Στα απίστευτα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν με τους Τούρκους κατακτητές της Κρήτης,την περίοδο 1817-1823,έπαιξε σημαντικό πρωτεύονται ρόλο η κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς "Ροδάνθη".
Οι γονείς της κατασφάχθηκαν από τους Τούρκους και η Ροδάνθη αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να σκληρύνει τον χαρακτήρα της, πολέμησε με λύσσα την Τουρκιά.Οι αγώνες και τα κατορθώματά της για τη λευτεριά έγιναν τραγούδι και θρύλος.Η περιπετειώδης ζωή της συγκίνησε και θα συγκινεί σειρές γενεών.Είναι η ηρωική μορφή της γυναίκας που αρνήθηκε τις χαρές της ζωής και έγινε η σκληρή εκδικήτρια της τουρκικής τυρανίας στη Κρήτη.
Δυστυχώς μερικές λεπτομέρειες δεν διασώθηκαν.Παράδοση μόνο με ζωηρές διηγήσεις αποθανάτισε το έργο της.
Οι γονείς της κατασφάχθηκαν από τους Τούρκους και η Ροδάνθη αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να σκληρύνει τον χαρακτήρα της, πολέμησε με λύσσα την Τουρκιά.Οι αγώνες και τα κατορθώματά της για τη λευτεριά έγιναν τραγούδι και θρύλος.Η περιπετειώδης ζωή της συγκίνησε και θα συγκινεί σειρές γενεών.Είναι η ηρωική μορφή της γυναίκας που αρνήθηκε τις χαρές της ζωής και έγινε η σκληρή εκδικήτρια της τουρκικής τυρανίας στη Κρήτη.
Δυστυχώς μερικές λεπτομέρειες δεν διασώθηκαν.Παράδοση μόνο με ζωηρές διηγήσεις αποθανάτισε το έργο της.
Στο ποιητικό έργο του Διαλυνομιχάλη "Η Κριτσωτοπούλα" σκιαγραφείται η προσωπικότητά της και η δράση της. Γεννήθηκε και ανατράφηκε στην Κριτσά.
Κόρη του πρωτόπαππα,παππού του Παπά Ιωάννη Γεωργίου Παγκάλου.Έμαθε γράμματα στο τότε κρυφό σχολείο της Παναγίας της Φανερωμένης. Από κορασοπούλα ασχολήθηκε με τη δουλειά του αργαλειού.Ύφαινε και ξεμπόλιαζε με δεξιοτεχνία και χάρη.Πολλές φορές την άκουγαν οι Κριτσώτες να χτυπά τα πέταλα του αργαλειού της και να γλυκοτραγουδά στα ρυθμικά του κτυπήματα.
Όλοι οι περαστικοί μα προπαντός οι νέοι της εποχής ήταν ξετρελαμένοι μαζί της, την κρυφοκοίταζαν και κρυφακούανε το τραγούδι της. Και κείνη δόστου και τραγουδούσε. Ξεχνούσε ολότελα πως ήταν σκλάβα.Δεν ήθελε να αισθάνεται την ψυχή της καταπιεσμένη. Ύφαινε και τραγουδούσε,τραγουδούσε και ύφαινε.Ονειρα μόνο έπλασε για τον εαυτό της και τη σκλαβωμένη πατρίδα της.
Κόρη του πρωτόπαππα,παππού του Παπά Ιωάννη Γεωργίου Παγκάλου.Έμαθε γράμματα στο τότε κρυφό σχολείο της Παναγίας της Φανερωμένης. Από κορασοπούλα ασχολήθηκε με τη δουλειά του αργαλειού.Ύφαινε και ξεμπόλιαζε με δεξιοτεχνία και χάρη.Πολλές φορές την άκουγαν οι Κριτσώτες να χτυπά τα πέταλα του αργαλειού της και να γλυκοτραγουδά στα ρυθμικά του κτυπήματα.
Όλοι οι περαστικοί μα προπαντός οι νέοι της εποχής ήταν ξετρελαμένοι μαζί της, την κρυφοκοίταζαν και κρυφακούανε το τραγούδι της. Και κείνη δόστου και τραγουδούσε. Ξεχνούσε ολότελα πως ήταν σκλάβα.Δεν ήθελε να αισθάνεται την ψυχή της καταπιεσμένη. Ύφαινε και τραγουδούσε,τραγουδούσε και ύφαινε.Ονειρα μόνο έπλασε για τον εαυτό της και τη σκλαβωμένη πατρίδα της.
Ξημέρωσε μια μέρα, σαν τις άλλες και η Ροδάνθη συνέχιζε το έργο της.Τραγούδι και αργαλειό-αργαλειό και τραγούδι.Τό φερε όμως η ώρα η κακιά να περάσει από τη γειτονιά της ο Χουρσίτ Πασάς με τη συνοδεία του,άκουσε το γλυκόλαλο τραγούδι της και μαγεύτηκε.Κοντοστάθηκε και τέντωσε τ' αυτί του.Πλησίασε στο παραθύρι της κάμερας που ύφαινε,την αντίκρισε και σαϊτεύτηκε από την εκθαμβωτική της ομορφιά .
Μέρες κατάστρωνε τα σχέδιά του για να την κλέψει. Μα πώς; Φοβότανε τα Κριτσώτικα παλικάρια και τον κύρη της. Επωφελούμενος μια μέρα από την απουσία του πατέρα της και των γενναίων παλικαριών της κωμόπολης που έλειπαν σε κάποια επιδρομή των Τούρκων,έστειλε Τούρκους να την αρπάξουνε δια της βίας από το σπίτι της. Τη μάνα της που χειροδίκησε μαζί τους για να την προστατέψει τη σφάξανε μπροστά στα μάθια της.
Στη συνέχεια τη μεταφέρανε στο Χουμεριάκο για να τη δώσουνε σύζυγο στον αιμοβόρο αρχηγό των γενιτσάρων Χουρσίτ Πασά που διέμενε εκεί και στην περιοδεία στην Κριτσά την ερωτεύθηκε. Κατάφερε όμως η δραστήρια κι έξυπνη Κριτσωτοπούλα να ξελογιάσει τον Χουρσίτ,να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και προτού προλάβει να την ατιμώσει τον κατάσφαξε με το ίδιο του κοφτερό μαχαίρι. Φόρεσε έπειτα τη στολή του ,ζώστηκε τα άρματά του, ξεγέλασε τους φρουρούς της νύχτας και ξεκίνησε για τα Λασηθιώτικα βουνά. Πήγαινε αντάρτισσα.
Μέρες κατάστρωνε τα σχέδιά του για να την κλέψει. Μα πώς; Φοβότανε τα Κριτσώτικα παλικάρια και τον κύρη της. Επωφελούμενος μια μέρα από την απουσία του πατέρα της και των γενναίων παλικαριών της κωμόπολης που έλειπαν σε κάποια επιδρομή των Τούρκων,έστειλε Τούρκους να την αρπάξουνε δια της βίας από το σπίτι της. Τη μάνα της που χειροδίκησε μαζί τους για να την προστατέψει τη σφάξανε μπροστά στα μάθια της.
Στη συνέχεια τη μεταφέρανε στο Χουμεριάκο για να τη δώσουνε σύζυγο στον αιμοβόρο αρχηγό των γενιτσάρων Χουρσίτ Πασά που διέμενε εκεί και στην περιοδεία στην Κριτσά την ερωτεύθηκε. Κατάφερε όμως η δραστήρια κι έξυπνη Κριτσωτοπούλα να ξελογιάσει τον Χουρσίτ,να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και προτού προλάβει να την ατιμώσει τον κατάσφαξε με το ίδιο του κοφτερό μαχαίρι. Φόρεσε έπειτα τη στολή του ,ζώστηκε τα άρματά του, ξεγέλασε τους φρουρούς της νύχτας και ξεκίνησε για τα Λασηθιώτικα βουνά. Πήγαινε αντάρτισσα.
Στα Ζένια όταν πέρασε σταμάτησε για λίγο και ξεδίψασε. Έκοψε τις πλεξούδες της ,τις κρέμασε στην εικόνα της εκκλησίας των Ζενίων και έγραψε στον τοίχο με το κάρβουνο:"Ειν οί πλεξούδες πού χενε μια κορασοπούλα,Ροδάνθη τη βαπτίσανε κι είναι Κριτσωτοπούλα".
Ντύθηκε ανδρικά ρούχα και πήγε στο αντάρτικο σώμα του Καπετάν Καζάνη,στο Λασίθι.
Ο καπετάνιος την δέχθηκε,χωρίς ν΄αντιληφθεί ούτε κι αυτός ,ούτε κανένα από τα παλικάρια του πως ήτανε γυναίκα,η φόνισσα του Χουρσίτ πασά.συστήθηκε σαν Μανωλιό.Μα ο καπετάνιος επειδή δεν είχε γένια το αμούστακο παλικάρι το βάπτισε Σπανομανώλη.
Έκανε πολλές ανδραγαθίες, εβοήθησε σε επικίνδυνες επιδρομές του σώματος του καπετάν Καζάνη κατά των Τούρκων και διακρίθηκε για την τόλμη ,το θάρρος της και απόκτησε τη φήμη ατρόμητου παλικαριού.
Ντύθηκε ανδρικά ρούχα και πήγε στο αντάρτικο σώμα του Καπετάν Καζάνη,στο Λασίθι.
Ο καπετάνιος την δέχθηκε,χωρίς ν΄αντιληφθεί ούτε κι αυτός ,ούτε κανένα από τα παλικάρια του πως ήτανε γυναίκα,η φόνισσα του Χουρσίτ πασά.συστήθηκε σαν Μανωλιό.Μα ο καπετάνιος επειδή δεν είχε γένια το αμούστακο παλικάρι το βάπτισε Σπανομανώλη.
Έκανε πολλές ανδραγαθίες, εβοήθησε σε επικίνδυνες επιδρομές του σώματος του καπετάν Καζάνη κατά των Τούρκων και διακρίθηκε για την τόλμη ,το θάρρος της και απόκτησε τη φήμη ατρόμητου παλικαριού.
Η Ροδάνθη έμεινε άγνωστη μέχρι το 1823.Ελαβε μέρος με τα άλλα παλικάρια της Κριτσάς στη διήμερη Μάχη της Κριτσάς εναντίον της επιδρομής των του Χασάν Πασα στη θέση "Κουτάραντο" -τοποθεσία πλησίον της αρχαίας πόλης "Λατώ η Ετέρα"-.Πολέμησε με γενναιότητα, αλλά τραυματίστηκε βαριά από τουρκικό βόλι και μεταφέρθηκε στην Κριτσά. Την στιγμή των ιατρικών περιποιήσεων έκπληκτοι αναγνώρισαν οι Κριτσώτες πως ο ηρωικός Σπανομανώλης, που ήταν πρώτος στις μάχες και επιδρομές κατά των Τούρκων, ήταν γυναίκα και μάλιστα η παπαδοπούλα και κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, που είχαν σφάξει με τον πιο απάνθρωπο τρόπο οι Τούρκοι τη μάνα της.
Την έκλαψε από καρδιάς όλη η κοινωνία της Κριτσάς και ντυμένη σα νυφούλα ενταφιάστηκε στον Πρόδρομο ( Νεκροταφείο της Κριτσάς).
Από το βιβλίο του Γεωργίου Ιωάννου Περάκη Διδασκάλου "Τα Ραντολόγια"
(δημοσιεύτηκε επίσης στην εφημερίδα του Συλλόγου Κριτσωτών Αττικής "Κάστελλος" Κριτσώτικα Νέα στο Τεύχος 2 ( Ιούλιος - Αύγουστος 1994)
(δημοσιεύτηκε επίσης στην εφημερίδα του Συλλόγου Κριτσωτών Αττικής "Κάστελλος" Κριτσώτικα Νέα στο Τεύχος 2 ( Ιούλιος - Αύγουστος 1994)
http://www.kritsa.eu
