Γύρω στο 1975, είδα ότι οι κοπέλες δεν μάθαιναν το κοπανέλι. Το 1979, βλέποντας ότι πάει να χαθεί αυτή η τεχνική, πήγα στην ΕΡΤ κρυφά, μπήκα με ψέματα και κατάφερα δείχνοντας έργα κοπανελιού να βγάλω το κοπανέλι στην τηλεόραση. Το 1989 ιδρύσαμε τον σύλλογο. Έδωσαν το όνομά μου, κάτι που είναι μεγάλη τιμή για μένα επειδή ξεκίνησα όλο αυτό το έργο και υπάρχει ακόμα και σήμερα. Εγώ είμαι 79 στα 80. Είμαι σε αυτή την δουλειά μια ολόκληρη ζωή. Δεν υπάρχει μέρα στην ζωή μου που να μην έχω πλέξει. Από οχτώ χρονών παιδάκι
Η λέξη κοπανέλι παραπέμπει σε κάτι παλιό, σου φέρνει στο μυαλό λέξεις ξεχασμένες όπως το καπηλειό, η τσιμινιέρα, η φουφού και τέτοια που συνδυάζονται με το ταγάρι του παππού και ίσως και το αμπέχονο, όλα μέρος μιας παράδοσης που μέχρι πρόσφατα όλοι ήθελαν να ξεχάσουν. Ξαφνικά, όμως, ως μέρος της πατροδολαγνείας που προέκυψε μέσα στην κρίση, όλοι στράφηκαν προς αυτά που προσπαθούσαν να σβήσουν από τη μνήμη τους, έτσι το ταγάρι και ο ντενεκές της φέτας αναβαθμίστηκαν σε μεταμοντέρνα σουβενίρ και τα σεμεδάκια της γιαγιάς έγιναν το must του 21ου αιώνα στους οίκους μόδας -δηλαδή, η δαντέλα.
Η κυρία Χριστίνα, που κατάγεται από το Γαβαλοχώρι Χανίων, φτιάχνει δαντέλες. Ίδρυσε πριν από 25 χρόνια, μαζί με συνεργάτιδές της, τον «σύλλογο διάσωσης και διάδοσης κοπανελιού» και άρχισαν να διδάσκουν την πολύ παλιά τεχνική δαντέλας. Ο χώρος βρίσκεται σε μια στοά στην πλατεία Κλαυθμώνος. Έχει πολλές καραμέλες, αγάπη και μεράκι.
«Η δαντέλα χρονολογείται από την εποχή του Ομήρου» εξηγεί η κυρία Χριστίνα. «Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει «σειρήν δε πλεκτήν». Η δαντέλα και η πλέξη έχουν ρίζα ελληνική. Η διαπλοκή της κλωστής είναι ελληνική ιδέα. Αναπτύχθηκε πολύ τον 15ο αιώνα στις σκανδιναβικές χώρες. Στην Ελλάδα επειδή υπήρχαν για πολλά χρόνια κατακτητές, το στοιχείο αυτό της πλέξης βγήκε έξω. Κάθε χώρα πήρε τα πρώτα στοιχεία και με την δική της μετά τεχνική έκανε περισσότερα κοπανέλια. Το κοπανέλι έχει βγάλει διάφορες μορφές. Συγκεκριμένα για την Κρήτη, οι γιαγιάδες ασχολούνταν πάρα πολύ. Έχουμε μέχρι και άγαλμα κοπανελούς στα Χανιά. Και ένα μουσείο πολύ ωραίο. Μέχρι και ολόσωμο δαντελένιο νυφικό έχει μέσα. Με το κοπανέλι έχουμε ταξιδέψει παντού. Φινλανδία, Νορβηγία, Αυστραλία, Ιαπωνία, Γαλλία, Ιταλία, Σουηδία. Στο εξωτερικό η δαντέλα έχει πολύ χρώμα. Εμείς δεν έχουμε ανάγκη χρώματος. Έχουμε φως. Το δικό μας κοπανέλι είναι λευκό και εκρού».
Η ιστορία του κρητικού κοπανελιού λοιπόν ξεκινάει τον 20ο αιώνα στην Κρήτη. «Το 1908 κατέβηκε η βασίλισσα Όλγα στο Ακρωτήρι Χανίων σε ένα μοναστήρι με πολύ φτωχές καλόγριες. Πήρε μια καλόγρια, την Μηνοδώρα Αθανασάκη και την έφερε στην Αθήνα. Την πήγε στην οδό Νάξου στην Κυψέλη, σε μια σχολή που είχε 300 μαθήτριες. Αυτή η κρητικοπούλα διδάχθηκε το κοπανέλι, γύρισε στα Χανιά και το δίδαξε στις καλόγριες. Αυτές οι καλόγριες ήταν από ένα χωριό, το Γαβαλοχώρι και έτσι, το κοπανέλι ρίζωσε εκεί».
Στον σύλλογο, η κυρία Χριστίνα και οι δασκάλες διδάσκουν το κρητικό κοπανέλι και άλλα είδη πλέξης. «Αν μάθεις το κρητικό κοπανέλι είναι εύκολο να μάθεις όλα τα κοπανέλια του κόσμου. Έχει βέβαια κανόνες και ορισμούς που είναι απαραίτητο να γνωρίζεις. Θέλει πολύ υπομονή και μεράκι. Εγώ έχω φτιάξει το νυφικό μου σεντόνι. Άμα έχεις αγάπη για αυτό που κάνεις, θα πετύχεις. Εμείς εδώ έχουμε μαθήτριες αλλά και μαθητές. Έρχονται κορίτσια και αγόρια πολύ νέα. Έχουμε τον Αυγουστή και τον Γιώργο. Είναι στην μόδα η δαντέλα. Και εμάς αυτό μας χαροποιεί πολύ. Το μόνο κακό είναι ότι η δαντέλα που κυκλοφορεί είναι τυποποιημένη. Στον σύλλογο φτιάχνουμε και κοσμήματα και ρουχαλάκια και τα πάντα. Για να φτιάξεις όμως το οτιδήποτε χρειάζεται πρώτα αγάπη και μεράκι. Οι δασκάλες εδώ έχουμε μεγάλη υπομονή για να βοηθήσουμε. Σε 14 δίωρα μαθήματα, αν κάποιος έχει όρεξη μπορεί να αρχίσει να πλέκει πλέον και τα δικά του σχέδια».
Ρωτάω την κυρία Χριστίνα τι σημαίνει κοπανέλι. «Κοπανέλι λέγεται η διαπλοκή αυτή η κρητική γιατί όταν πλέκουμε κοπανάνε τα ξυλάκια και από τον ήχο αυτό, πήρε και η διαπλοκή αυτή την ονομασία κοπανέλι. Κοπανέλι υπάρχει και στην Αίγινα, στα Μέγαρα, στην Χίο, στην Μυτιλήνη. Υπήρχε από πολύ παλιά. Τα στοιχεία είναι τα ίδια. Αλλά η πλέξη είναι διαφορετική. Η διαφορά στα κοπανέλια είναι στο δέσιμο. Η δαντέλα η πραγματική η κλασική είναι αυτή του κρητικού κοπανελιού. Δεν ξέρω ακόμα ποιος βρήκε αυτή την πλέξη. Ίσως από ένα λάθος. Από τα ανθρώπινα λάθη προκύπτουν τα πιο όμορφα πράγματα».
Αν θέλεις να μάθεις να πλέκεις τις δικές σου δαντέλες:
Σύλλογος Φίλων Διασώσεως και Διαδόσεως του Κοπανελιού «ΧΡΙΣΤΙΝΑ»
Δραγατσανίου 4, Πλατεία Κλαυθμώνος
Κείμενο: Μαίρη Βαμβακά
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Ακρίβος, Elizabeth Rovit
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Ακρίβος, Elizabeth Rovit
