ΜΙΝΩΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

"Οι Χορευτές Πεντοζαλιού" από τον τάφο του Καμηλαρίου

Δεν ξέρουμε με σιγουριά αν οι Μινωίτες πίστευαν σε ένα θεό και μία θεότητα με πολλές ιδιότητες ή σε πολλούς θεούς και πολλές θεότητες. Φαίνεται πάντως ότι ο κύκλος της βλάστησης ήταν το κέντρο της θρησκείας των Μινωιτών. Στη θρησκεία τους υπήρχε μια θεότητα και ένας θεός που παντρεύονταν. Ο νεαρός θεός, όπως η βλάστηση, πέθαινε και αναγεννιόταν κάθε χρόνο. Η θεότητα εμφανίζεται πιο συχνά στις παραστάσεις και παρουσιαζόταν ως Θεά των Δέντρων, Θεά με τα Φίδια, Θεά του Περιστεριού και της Παπαρούνας, Θεά της Θάλασσας που ταξιδεύει με το πλοίο της, Θεά των Κορυφών των Βουνών, η Κυρία των Ζώων και Μητέρα Θεά.

Ρήτον από στεατίτη σχήματος κεφαλιού ταύρου, από το μικρό παλάτι της Κνωσού

Ο νεαρός θεός παρουσιάζεται ως Δαμαστής Άγριων Τεράτων ή ως Πολεμιστής. Πολλές από αυτές τις ιδιότητες κληροδοτήθηκαν σε διαφορετικούς θεούς του Ελληνικού Πανθέου, όπως στην περίπτωση του Δία, ο οποίος σύμφωνα με του Κρητικούς πέθαινε και ξαναγεννιόταν κάθε χρόνο. Τα ονόματα των Ελληνικών θεών εμφανίζονται σε Γραμμική Β στις πλάκες της Κνωσού κατά την Υστεροανακτορική περίοδο, αν και η Μινωική θρησκεία κυριαρχούσε στο νησί εξίσου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Σε μερικές περιπτώσεις η Μινωική θρησκεία διασώθηκε ακόμα και στην Ελληνιστική περίοδο προσωποποιημένη σε νέους θεούς όπως είναι η περίπτωση της Θεάς Βριτομάρτυς και της Δίκτυνας του Ελληνικού πανθέου, οι οποίες είναι μεταμορφώσεις της Θεάς της Μητέρας Γης.

Η Τριμερής Λειψανοθήκη της έπαυλης, Βαθύπετρο

Οι θεοί και οι θεότητες ήταν στενά συνδεδεμένοι με το βασιλιά και τη βασίλισσα. Ο θεός συσχετιζόταν με τον ήλιο και η θεά με τη σελήνη. Κάποια ζώα όπως ο ταύρος, η άγρια κατσίκα και το φίδι είχαν θρησκευτική σημασία για τους Κρητικούς. Το φίδι ήταν ένα αγαθό πνεύμα που προστάτευε το σπίτι. Τα κέρατα του ταύρου και ο διπλός πέλεκυς ήταν ιερά σύμβολα που εμφανίζονται παντού στα παλάτια. Η σημασία του διπλού πέλεκυ είναι ότι χρησιμοποιόταν για τη θυσία ταύρων στην θεότητα. Άλλα ιερά σύμβολα είναι ένας κόμπος, ένα οκτόσχημο σύμβολο, το σύμβολο του σταυρού μέσα σε κύκλο και ένα σύμβολο ιερού δέντρου.

Τα σημάδια από τους διπλούς πέλεκεις στους κίονες, Μάλια

Οι χώροι λατρείας στη Μινωική Κρήτη ήταν τα σπήλαια, οι κορυφές των βουνών, οικιακοί βωμοί και σε ειδικές περιπτώσεις τα παλάτια. Η λατρεία συχνά συνοδευόταν από προσφορές στο θεό όπως σιτηρά, φιγούρες ανθρώπων και ζώων, διπλοί πέλεκεις, όπλα και κεραμικά. Τέτοιες προσφορές έχουν βρεθεί σε μερικά σπήλαια της Κρήτης. Το σπήλαιο της Τράπεζας και του Ψυχρού στο οροπέδιο του Λασιθίου είναι παραδείγματα τοποθεσιών όπου η λατρεία γινόταν σε σπήλαια. Οι Ελληνικοί μύθοι αργότερα έλεγαν ότι η Μητέρα Θεά Ρέα έκρυψε το Νεαρό Θεό, ο οποίος για τους Έλληνες ονομαζόταν Ζευς στην σπηλιά του Ψυχρού (Δικταίο Άντρο), συνδέοντας εμφανώς ένα Μινωικό χώρο λατρείας και θρησκείας με ένα μεταγενέστερο θεό. Άλλα σημαντικά Μινωικά σπήλαια είναι η σπηλιά Καμάρες στη Νότια Πλευρά του Ψηλορείτη και οι σπηλιές Σκοτεινό και Ειλειθυΐα κοντά στο Ηράκλειο και το Ιδαίο Άντρο.

Ο Κέρνος (τράπεζα προσφορών) του Μινωικού παλατιού των Μαλίων

Τα ιερά κορυφών ήταν τόποι λατρείας που βρίσκονταν σε κορυφές βουνών ή λόφων και είχαν χτιστεί σε σειρά επιπέδων για να μπορούν να φιλοξενήσουν το μεγάλο αριθμό των ανθρώπων που θα ερχόταν τις ιερές μέρες. Άναβαν μεγάλες φωτιές που φαινόταν από μακριά και οι πιστοί έριχναν πολλές προσφορές στη φωτιά. Παραδείγματα ιερών σε κορυφές είναι το Καρφί (πάνω από το οροπέδιο του Λασιθίου), ο Πετσοφάς κοντά στο Παλαίκαστρο στη ανατολική Κρήτη και το Βουνό Γιούκτας κοντά στο Ηράκλειο.

Τα κιβώτια στην Αποθήκη του Ναού, Κνωσός

Στα παλάτια υπήρχαν ειδικοί χώροι που χρησιμοποιούνταν ως βωμοί. Ο τρίχωρος βωμός απαρτιζόταν από τρία μικρά δωμάτια που το κεντρικό ήταν ψηλότερο από τα πλαϊνά του. Έξω υπήρχε ένας χώρος όπου γινόταν οι θυσίες. Υπήρχαν σκοτεινές κρύπτες για τελετουργικούς σκοπούς σε όλους σχεδόν τους Μινωικούς οικισμούς. Τετράγωνοι βωμοί από πέτρα όπου γίνονταν θυσίες και καίγονταν οι προσφορές υπήρχαν στα παλάτια. Ένας τέτοιος βωμός διατηρείται ακόμα στη Φαιστό.

Το ασυνήθες μορφοποιημένο ρήτον από το Καρφί

Τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στις τελετές ήταν τραπέζια προσφορών, αγγεία με δύο ή τρία δοχεία για τη διατήρηση μικρών ποσοτήτων σιτηρών και άλλων αγροτικών προϊόντων για ευλογία (κέρνοι), και ειδικά βάζα διάφορων σχημάτων με δύο τρύπες έτσι ώστε οι υγρές προσφορές να ρέουν έξω από τη χαμηλότερη τρύπα (ρητόν). Όταν οι τελετές γινόταν σε ανοικτό χώρο παρακολουθούνταν από πλήθος ανθρώπων και ο ιερέας μιλούσε μέσω ενός κελύφους θαλασσίου τρίτωνα για να ακουστεί. Οι χοροί, οι ταυρομαχίες και άλλα αθλητικά γεγονότα ήταν και αυτά μέρος των τελετών.

Ο Ετεοκρητικός οικισμός στο Καρφί

Ένας σημαντικός αριθμός από πήλινες φιγούρες που εκτίθενται στο μουσείο του Ηρακλείου παριστάνουν χορευτές. Μια πήλινη φιγούρα που βρέθηκε σε ένα τάφο στο Καμηλάρι παριστάνει χορευτές που χορεύουν κυκλικά κρατώντας ο ένας τον άλλο από τους ώμους, όπως συμβαίνει και στους σύγχρονους Κρητικούς χορούς. Οι ταυρομαχίες δεν ήταν επικίνδυνες για τους ταύρους αλλά μπορούσαν να είναι για τους αθλητές. Στη ταυρομαχία ο αθλητής έπιανε τον ταύρο από τα κέρατα και έκανε άλμα πάνω από τη ράχη του. Ένας σημαντικός αριθμός από τοιχογραφίες και γλυπτά παρουσιάζουν τέτοια γεγονότα. Η πυγμαχία, η πάλη και τα άλματα ήταν κομμάτια των αθλητικών εκδηλώσεων που παρουσιάζονταν σε τέτοιες τελετές.