Μνημεία της λήθης, συνδεδεμένα με την ιστορία των Χανίων, που σήμερα παραμένουν άγνωστα, εγκαταλελειμμένα ή κρυμμένα από το ευρύ κοινό, το Αγαλμα της Ελευθερίας, ο ανδριάντας του Πρίγκιπα Γεωργίου και το “Γερμανικό πουλί”, αποτελούν ζητήματα τα οποία έχουν εγείρει μεγάλες συζητήσεις στο πέρασμα του χρόνου.
Mε αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Πολιτιστικής Κληρονομιάς (18 Απριλίου), όπως έχει οριστεί από την UNESCO και το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών, μιλήσαμε με Χανιώτες για την στάση μας απέναντι στον Πολιτισμό και για μνημεία των Χανίων που έχουν αφεθεί στην λήθη ή στην εγκατάλειψη…
Αγαλμα της Ελευθερίας
Πάνω από την πόλη, στον Προφήτη Ηλία, φύλακας και φρουρός των Χανίων, το τεράστιο άγαλμα της Ελευθερίας, αναγέρθηκε μετά από συνεχείς εράνους, προσφορές, και μεγάλη προσπάθεια κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Μάλιστα, όπως αναφέρει στο “Εν Χανίοις” (6ος τόμος 2012) η ειδική συνεργάτις των Γενικών Αρχείων του Κράτους και πρόεδρος του Τομέα Υλικής και Αϋλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς “Unesco” κα Ζαχαρένια Σημανδηράκη, είχε προγραμματιστεί η ταφή της σορού του Εθνάρχη Ελ. Βενιζέλου στη βάση του αγάλματος, κάτι που όμως δεν πραγματοποιήθηκε και ο Βενιζέλος ετάφη στον χώρο δίπλα από το άγαλμα. Εργο μεγαλεπήβολο του γλυπτή Θωμόπουλου, καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών, είχε μεταφερθεί σε κομμάτια λόγω του όγκου και του βάρους του και συναρμολογήθηκε από τον ίδιο στον χώρο αυτό των αγώνων και της ιστορίας. Οπως επισημαίνει η κα Σημανδηράκη, το άγαλμα σεβάστηκαν ακόμη και οι Γερμανοί κατακτητές, που το καμουφλάρισαν κατάλληλα ώστε να μη γίνει στόχος βομβαρδισμού κατά την εμπόλεμη περίοδο. Δύσμορφο από κοντά αλλά επιβλητικό και αγέρωχο έβλεπε τα χρόνια να περνούν, έως ότου, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, χτυπήθηκε από κεραυνό που απέκοψε το υψωμένο χέρι του και μέρος του κεφαλιού. Το όλο μνημείο κατεδαφίστηκε μια περίπου δεκαετία αργότερα κι ελάχιστα κομμάτια του παραμένουν πεταμένα λίγο πιο δίπλα.
Ερώτημα προς απάντηση είναι τι απέγιναν τα υπόλοιπα τμήματα του αγάλματος καθώς και η ασπίδα και το δόρυ του, αλλά και οι λόγοι της κατεδάφισης, αντί της αναστήλωσης και επισκευής του…
«Γερμανικό πουλί»
Ένα άλλο μνημείο της νεότερης Ιστορίας που δεν υφίσταται πια ήταν το “Γερμανικό Πουλί” όπως λεγόταν, λίγο μετά την έξοδο από την πόλη προς τα Δυτικά. Το αρπακτικό που ορμάει σχεδόν κάθετα πάνω στην ιερή γη της Κρήτης, είχε τοποθετηθεί σε υψηλή βάση από τους Γερμανούς το 1942, σε ανάμνηση τόσο της κατάληψης της Κρήτης όσο και της Γερμανικής Κατοχής, όπως αναφέρει στο “Εν Χανίοις” η κα Σημανδηράκη. Το μνημείο είχε ανεγερθεί σε περιοχή που δεν ήταν κατοικημένη, εφόσον άλλωστε υφίσταται και σχετική νομοθεσία που απαγορεύει την οικοδόμηση σε ορισμένη περιμετρική απόσταση από τα μνημεία και τους μνημειακούς χώρους.
Δέσποζε στον χώρο πάνω στον μικρό λόφο κι είχε δώσει το όνομα του στην περιοχή, η οποία σιγά-σιγά πυκνοκατοικήθηκε και το μνημείο με δυσκολία ήταν ορατό πια. Κάποια στιγμή υπήρξε και απόφαση του τότε τοπικού Δήμου για την κατεδάφισή του. Η πρόταση περί τεμαχισμού και μεταφοράς, επανένωσης των τμημάτων του, ώστε να μη χαθεί τελείως το μνημείο, στον χώρο του Γερμανικού νεκροταφείου στη Βλαχερωνίτισσα, δεν βρήκε ευήκοα ώτα, σύμφωνα με την κα Σημανδηράκη.
Σήμερα παραμένουν τα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στο μνημείο, καθώς και η βάση του, αφού το λεγόμενο και “Κακό Πουλί” χάθηκε σε μια νύχτα, χωρίς κανείς να γνωρίζει πού βρίσκονται τα κομμάτια του. Και μπορεί το Μνημείο να εξαφανίστηκε, η περιοχή όμως δεν μπορεί παρά να συνεχίζει να ονομάζεται ως “Γερμανικό Πουλί”.
Ανδριάντας Πρίγκιπα Γεωργίου
Είναι γνωστό ότι ο πρώτος Υπατος Αρμοστής της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας ήταν ο Πρίγκιπας Γεώργιος, γιος του τότε Βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α’, ο οποίος αποβιβάστηκε στη Σούδα στις 9 Δεκεμβρίου του 1898. Οι Κρήτες τον είχαν υποδεχθεί ως τον αρραβώνα της Ελλάδας με το Νησί, για την επερχόμενη Ενωση της Κρήτης με την μητέρα πατρίδα. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος και άσχετα από την εξέλιξη των γεγονότων μεταγενέστερα, είχε ανεγερθεί στη Σούδα ο ανδριάντας του Αρμοστή, που ήταν μάλιστα έργο του περίφημου γλύπτη Γιάννη Κανακάκη. Ωστόσο, όπως σημειώνει στο “Εν Χανίοις” η κα Σημανδηράκη, ούτε αυτό το μνημείο υπάρχει εκεί πια και κατά πληροφορίες σώζεται ξεχασμένο σε κάποια αποθήκη.
«Δεν υπάρχει ανθρώπινος Πολιτισμός χωρίς μνήμη»
«Δεν υπάρχει ούτε άνθρωπος, ούτε Πολιτισμός χωρίς μνήμη. Κανείς δεν μπορεί να εξαλείψει την μνήμη. Επομένως καλό είναι να τη συντηρούμε και να μαθαίνουμε από αυτήν είτε είναι θετική είτε είναι αρνητική» τόνισε ο Γιάννης Φίλης, πρώην Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης.
«Τα μνημεία έχουν τη δική τους εννοιολογική και ιστορική σημασία»
«Τα μνημεία ενός τόπου είναι πολύ σημαντικά και πρέπει να τα προσέχουμε. Ειδικά εδώ στα Χανιά, όπου έχουν περάσει τόσοι πολλοί πολιτισμοί αφήνοντας το δικό τους στίγμα. Και πρέπει να επιλέξουμε κάποια στιγμή: ή αναδεικνύουμε αυτά τα μνημεία που άφησαν πολιτισμοί που πέρασαν από αυτόν τον τόπο ή τα γκρεμίζουμε όλα. Δηλαδή, δεν είναι σωστό το Αγαλμα της Ελευθερίας στο Ακρωτήρι ή το Γερμανικό πουλί, να τα γκρεμίζουμε για κάποιους λόγους και να αφήνουμε τα άλλα μνημεία. Εν τοιαύτη περιπτώσει, να πάμε να γκρεμίσουμε τα Νεώρια, να γκρεμίσουμε τον Φάρο διότι κάποιοι άλλοι πολιτισμοί ήρθαν και τα έστησαν… Νομίζω ότι οι κάτοικοι ενός τόπου πρέπει να δείχνουν απόλυτο σεβασμό σε ό,τι έχει διαδραματιστεί πριν από αυτούς. Θεωρώ ότι αυτά τα μνημεία αυτά πρέπει να ξανά σταθούν όρθια για να θυμίζουν σε εμάς τους νεότερους τους πολιτισμούς που πέρασαν από εδώ. Εχουν τη δική τους εννοιολογική και ιστορική σημασία αυτά τα μνημεία» ανέφερε ο Μιχάλης Αεράκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης.
«Ο Πολιτισμός είναι το χνάρι του ανθρώπου πάνω στη γη»
«Έχω διαβάσει άρθρα στα “Χανιώτικα νέα” για τον ανδριάντα του Πρίγκιπα Γεωργίου, από έκδοση της Νομαρχίας γνωρίζω για το Αγαλμα της Ελευθερίας, άλλωστε στο κτήριο της Περιφερειακής Ενότητας βρίσκεται και το πρόπλασμα, επίσης ξέρω και για το Γερμανικό πουλί.
Θεωρώ ότι οποιοδήποτε Μνημείο Πολιτισμού θα πρέπει να διαφυλάσσεται, να διατηρείται μέσα στον χρόνο διότι είναι η Ιστορία μας. Ολη η πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη, καταγράφεται μέσα από τα μνημεία πολιτισμού. Τα Χανιά έχουν μια ιστορία 5.000 ετών… Ο πολιτισμός είναι το χνάρι του ανθρώπου πάνω στη γη…» τόνισε η Σούλα Ζώτου, υπεύθυνη Πολιτισμού Περιφερειακής Ενότητας Χανίων.
«Κάθε ιστορική περίοδος αφήνει τη σφραγίδα της»
«Εχω παιδικές μνήμες από το Αγαλμα της Ελευθερίας, όταν ακόμη ήμουν μαθητής στο Γυμνάσιο και κάθε πρωί που πήγαινα στο σχολείο το έβλεπα από μακρυά και το θαύμαζα. Επίσης, κάθε φορά που περνούσα από τον Μακρύ Τοίχο, κοίταζα το Γερμανικό πουλί, μοναχικό, επιβλητικό στο λόφο. Είναι έγκλημα που τα δύο αυτά μνημεία γκρεμίστηκαν, μάλιστα τώρα προσπαθούν να γκρεμίσουν ακόμη και το βάθρο που ήταν το Γερμανικό πουλί. Κάθε ιστορική περίοδος αφήνει τη σφραγίδα της στον τόπο μας και είναι κρίμα να βρίσκονται κάποιοι που να την καταστρέφουν. Είναι μεγάλο κρίμα…» επεσήμανε ο Δημήτρης Νικολακάκης, πρόεδρος της Ενωσης Πνευματικών Δημιουργών.
«Τα μνημεία είναι η ιστορία μας»
«Θυμάμαι το Γερμανικό πουλί στην θέση του, στον Μακρύ Τοίχο. Κομμάτια από το Άγαλμα της Ελευθερίας έχω δει στον προαύλιο χώρο των Τάφων των Βενιζέλων, επίσης ξέρω ότι ο ανδριάντας του Πρίγκιπα Γεωργίου είναι τοποθετημένος σε μια αποθήκη του Ναυστάθμου. Θεωρώ ότι τα μνημεία μας είναι η ιστορία μας και σαν τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζονται. Εξάλλου εάν θεωρήσουμε ότι “κατέβηκε” από κάποιους το “Γερμανικό πουλί” γιατί φέρνει μνήμες αρνητικές στον τοπικό πληθυσμό, θα έπρεπε με την ίδια λογική να “κατεβάσουμε” και τον Μιναρέ, τα Ενετικά τείχη, τον Φάρο… Εάν υιοθετήσουμε αυτήν την λογική τότε δεν θα διαφέρουμε από τους Τζιχαντιστές που τόσο αρνητικά προβάλουμε» επεσήμανε ο Στέλιος Σταματουλάκης, προϊστάμενος στο Τμήμα Καθαριότητας και Πρασίνου του Δήμου Χανίων.
«Δεν μπορούμε να είμαστε δέσμιοι ενός παρελθόντος»
«Εχω εικόνες και από το Γερμανικό πουλί, και από κομμάτια του αγάλματος της Ελευθερίας σκορπισμένα στους Τάφους των Βενιζέλων, όμως τα συγκεκριμένα μνημεία δεν “έχουν να μουν πουν” κάτι ιδιαίτερο. Προσωπικά θεωρώ ότι όταν κάτι φύγει με τον α’ ή β’ τρόπο, το να το ξανα-φέρω στην επιφάνεια και να δημιουργήσω ξανά τα ίδια συναισθήματα, δεν έχει κανένα σκοπό. Είναι καλύτερο να μείνουν στη μνήμη αυτών που τα θυμούνται. Ετσι άλλωστε πηγαίνει και η ιστορία. Η Ιστορία άλλωστε στο πέρασμα του χρόνου έχει ξεχάσει πάρα πολλά άλλα πράγματα. Ξεχασμένα μνημείο δεν είναι και ο Μιναρές στον Κουμπέ; Ολη η πόλη των Χανίων, όπου και να σκάψεις ό,τι και να κάνεις, θα βρεις πράγματα… Ομως δεν μπορείς συνέχεια να “σκάβεις”, να είσαι στο παρελθόν, υπάρχει και το μέλλον που είναι μπροστά μας. Και τελικά δεν μπορούμε να είμαστε δέσμιοι ενός παρελθόντος» ανέφερε ο Γιώργος Σκανδάλης, βιβλιοπώλης.
«Εχω εικόνες και από το Γερμανικό πουλί, και από κομμάτια του αγάλματος της Ελευθερίας σκορπισμένα στους Τάφους των Βενιζέλων, όμως τα συγκεκριμένα μνημεία δεν “έχουν να μουν πουν” κάτι ιδιαίτερο. Προσωπικά θεωρώ ότι όταν κάτι φύγει με τον α’ ή β’ τρόπο, το να το ξανα-φέρω στην επιφάνεια και να δημιουργήσω ξανά τα ίδια συναισθήματα, δεν έχει κανένα σκοπό. Είναι καλύτερο να μείνουν στη μνήμη αυτών που τα θυμούνται. Ετσι άλλωστε πηγαίνει και η ιστορία. Η Ιστορία άλλωστε στο πέρασμα του χρόνου έχει ξεχάσει πάρα πολλά άλλα πράγματα. Ξεχασμένα μνημείο δεν είναι και ο Μιναρές στον Κουμπέ; Ολη η πόλη των Χανίων, όπου και να σκάψεις ό,τι και να κάνεις, θα βρεις πράγματα… Ομως δεν μπορείς συνέχεια να “σκάβεις”, να είσαι στο παρελθόν, υπάρχει και το μέλλον που είναι μπροστά μας. Και τελικά δεν μπορούμε να είμαστε δέσμιοι ενός παρελθόντος» ανέφερε ο Γιώργος Σκανδάλης, βιβλιοπώλης.
ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
