Απο το πολύ ενδιαφέρον site του Συγγραφέα, ιστορικού και δημοσιογράφου Νίκου Ψιλάκη ΚΑΡΜΑΝΩΡ αντλούμε το άρθρο
Η πόλη δεν είχε νερό. Και οι κάτοικοί της κατάφεραν να ολοκληρώσουν ένα τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής έργο. Μετέφεραν το νερό μιας πηγής από τις πλαγιές της Δίκτης σε απόσταση 22 χιλιομέτρων. Χτίζοντας τεράστιους τοίχους για να εξασφαλίσουν ομαλή ροή, γεφυρώνοντας λαγκαδιές, σκαλίζοντας βράχους. Είναι από τα μικρά διαμάντια της Κρήτης. Όπως και ολόκληρη η πόλη. Η Λύκτος. Που, σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν η γενέτειρα του Δία!
Η πόλη δεν είχε νερό. Και οι κάτοικοί της κατάφεραν να ολοκληρώσουν ένα τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής έργο. Μετέφεραν το νερό μιας πηγής από τις πλαγιές της Δίκτης σε απόσταση 22 χιλιομέτρων. Χτίζοντας τεράστιους τοίχους για να εξασφαλίσουν ομαλή ροή, γεφυρώνοντας λαγκαδιές, σκαλίζοντας βράχους. Είναι από τα μικρά διαμάντια της Κρήτης. Όπως και ολόκληρη η πόλη. Η Λύκτος. Που, σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν η γενέτειρα του Δία!
Κάτι σαν... σινικό τείχος της Κρήτης!
Μήκος: 22 χιλιόμετρα!
Κείμενο - φωτογραφίες: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
Οι ντόπιοι τον λένε «Τοίχο». Και δεν έχουν άδικο. Είναι χτισμένος πάνω σε μια μακρά χωμάτινη κορυφογραμμή και χωρίζει στα δυο το τοπίο. Όπως ακριβώς χωρίζει και τα νερά: Όσα πέφτουν στη νοτική μεριά κυλούν προς το Λιβυκό. Κι όσα πέφτουν στη βορεινή καταλήγουν στο Κρητικό πέλαγος. Αν κι έχουν περάσει περίπου 2.000 χρόνια από τότε που χτίστηκε, μεγάλα κομμάτια του στέκουν ακόμη. Βρίσκεται στην Κασταμονίτσα, δίπλα ακριβώς από τον μικρό οικισμό Μετόχι. Επισήμως ο οικισμός ονομάζεται Τοίχος -πήρε το όνομά του από το έργο.
Πρόκειται για το υδραγωγείο της αρχαίας Λύκτου. Τεράστιο έργο για τα δεδομένα της εποχής. Οι κάτοικοι της πόλης με το τόσο φωτεινό όνομα (Λύκτος - πόλη του φωτός) διψούσαν. Έβαλαν, λοιπόν, μπροστά τους ένα μεγαλόπνοο σχέδιο: να φέρουν νερό από απόσταση 22 χιλιομέτρων, από μια πηγή κοντά στο Κράσι! Έχτισαν γιγάντιους τοίχους, σκάλισαν βράχους, πέρασαν μέσα από γκρεμούς και λαγκάδια, μελέτησαν τις υψομετρικές διαφορές για να κυλά ομαλά το νερό. Και, φυσικά, τα κατάφεραν! Με λίγα λόγια: Δεν υπάρχει τοίχος παντού. Όπου υπήρχαν βραχώσεις πλαγιές δεν χρειαζόταν τοίχος. Εκεί σκάλιζαν τους βράχους. Κι έφτιαχναν σωλήνες με πέτρες (!) για να μη μολύνεται το πολύτιμο νερό από τις ακαθαρσίες των ζώων. Το κέντρο της αρχαίας πόλης βρισκόταν δυτικότερα. Στα αγροτική περιφέρεια του Ξιδά, πολύ κοντά στο χωριό.
Τον ξέρω από παιδί. Τότε που άκουσα έναν ξενομερίτη δάσκαλο να μιλά σε κάποιους άλλους επισκέπτες για... το σινικό τείχος της Κρήτης(!) Δεν είχα ξανακούσει τότε πως υπήρχε και... σινικό τείχος. Μόνο τούτο. Που οι παλιοί λέγανε πως το είχανε χτίσει Κύκλωπες και Σαραντάπηχοι. Κι η παιδική φαντασία έπαιρνε φωτιά: Κάπου εκεί κοντά θα πρέπει να ήταν κι η σπηλιά του Κύκλωπα. Και το γιγάντιο σπίτι των Σαραντάπηχων...
Σκαρφάλωσα πολλές φορές στα ψηλότερα σημεία του, αγνάντεψα τη θάλασσα του βορρά και τα βουνά του νότου, έπλασα ιστορίες καθώς έβλεπα εκείνες τις τεράστιες τρυπημένες πέτρες, σε σχήμα κύβου όλες, που οι αρχαίοι συγκολλούσαν τη μια με την άλλη κι έφτιαχναν τεράστιους πέτρινους σωλήνες. Μ’ αυτόν τον τρόπο έφτανε λαγαρό το νερό στην αρχαία Λύκτο· μήτε πουλιά, μήτε μιαρά μπορούσαν να το μολύνουν. Κι ακόμη, έβαζα τη φαντασία μου να πετάξει σε χρόνους μακρινούς, προσπαθούσα να καταλάβω τι ένιωσαν οι άνθρωποι αυτοί την πρώτη φορά που είδαν τόσο νερό στην πόλη τους. Καμιά μαρτυρία δε σώθηκε, καμιά γραπτή πηγή δεν κατέγραψε τα συναισθήματα των ανθρώπων, όπως δεν κατέγραψε και τις επίσημες τελετές (τα απαραίτητα για τέτοιες περιστάσεις πανηγύρια) που θα είχαν γίνει εκείνον τον καιρό.
Το υδραγωγείο της Λύκτου στέκει ακόμη. Η πόλη, τα δημόσια οικοδομήματα, το μεγαλόπρεπο θέατρο, οι ναοί σκεπάστηκαν από το χώμα. Όσοι αναζητούν τ’ αποστάγματα της μνήμης περπατούν δίπλα στον τοίχο, βλέπουν με τα μάτια της ψυχής τους αρχαίους μαστόρους να μαλάσουν αστρακάσβεστο, ακουμπούν τη ρίγανη, τον σκόλυμο, τον αστύρακα, τις κουρμούλες με τα κοτσιφάλια... Δηλαδή τα φυτά που φυτρώνουν εκεί που κάποτε περπατούσαν, δούλευαν κι ερωτεύονταν άνθρωποι. Κάπως έτσι κάθισα κάποτε κι έγραψα σε στίχους τη δική μου αναζήτηση:
Ήταν πόλις, λοιπόν,
κι ας κρύβει την αυγή στον κόρφο της
κι ας κρύβει το πρόσωπό της πίσω από φωνές στοιχειωμένες
κι ας ριγούν πράσινοι χειμώνες σαν την ανάσταση,
κίτρινα καλοκαίρια σαν τάφοι που χάσκουν στην οδοντοστοιχία τους,
κίτρινη βίβλος απόκρυφη στα χέρια του σκελετωμένου ασκητή.
ΣΗΜΑΝΙΚΗ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΓΙΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: Για τυχόν αναδημοσιεύσεις είναι ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ η παράθεση ενεργού συνδέσμου:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ.
Κλασική για το υδραγωγείο είναι η μελέτη του παλιού καλού φιλολόγου Νίκου Οικονομάκη, δημοσιευμένη πριν από 35 χρόνια περίπου στο επιστημονικό περιοχικό Λύκτος (τόμος 1 και 2). Σημαντικές είναι, επίσης, οι παρατηρήσεις του Άγγλου Πλοιάρχου T.A.B. Spratt, που επισκέφτητε την Λύκτο λίγο μετά το 1850 και που το εξαιρετικό βιβλίο του εκδώσαμε στα ελληνικά το 2007 (Ταξίδια και έρευνες στην Κρήτη του 1850 - μετάφραση Μαρία Ψιλάκη, σχολιασμός [Ακολουθώντας τα βήματα του Spratt], Νίκος Ψιλάκης). Ένα εκτενέστερο κείμενο μου έχει παραδοθεί προς δημοσίευση στα Πρακτικά του Επιστημονικού Συνεδρίου για την Λύκτο.
