Ἕνας ἄγνωστος ἅγιος στίς ἁγιολογικές πηγές, γιά τόν ὁποῖο δέν γνωρίζουμε οὔτε τόν τόπο τῆς καταγωγῆς του, οὔτε τά ὀνόματα τῶν γονέων του, οὔτε τή χρονολογική περίοδο, πού ἔζησε, γίνεται γνωστός καί καθιερώνεται στή συνείδηση τῶν ὀρθοδόξων ἀπό τήν εὕρεση τῆς εἰκόνος του τόν 14ο αἰώνα στή Ρόδο. Ὁ λόγος γιά τόν Ἅγιο Φανούριο, τόν λαοφιλῆ καί νεοφανή αὐτό ἅγιό της Ἐκκλησίας μας, τοῦ ὁποίου τήν εὕρεση τῆς εἰκόνος ἀπό τόν Μητροπολίτη Ρόδου Νεῖλο, ἑορτάζουμε κάθε χρόνο στίς 27 Αὐγούστου. Ἡ εἰκόνα αὐτή ἔφερε τήν ἐπιγραφή «Ἅγιος Φανούριος» καί ἀπεικόνιζε τόν ἅγιο μέ στρατιωτική στολή περιστοιχιζόμενο ἀπό δώδεκα σκηνές τοῦ βίου του. Μετά τή Ρόδο ἡ τιμή τοῦ νεοφανούς αὐτοῦ Ἁγίου της Ἐκκλησίας μας μεταφέρεται στήν Κρήτη, ὅπου γίνεται ἰδιαίτερα γνωστός μετά τό θαῦμα τῆς ἀπελευθέρωσης τριῶν Κρητικῶν ἱεροδιακόνων ἀπό τούς Ἀγαρηνούς, πού τούς συνέλαβαν αἰχμάλωτους καί τούς μετέφεραν στή Ρόδο.
Τά δυό αὐτά γεγονότα, δηλαδή ἡ εὕρεση τῆς εἰκόνος τοῦ Ἁγίου στή Ρόδο καί τό ἐπιτελεσθέν θαῦμα συνέβαλαν στήν καθιέρωση τῆς τιμῆς του ὄχι μόνο στή Ρόδο καί τήν Κρήτη, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τήν ἑλληνική ἐπικράτεια καί μάλιστα σέ τέτοιο βαθμό, ὥστε νά συγκαταλέγεται ὡς ἕνας ἀπό τούς πιό δημοφιλεῖς ἁγίους της Ὀρθοδοξίας. Ἐκτός ὅμως ἀπό τά δυό αὐτά γεγονότα, τίποτα ἄλλο δέν μᾶς εἶναι γνωστό γιά τόν Ἅγιο Φανούριο.
Γιά νά καλυφθεῖ τό κενό γιά περισσότερες πληροφορίες γιά τόν ἄγνωστο στά συναξάρια ἅγιο, δημιουργήθηκαν ἀπό τή λαϊκή πίστη διάφορες φανταστικές ἱστορίες καί ἀνευλαβῆ μυθεύματα, τά ὁποῖα ὄχι μόνο δέν ἀνταποκρίνονται στήν πραγματικότητα, ἀλλά εἶναι καί ἀσυμβίβαστα πρός τήν ὀρθόδοξη πίστη καί λατρεία τοῦ λαοῦ μας, ὅπως χαρακτηριστικά τονίζει στό εὐσύνοπτο βιβλίο του «Πλάνες καί ἡ Ἀλήθεια» ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἠλείας κ. Γερμανός. Τό ἀρνητικό βέβαια σ’ αὐτή τήν περίπτωση εἶναι ὅτι πολλά ἀπό αὐτά καλλιεργήθηκαν καί παγιώθηκαν διά μέσου τῶν αἰώνων σέ τέτοιο βαθμό καί μέ τέτοιο τρόπο, ὥστε νά θεωροῦνται ὡς ἱστορικά τεκμηριωμένα γεγονότα, πού προσβάλλουν τόσο τήν ἀξιοπιστία τῆς ὀρθόδοξης πνευματικῆς ζωῆς ὅσο καί τή νοητική ἀντίληψη τῶν χριστιανῶν.
Γιά παράδειγμα ἀπό τήν παρετυμολογία τοῦ ὀνόματος Φανούριος, πού ἔχει νά κάνει μέ τό ρῆμα φανερώνω, δημιουργήθηκε ἡ μυθώδης ἀντίληψη, ὅτι ὁ Ἅγιος Φανούριος εἶναι εἰδικός στήν ἀνεύρεση τῶν χαμένων ἀντικειμένων. Γι’ αὐτό τόν λόγο ὅσοι ἔχουν χάσει κάποιο ἀντικείμενο ἤ οἱ ἀνύπαντρες κοπέλες, πού ψάχνουν νά βροῦν γαμπρό, φτιάχνουν μία πίτα, τήν ἐπονομαζόμενη φανουρόπιτα, τήν ὁποία μοιράζουν ἐπικαλούμενοι τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου. Στήν πραγματικότητα ὅμως πουθενά στόν βίο τοῦ Ἁγίου δέν ἔχουμε ἀναφορά γιά ἀνεύρεση χαμένων ἀντικειμένων ἤ γιά φανέρωση προσώπων ἤ γιά παρασκευή πίτας ἀπό τόν Ἅγιο ἤ πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου. Παρόλα αὐτά κατ’ οἰκονομία μποροῦμε νά ἀποδεχθοῦμε μέσα στή λατρευτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας τήν παρασκευή πίτας πρός τιμήν τοῦ νεοφανούς Ἁγίου Φανουρίου ἀπό εὐλάβεια στόν Ἅγιο καί μόνο, ὅπως κατά τόν ἴδιο τρόπο συνηθίζουμε νά παρασκευάζουμε καί νά προσφέρουμε ἄρτους καί κόλλυβα πρός τιμήν τῶν ἑορταζομένων ἁγίων. Γι’ αὐτόν τόν σκοπό ἄλλωστε ὑπάρχει καί ἡ σχετική εὐχή τῆς Ἐκκλησίας μας.
Αὐτό ὅμως πού ξεπερνᾶ κάθε φαντασία καί ἀποτελεῖ μία ἀνιστόριστη καί μυθώδη δοξασία εἶναι ἡ παρασκευή τῆς φανουρόπιτας γιά τή συγχώρηση τῆς ψυχῆς τῆς ἁμαρτωλῆς μητέρας τοῦ Ἁγίου. Σύμφωνα μάλιστα μέ τή λαϊκή πίστη ἡ μητέρα του ὑπῆρξε ἀφιλόδωρη καί ἁμαρτωλή καί βασανιζόταν στήν κόλαση. Γι’ αὐτό τόν λόγο ὁ Ἅγιος Φανούριος παρακάλεσε τούς χριστιανούς νά προσεύχονται γιά τήν ψυχή της καί νά φτιάχνουν πίτα γιά τή συγχώρησή της. Ἡ λαϊκή αὐτή δοξασία, ὅταν μάλιστα συνδυάζεται καί μέ τήν ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τῆς μητέρας τοῦ Ἁγίου, προσβάλλει τήν ὀρθόδοξη πίστη καί λατρεία τοῦ λαοῦ μας, ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν Ἅγιο, ἀφοῦ ἡ προσφερόμενη φανουρόπιτα δέν προορίζεται γιά τόν νεοφανή Ἅγιο Φανούριο, ἀλλά γιά τήν ψυχή τῆς μητέρας του, γιά τήν ὁποία σύμφωνα μέ τίς ὑπάρχουσες πηγές δέν γνωρίζουμε ἀπολύτως τίποτα.
Οἱ λαϊκές δοξασίες γιά τόν Ἅγιο Φανούριο, ἀλλά καί γιά ἄλλους ἁγίους της Ἐκκλησίας μας, ἔχουν βέβαια ἕνα ἰδιαίτερο λαογραφικό ἐνδιαφέρον γιά τόν λαϊκό πολιτισμό τῆς πατρίδος μας καί τήν ἐπιστήμη τῆς λαογραφίας, ἀφοῦ καταδεικνύουν τόν τρόπο, μέ τόν ὁποῖο ὁ εὐσεβής ἑλληνικός λαός ἔχει ἀγκαλιάσει τούς ἁγίους καί τούς ἔχει βάλει στήν καθημερινή ζωή καί τά προβλήματά του.
Εἶναι ὅμως καί ἐπιτακτική ἀνάγκη νά διαχωρίσουμε τήν πράγματι ἐνδιαφέρουσα γιά κάθε φιλίστορα μελετητή λαογραφική προσέγγιση τῶν ἁγίων του τόπου μας ἀπό τήν ὑγιῆ καί ἀληθινή ἑλληνορθόδοξη παράδοση καί πίστη τοῦ λαοῦ μας, ἡ ὁποία θά πρέπει νά εἶναι ἀπαλλαγμένη ἀπό τήν ἀρρωστημένη θρησκοληψία, τίς μαγικές προλήψεις καί τίς λαϊκές δοξασίες καί δεισιδαιμονίες.
Ἄς εὐχηθοῦμε ὁλόψυχα ὁ Πανάγαθος Θεός διά πρεσβειῶν τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου τοῦ νεοφανοῦς καί θαυματουργοῦ νά μᾶς ἀποκαλύψει στό μέλλον θαυμαστά σημεῖα καί γεγονότα ἀπό τόν βίο τοῦ λαοφιλοῦς αὐτοῦ Ἁγίου της Ἐκκλησίας μας.
Ἀριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος Ἐκπαιδευτικός
