Το Γεωπάρκο της Σητείας, στο ανατολικότερο τμήμα της Κρήτης, αποκαλύπτει την ομορφιά, την ιστορία, την αυθεντικότητα και τη σπανιότητα του τόπου. Αλλά και την ευκαιρία που έχει ο τόπος αυτός για ένα μέλλον με ολιστική ανάπτυξη και προστιθέμενη αξία.
Πόση φύση μπορείς να αντέξεις; Ολη όση μπορείς να διατηρήσεις κοντά σου.
Το ταξίδι στο Γεωπάρκο της Σητείας έκρυβε πολλές εκπλήξεις.
Για την ομορφιά, την ιστορία, την αυθεντικότητα, την αγνότητα, αλλά και την αυτάρκεια του τόπου.
Η γνωριμία μαζί του ξεκινά από την ώρα που προσγειώνεσαι. Με το που κατεβαίνεις από το αεροπλάνο και περπατάς έως το κτίριο του αεροδρομίου.
Η «άγνωστη» σε πολλούς Σητεία είναι ένας τόπος διαφορετικός από την Κρήτη του Βορρά που ξέρουμε. Οι ελλείψεις στο οδικό δίκτυο την έχουν κρατήσει πιο απομονωμένη. Οπως και το πιο υποτονικό, προς το παρόν, αεροδρόμιο.
Παρ’ όλα αυτά, η υστέρηση στις υποδομές την προστάτευσε από την «αγοραία ανάπτυξη» των πιο τουριστικών νομών.
Ετσι, από το 2015 και έπειτα από κατάθεση σχετικού φακέλου, το 80%-90% του Δήμου Σητείας εντάχθηκε στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO. Μια περιοχή στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης, με εντυπωσιακή βιοποικιλότητα, πολυάριθμα σπήλαια, αρχαιολογικά ευρήματα, καλλιέργειες και κτηνοτροφία.
Τι σημαίνει αυτό; Την ευρύτερη περιοχή της Σητείας με σπανιότητα γεωλογικού πλούτου, χλωρίδα και πανίδα, η οποία περιλαμβάνει και όλα τα παράκτια σημεία από Βορρά προς Νότο, με έκταση 517 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Σημαίνει επίσης ότι η περιοχή της Σητείας έχει ένα εργαλείο στα χέρια της, το οποίο της δίνει δυνατότητες να διατηρήσει την αυθεντικότητά της, αλλά και να αναπτυχθεί με αειφορία. Δημιουργώντας πυρήνες ολιστικής δραστηριότητας. Η διαχείριση του Πάρκου γίνεται από το Δημοτικό Οργανισμό (ΔΟΚΑΣ) του Δήμου Σητείας.
Κάθε τέσσερα χρόνια το Γεωπάρκο θα αξιολογείται από την UNESCO, για το αν πληροί τις απαραίτητες προδιαγραφές ολιστικής δραστηριότητας. Αυτό σημαίνει ότι ο τόπος, οι άνθρωποι που ζουν σε αυτόν, φορείς και αρχές, θα πρέπει να το υιοθετήσουν στην ουσία του. Και να διαμορφώσουν τη δράση τους με βάση αυτή τη (νέα) αντίληψη.
Συμβαίνει αυτό; Θα δείξει. Υπάρχουν πάντως κάποιοι που εξακολουθούν να «ζηλεύουν» το μοντέλο των άλλων νομών. Ισως επειδή δεν έχουν καταλάβει ακόμα την προστιθέμενη αξία του Γεωπάρκου, για το απώτερο μέλλον, την ταυτότητα και τη διακριτότητα του προορισμού, σε ένα ομογενοποιημένο ανταγωνισμό. Τον Αύγουστο είναι η πρώτη αξιολόγηση.
Στην Κάτω Ζάκρο και σε μια φύση που σε καθηλώνει
Το οδοιπορικό στο Γεωπάρκο ξεκινά από την Κάτω Ζάκρο. Η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη από την αρχαιολογική υπηρεσία, καθώς φιλοξενεί ένα από τα τρία σημαντικά ανάκτορα της Κρήτης, μαζί με της Κνωσού και της Φαιστού, όπως μας εξηγεί η αρχαιολόγος Εύη Σίκλα. Πίσω του, το Φαράγγι των Νεκρών, όπου έθαβαν τους νεκρούς στην προμινωϊκή εποχή.
Από το φαράγγι διέρχεται και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, ενώ στην έξοδό του υπάρχει και οργανωμένο πεδίο αναρρίχησης βράχου. Είναι από τα πιο προσβάσιμα και φιλικά για περιήγηση.
Η παραλία με τα αρμυρίκια έχει δυο-τρία καφενεία και ταβέρνες. Συνηθισμένο, θα πει κάποιος. Η έκπληξη ήλθε όταν, στα καφενεία και τα ταβερνάκια της παραλίας, βρεθήκαμε να τρώμε έναν φρεσκοψαρεμένο ροφό, ομελέτα με άγρια σπαράγγια, αρνάκι σιγομαγειρεμένο με αγκινάρες 12 ώρες στον ξυλόφουρνο και σαλάτα ζυμαρικών από όσπρια. Αλλά και γλυκό με μπανάνα, κακάο και φυστικοβούτυρο, για όσους είναι δυσανεκτικοί στη γλουτένη και τη λακτόζη!
Στην πλαγιά, από τη μία πλευρά, επιτράπηκαν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια και διαμερίσματα, χτισμένα με πέτρα, σίδερο και ξύλο. «Η Κάτω Ζάκρος ήταν ο απόλυτος καμβάς για εμάς» λέει η Στέλλα Αιλαμάκη, ιδιοκτήτρια του ομώνυμου συγκροτήματος, που λειτουργεί δέκα μήνες τον χρόνο. «Το Γεωπάρκο είναι αυτό που έχουμε και αυτό που πρέπει να διαφυλάξουμε».
Τι είναι το Γεωπάρκο για τη Στέλλα; Είναι το κίνητρο, το άλλοθι και ο καταλύτης για να επιμείνει σε αυτό που κάνει. Οπως και για τη Μαρία, που έχει το καφέ Anamnesia στην παραλία, αλλά και για τον ιδιοκτήτη του Nostos, ο οποίος μετά από 38 χρόνια στέλεχος τράπεζας σε Ελλάδα και εξωτερικό, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Κάτω Ζάκρο και να μαγειρεύει συνταγές των γιαγιάδων της Σητείας.
Η φύση της Σητείας σε καθηλώνει και σε αποζημιώνει. Ο Βέλγος Μπερτράν ξεναγεί τρία ζευγάρια φίλων του που ήρθαν από την πατρίδα του στην καρστική πηγή της Επάνω Ζάκρου. Πηγαίνει συχνά εκεί γιατί του αρέσει να παρατηρεί τα πουλιά. Και τα πετρώματα της ενότητας φυλλιτών-χαλαζιτών. Εδώ και 25 χρόνια αποφάσισε να μείνει στη Σητεία γιατί αγάπησε τη φύση της. Εκανε οικογένεια. Και δεν έμεινε σε αυτό. Αγόρασε μια έκταση με ελιές και παράγει βιολογικό λάδι, το οποίο τυποποιεί και εξάγει στο Βέλγιο. Η γυναίκα του φτιάχνει χειροποίητα σαπούνια.
Στη Ζάκρο βρίσκεται και το μουσείο νερού και υδροκίνησης, στους παλιούς νερόμυλους του χωριού, αλλά και το μουσείο φυσικής ιστορίας του Γεωπάρκου. Στην πλατεία του χωριού, πέντε γυναίκες μας υποδέχονται με κεράσματα. Ο Αγροτικός Γυναικείος Συνεταιρισμός Ζάκρου «Μελίων», φτιάχνει ανεβατά, σαρικάτα, καλιτσούνια, ξεροτήγανα και διαφόρων ειδών παξιμάδια. «Ολα με μέλι και λάδι από τα σπίτια μας» μου λέει η Νεκταρία, αναφερόμενη στο εξαιρετικό και πολυβραβευμένο ελαιόλαδο της Ζάκρου. Και τα στέλνουν παντού, όπου τους τα ζητήσουν. «Αλλά ο δρόμος είναι δύσκολος, όπως και η σύνδεση ακόμα και με τη μεταφορική. Γιατί πρέπει να κάνουμε οπωσδήποτε και κάτι ακόμα. Δεν φθάνει το λάδι για να τα βγάλουμε πέρα. Η τιμή είναι πολύ χαμηλή και τα λεφτά μας από τους χονδρέμπορους μπορεί να τα πάρουμε και μετά από έναν χρόνο…» Το λάδι την εφετινή χρονιά ξεκίνησε να πωλείται 3,20 ευρώ το λίτρο, αλλά η τιμή έπεσε γύρω στα 2,50 ευρώ.
Στο Γεωπάρκο Σητείας έχουν αναγνωριστεί και χαρτογραφηθεί 82 θέσεις γεωλογικού ενδιαφέροντος, οι λεγόμενοι γεώτοποι, τους οποίους ο επισκέπτης μπορεί να δει στην περιήγησή του και να μάθει για τη γεωλογική εξέλιξη και τα γεωλογικά φαινόμενα της περιοχής. Τα παλιότερα απολιθώματα έχουν βρεθεί στην περιοχή του Παλαικάστρου και αποτελούνται από φυτικά υπολείμματα της Λιθανθρακοφόρου περιόδου (~300 εκατ. χρόνων). Υπάρχουν ακόμα πολλές επισκέψιμες θέσεις με περιβαλλοντική και πολιτιστική κληρονομιά.
Η περιοχή διαθέτει παγκόσμιας φήμης τοποθεσίες για ιστιοσανίδα, χαρτογραφημένες περιοχές αναρρίχησης βράχου, αναρίθμητα σπήλαια και φαράγγια, πεζοπορικές διαδρομές, πολιτιστικά μνημεία, παραλίες. Εκτός από τις καθαρά πεζοπορικές γεωδιαδρομές, έχουν σχεδιαστεί και διαδρομές οι οποίες μπορούν να γίνουν είτε με αυτοκίνητο είτε με ποδήλατο.
Στον οικισμό Καρύδι φιλοξενείται το Κέντρο Ενημέρωσης, που είναι αφιερωμένο στην σπηλαιολογική έρευνα και προσφέρει τον απαραίτητο εξοπλισμό διανυκτέρευσης και διαμονής για ομάδες σπηλαιολόγων, βιολόγων, σχολείων κα., που ενδιαφέρονται να μελετήσουν και να παρατηρήσουν το περιβάλλον, τα σπήλαια και τα χαρακτηριστικά της ορεινής ζώνης. Πάνω από 300 σπήλαια έχουν καταγραφεί στο Γεωπάρκο και από αυτά έχουν εξερευνηθεί και χαρτογραφηθεί τα 160, με το σύνολο των υπόγειων διαδρομών να ξεπερνά τα 12.000 μέτρα, μας λέει ο Βαγγέλης Περάκης, συντονιστής και «ψυχή» του Γεωπάρκου Σητείας. Τα σπήλαια της περιοχής δεν έχουν αξιοποιηθεί τουριστικά και η πρόσβαση σε αυτά απαγορεύεται από την αρχαιολογική νομοθεσία. Το γεγονός – σχολιάζει – δεν τους στερεί, αλλά μεγιστοποιεί την απόλαυση της περιήγησης σε αυτά, καθώς ο επισκέπτης μπαίνει σε ένα «απείραχτο» περιβάλλον.
Στον Ξερόκαμπο, που λούζεται από το Λιβυκό Πέλαγος, η Αλυκή ή αλλιώς Αλατσολίμνη, είναι μία μεγάλη φυσική λίμνη θαλασσινού νερού, που το καλοκαίρι εξατμίζεται και αφήνει αποθέσεις θαλασσινού άλατος. Εκεί, στο «Δελφίνι», σταματάμε για σπιτικά ανεβατά και έναν καφέ πάνω στη θάλασσα. Είναι Μάιος και ο κόσμος δεν έχει αρχίσει να έρχεται ακόμα. Η Ελένη, που μας τα σερβίρει, έχει μαζέψει ρίγανη και την ξεραίνει στο μεγάλο τραπέζι.
Ανεβαίνοντας για το οροπέδιο της Ζίρου και του Χανδρά, η θέα κόβει την ανάσα. Τη διαδρομή αυτή από το Χαμαίτουλο, επέλεξε η Porsche για την παρουσίαση του μοντέλου Cayenne. Σταματάμε στον βυζαντινό οικισμό της Βόιλας, έναν σημαντικό γεωπολιτιστικό γεώτοπο. Είναι εγκαταλειμμένος αλλά τα μισογκρεμισμένα κτίσματα έχουν αγοραστεί από ιδιώτες.
Η δεύτερη στάση είναι στον παραδοσιακό οικισμό Σίτανος. Εχουμε αργήσει και ο κύριος Κώστας Γιαννακόπουλος και η σύζυγός του μας περιμένουν με σπιτική λεμονάδα με μέλι. Παράδειγμα οικοτουριστικής ανάπτυξης, που σχετίζεται με τη λειτουργία του Γεωπάρκου. Πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα, με καταγωγή από τη Γορτυνία, ο κύριος Κώστας ερωτεύτηκε τη Σίτανο, τόπο καταγωγής της συζύγου του. Αγόρασαν τρία «καμαρόσπιτα». Στο ένα κατοικούν τα καλοκαίρια και τα άλλα δύο τα διαμόρφωσαν ως ξενώνες, με σεβασμό στην παράδοση και στο τοπικό χρώμα και από πέρυσι τα νοικιάζουν. Με διθυραμβικές κριτικές στις μηχανές αναζήτησης και αξιολόγησης.
Στην πλατεία του χωριού, στο «Καφενείο η Σίτανος», μας περιμένει η κυρία Χαρούλα, με στρωμένο το τραπέζι. Χοχλιοί, άγριες αγκινάρες, πατάτες τηγανητές σε παρθένο ελαιόλαδο, χορτοπιτάκια, φάβα, ντολμαδάκια με αμπελόφυλλο. Μαγείρισσα πολλά χρόνια σε εστιατόρια της Σητείας, αποφάσισε να γυρίσει στο χωριό και να φιλεύει στο καφενείο της.
Στην εμβληματική Μονή Τοπλού
Η τρίτη μέρα ξεκινά με το πιο εμβληματικό σημείο της περιοχής: τη Μονή Τοπλού. Το μοναστήρι είναι και εταίρος του Γεωπάρκου. Στην είσοδο μας περιμένει ο ηγούμενος Φιλόθεος για να μας ξεναγήσει στο μουσείο και στην εκκλησία. Η εκκλησία φιλοξενεί την εικόνα «Μέγας ει Κύριε» του Ιωάννη Κορνάρου (1770). Στο μουσείο, μεταξύ των αναρίθμητων κειμηλίων, βρίσκεται και ο αρχιερατικός σάκος του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης.
Στον χρόνο που έχουμε με τον ηγούμενο βρίσκουμε την ευκαιρία να τον ρωτήσουμε για την ίσως πιο πολυσυζητημένη επί δύο δεκαετίες επένδυση στην Κρήτη. Την επένδυση «Ιτανος – Γαία», της εταιρείας Loyalward Ltd, θυγατρικής της Minoan Group Plc. Με προϋπολογισμό 267,7 εκατ. ευρώ, για την τουριστική ανάπτυξη περιοχής 25.000 στρεμμάτων, στη θέση «Χερσόνησος Σίδερο», κοντά στο Φοινικόδασος στο Βάι, η οποία έχει πάρει «πράσινο φως» από το ΣτΕ, αλλά ακόμα δεν έχει ξεκινήσει.
Μια έκταση από 10.000 στρέμματα γύρω από το μοναστήρι θα παραμείνει σε αυτό, μας λέει. Οπως και 4.000 στρέμματα στην περιοχή γύρω από το Φοινικόδασος στο Βάι και από τον αρχαιολογικό χώρο της Ιτάνου. Οι οικισμοί θα συνιστούν ήπιας μορφής ανάπτυξη, με τοπικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. «Σε καμία περίπτωση δεν θέλαμε να καταστραφεί περιβαλλοντικά η περιοχή» τονίζει. Και συμπληρώνει: «Θέλουμε να αναπτύξουμε φυσιολατρικό τουρισμό, αλλά και τουρισμό με βίλες όπου θα μένουν συνταξιούχοι. Δεν θέλουμε τον μαζικό τουρισμό, το βραχιολάκι». Ο ίδιος σημειώνει ότι έκρινε προτιμότερη την ανάπτυξη από έναν φορέα, αντί να τμηματοποιηθεί η έκταση, ακριβώς για να προστατευθεί περιβαλλοντικά.
Στην έκταση της Μονής λειτουργεί από το 1999 και η εταιρία Βιοκαλλιεργητές Σητείας – συνεργάτες και υποστηρικτές του Γεωπάρκου – που παράγει και τυποποιεί κρασί (και βιολογικό) αλλά και εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο ΠΟΠ Σητείας. Το οινοποιείο της Μονής Τοπλού παράγει τρία λευκά κρασιά, ένα ροζέ (λιάτικο), τρία κόκκινα και ένα γλυκό. Αλλά και ένα ποτό με τσικουδιά, μέλι και πετιμέζι. Τα διανέμει κυρίως στην Ελλάδα. Ενα μικρό ποσοστό εξάγεται σε Αυστραλία, Καναδά, Γαλλία, Γερμανία.
Μία πόλη που τιμά την κρητική κουζίνα
Ακολουθεί ο αρχαιολογικός χώρος της Ιτάνου ή Ερημούπολης, η οποία υπήρξε μια από τις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης, ειδικά κατά τους ελληνιστικούς και ελληνορωμαϊκούς χρόνους. Εκεί παρατηρούμε την κατοπτρική επιφάνεια (καθρέπτης) πλαγιο-κανονικού ρήγματος, πάνω στην οποία διακρίνονται και γραμμές προστριβής, λόγω της ολίσθησης και τριβής μεταξύ των πετρωμάτων – μια ασυμφωνία της περιοχής.
Λίγο αργότερα, θα βρεθούμε στο πολυφωτογραφημένο φοινικόδασος, στο Βάι. Από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα παγκοσμίως, καθώς είναι το μοναδικό φοινικόδασος στην Ευρώπη με το είδος του φοίνικα Phoenix theophrasti. Ευτυχώς, είναι αρκετά νωρίς στη σεζόν και το πετυχαίνουμε με λίγο κόσμο και χωρίς ομπρέλες και ξαπλώστρες.
Στον γυρισμό προς Σητεία σταματάμε στο Παλαίκαστρο, για φαγητό και επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο, μία από τις πρωτοβουλίες του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού.
Η Σητεία, αμφιθεατρικά χτισμένη γύρω από τη θάλασσα, έχει λίγα σημεία που να θυμίζουν το παρελθόν. Εξαίρεση το Φρούριο Καζάρμα και κάποια παλιά σπίτια που έχουν διασωθεί. Τα υπόλοιπα είναι πολυκατοικίες. Η κουζίνα της όμως αποτελεί «καταφύγιο» για πολλούς Κρητικούς, καταρχάς, που επισκέπτονται τη Σητεία για το φαγητό. Εξάλλου η περιοχή έχει περισσότερο εσωτερικό τουρισμό. Στο Οινωδείο του κ. Γαρεφαλάκη, η σύζυγός του Γεωργία μαγειρεύει νεράτη μυζηθρόπιτα, ομαθιές, αρνάκι με αγκινάρες, ομελέτα με άγρια σπαράγγια. Οπως και στο Da Giorgio, λίγο πιο πέρα στην παραλία, που ξεκίνησε ως ιταλικό, αλλά εξελίχθηκε σε σητειακή κουζίνα, με κολοκυθανθούς, φρέσκια αγκινάρα και κόκκορα κοκκινιστό.
Βραβευμένο μέλι και τυροκομικά
Το ταξίδι στη Σητεία κλείνει με δύο συνεργαζόμενες με το Γεωπάρκο επιχειρήσεις που παράγουν βιολογικό μέλι και «ξύγαλο», ένα καθαρά τοπικό σητειακό προϊόν με ονομασία προέλευσης.
Η οικογένεια Σαββιδάκη, με παράδοση 40 ετών στη μελισσοκομία, αποφάσισε να παρασκευάσει το μέλι «Τοπλού», το μοναδικό βιολογικό μέλι στην Κρήτη. Η εταιρία Si-mel έχει αποσπάσει διεθνείς διακρίσεις, για πολλές ποικιλίες, ενώ μόλις παρουσίασε στην αγορά ένα νέο προϊόν: το Melaion, που συνδυάζει το κρητικό θυμαρίσιο μέλι με βότανα και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο ΠΟΠ Σητείας, με τη μέθοδο της σφαιροποίησης.
Το τυροκομείο Κουβαράκη, παράγει ξύγαλο, στάκα, κεφαλοτύρι, γιαούρτι, τυροζούλι, ξυνομυζήθρα, βούτυρο στάκας, από το 1977. Το γάλα που χρησιμοποιείται για την παρασκευή των προϊόντων είναι από τον νομό Λασιθίου και κυρίως από τη Ζάκρο. Το 2004 την επιχείρηση ανέλαβαν οι τρεις γιοι του Ιωάννη Κουβαράκη, Παντελής, Κωνσταντίνος και Γεώργιος, εξελίσσοντας τη διαδικασία παραγωγής αλλά διατηρώντας την παράδοση. Η εταιρεία επεκτάθηκε και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα, ενώ προώθησε το Ξύγαλο Σητείας σε Π.Ο.Π με ονομασία «Ξύγαλο Σητείας».
Φεύγουμε με τη μία πτήση που υπάρχει καθημερινά από/προς Αθήνα. Σιγά σιγά ξεκινάνε και τα τσάρτερ, μας λένε στο ήσυχο αεροδρόμιο. Τα πρώτα από τη Δανία. Από Γερμανία δεν θα έρθουν τα ίδια και εφέτος. Θα πηγαίνουν στο Ηράκλειο.
Πόση φύση μπορείς να αντέξεις;
Ολη όση μπορείς να κρατήσεις στη μνήμη σου, μέχρι να ξαναγυρίσεις στη Σητεία.
Info H επίσκεψη στο Γεωπάρκο Σητείας πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης με τίτλο «ΓΕΩΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΓΕΩΠΑΡΚΑ – GEOTOURISM IN INSULAR GEOPARKS»-«GEO-IN» που υλοποιείται από το Α.Κ.Ο.Μ.Μ. Ψηλορείτης Αναπτυξιακή Α.Ε. Ο.Τ.Α. σε συνεργασία με τον Δήμο Σητείας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης/ Μ.Φ.Ι.Κ., το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, την Αναπτυξιακή Εταιρία Κοινοτήτων Περιοχής Τροόδους ΛΤΔ και το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κύπρου και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου στο πλαίσιο του Προγράμματος Συνεργασίας INTERREG V-A Ελλάδα-Κύπρος 2014-2020
Χριστίνα Πουτέτση
