποίου θεωρούνται τα σημαντικότερα της χρονιάς που διανόυουμε. Ούτως η άλλως εδώ και χρόνια, μέσα από εκθέσεις που έχουν παρουσιαστεί ανά τον κόσμο, ευρήματα της Ελεύθερνας έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό και έχουν γίνει αντικείμενο θαυμασμού.
Μαζί με τον Νίκο Σταμπολίδη χιλιάδες φοιτητές από τις αρχαιολογικές σχολές όχι μόνο όλης της χώρας αλλά και ολόκληρου του κόσμου (από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ως την Ασία) επί 30 χρόνια έφερναν στο φως μοναδικά ευρήματα από το 3.000 π.Χ. έως τον 14ο αιώνα μ.Χ.. Και είναι η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου αυτή που υπήρξε η σημαντικότερη για την πόλη, ταυτόσημη με την αυγή του ελληνικού πολιτισμού και τον Ομηρο.
Το μουσείο, που θα εγκαινιαστεί στις 19 Ιουνίου, είναι πρωτοποριακό από πολλές απόψεις. «Καρπός του οράματος του Νίκου Σταμπολίδη, προέκυψε από την πρωτοποριακή συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με το υπουργείο Πολιτισμού» επισημαίνει η γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονομιάς του υπουργείου Ελενη Κόρκα. Το μουσείο αποτελείται από δυο φορείς λειτουργίας: Το υπουργείο έχει αναλάβει τη φύλαξη και την προστασία και το Πανεπιστήμιο είχε τη σύλληψη του, την εκτέλεση των έργων και φέρει την ευθύνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα πραγματοποιούνται στο ερευνητικό κέντρο και στο κέντρο μελέτης -εκεί που αναμένται να συντελεστούν μικρά θαύματα με τον τρόπο που έχει στηθεί και τις δυνατότητες που έχει.
Σήμα του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας είναι μια χρυσή μέλισσα. Μια μέλισσα θεά που κρατά τα στήθη της και ήταν αυτή που έθρεψε τον θεό Δία. «Συμβολίζει την παραγωγική διαδικασία που γίνεται με κάτι γλυκό -με το μέλι, όχι με κάτι πικρό ή ξινό- για αυτό την επιλέξαμε ως έμβλημα», σχολίασε ο Νίκος Σταμπολίδης στη συνέντευξη Τύπου. Στάθηκε με συγκίνηση απέναντι στο κοινό κυρίως τη στιγμή που μνημονεύοντας έναν στίχο του Ρίτσο είπε «ο ποιητής λέει “καιρός να δεις” δεν λέει να κοιτάξεις… Εγώ, για να δω, μου πήρε 30 χρόνια» είπε ανάμεσα σε χειροκροτήματα.
Αλλωστε ξεκίνησε τις ανασκαφές στην Ορθή Πέτρα τουλάχιστον τριάντα χρόνια πριν, όταν έφτανε στο χωριό της Ελεύθερνας λεωφορείο μόλις μια φορά την εβδομάδα. «Ξέρετε, η λέξη αμαρτία πριν πάρει τη χριστιανική έννοια σήμαινε αστοχία, μη επίτευξη στόχου. Και εγώ δεν θέλω να έχω αμαρτίες», είπε. Η κατασκευή ξεκίνησε το 2012, υλοποιήθηκε στο πλαισιο του ΕΣΠΑ (2007-2013), το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το υπουργείο Πολιτισμού αλλά και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, της Αlpha Bank και της Grecotel. Σημαντική είναι και η συμβολή της Αegean για την οποία ο καθηγητής επεφύλαξε έναν στίχο από το «Ασμα Ασμάτων» το «ο περιπατών επί πτερύγων ανέμων». Θαύματα έκανε η ΔΕΗ, επεσήμανε ο κ. Σταμπολίδης που με κόστος 192.000 πέρασε υπόγεια καλώδια στο ενάμιση χιλιόμετρο που χωρίζει το χωριό από το μουσείο αλλά και ο ΟΤΕ που έχει φροντίσει ήδη να διαθέτει WiFi το μουσείο, πριν καν ανοίξει για το κοινό.
Ο κ. Σταμπολίδης ξεκαθάρισε ότι δεν πρόκειται για «οποιοδήποτε μουσείο. Δεν θα είναι –επιτρέψτε μου την έκφραση- ένα μουσείο αποθήκη. Κάθε τέσσερα με πέντε χρόνια θα αλλάζει “ενδυμασία” για να μπορεί να υποδέχεται τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο». Το μουσείο αποτελείται από τρεις συνεχόμενες αίθουσες με αντικείμενα και έργα τέχνης από την προϊστορία, τα γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, πρωτοβυζαντινά και βυζαντινά χρόνια.
Στην πρώτη αίθουσα – στη μέση της οποία θριαμβεύει το άφθαρτο υλικό, δηλαδή ο χρυσός – υπάρχουν εκθέματα χαρακτηριστικά της διαχρονίας της Ελεύθερνας και κυρίως αντικείμενα από άλλες πόλεις της Κρήτης, αλλά και την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, την Αίγυπτο. Στη δεύτερη αίθουσα αναδεικνύεται η θρησκευτική και λατρευτική ζωή. Εκεί θα συναντά ο επισκέπτης το Μνημείο 4Α, από τα πρώτα μνημεία αγνώστου στρατιώτη στην παγκόσμια ιστορία. Προχωρώντας στην αίθουσα ένα ακόμα φημισμένο έκθεμα από τη Νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, η «Κόρη της Ελεύθερνας» που συγγενεύει με τη διάσημη «Κυρία της Ωσέρ» στο Μουσείο του Λούβρου.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει βέβαια και η τρίτη αίθουσα που είναι αφιερωμένη στις περίφημες νεκροπόλεις της Ελεύθερνας, όπου εικονογραφούνται περιγραφές από τον κόσμο του Ομήρου. Εδώ ο επισκέπτης θα δει τη μοναδική ταφική πυρά πολεμιστή, που έδωσε το έναυσμα για να μελετηθεί διαφορετικά από τους επιστήμονες η περιγραφή του Ομήρου για τις ταφικές πυρές. Μέσα στην αίθουσα υπάρχει αναπαράσταση της πυράς, σε παραλληλισμό με την ταφή του Πάτροκλου, όπου ο Αχιλλέας είχε σκοτώσει 11 Τρώες -σύμφωνα με τον Ομηρο. Ετσι και σε αυτή την πυρά του πρίγκιπα-πολεμιστή της Ελεύθερνας είχε εκτελεστεί ένας αιχμάλωτος, κάτι που ουσιαστικά επιβεβαιώνει την περιγραφή του Ομήρου. Αλλωστε όπως είπε χαριτολογώντας ο Νίκος Σταμπολίδης, ο Ομηρος είναι το brand name του μουσείου.
Το Μουσείο της Ελεύθερνας είναι το τέταρτο μεγαλύτερο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Ελλάδα μετά από αυτά της Ολυμπίας, των Δελφών και της Βεργίνας. Διαθέτει ήδη την ιστοσελίδα www.mae.com.gr
