Ο κινηματογράφος είναι σήμερα μια παραμελημένη τέχνη στην πόλη μας. Αν και το Ηράκλειο είναι η μεγαλύτερη πόλη του νησιού, παραμένει χωρίς δημοτική κινηματογραφική αίθουσα, ενώ η κινηματογραφική λέσχη που λειτουργούσε παλιότερα έχει αναστείλει κάθε δραστηριότητά της
Το σινεμά είναι ίσως η μόνη τέχνη που δεν ενισχύεται από το Δήμο Ηρακλείου, ειδικά κατά τη διάρκεια του ετήσιου καλοκαιρινού φεστιβάλ, όταν η πόλη υποδέχεται πλήθος αξιόλογων καλλιτεχνών. Η διαμορφωμένη κατάσταση δε μοιάζει καθόλου με την κινηματογραφική δραστηριότητα που συναντούσε κανείς εδώ σε παλιότερες εποχές.
Το Ηράκλειο χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετικά δραστήρια κινηματογραφική ζωή κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η οποία φυσικά οφειλόταν σε πολλούς παράγοντες που πλέον έχουν εκλείψει και γι’ αυτό δε θα ήταν δόκιμη η σύγκριση με το παρελθόν. Όπως σχεδόν ολόκληρη η χώρα, το Ηράκλειο έζησε ενεργά την άνθηση του κινηματογράφου ως κυρίαρχο μαζικό μέσο διασκέδασης και λάτρεψε τα είδωλά του, εγχώρια ή ξένα.
Η απήχηση που συνάντησε το σινεμά, ιδιαίτερα την εικοσαετία 1950-1970, οδήγησε στην ανάπτυξη πολλών επαγγελμάτων κι ενασχολήσεων γύρω απ’ αυτό, απασχολώντας ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών κι επαγγελματικών εξειδικεύσεων, τις περισσότερες φορές άσχετων με το μέσο. Εκείνοι που είχαν ήδη δημιουργήσει δικές τους επιχειρήσεις ή εξασκούσαν ιδιαιτέρως προσοδοφόρα και ευηπόληπτα επαγγέλματα, έμπαιναν στον κινηματογραφικό χώρο με τον πιο θεαματικό τρόπο μετά την παραγωγή μιας ταινίας: τη δημιουργία μιας αίθουσας. Αυτό βέβαια ίσχυε τα πρώτα χρόνια της ακμής, όταν επρόκειτο για κλειστές, πολυτελείς αίθουσες, αφού κατά το τέλος της περιόδου ήταν εύκολο για τον καθένα να μετατρέψει το οικόπεδό του σε θερινό σινεμά.
Έτσι, παρότι είναι δύσκολο να το φανταστεί κάποιος που δεν το έχει ζήσει, το Ηράκλειο το 1970 διέθετε δεκαοκτώ κινηματογράφους, χειμερινούς και θερινούς.
Όμως αυτή την εποχή οι περισσότεροι σημερινοί μεσήλικες την έχουν ζήσει και το πιθανότερο είναι ότι θα τη θυμούνται ακόμη, καθώς αποτέλεσε ακέραιο κομμάτι των νεανικών τους χρόνων. Εδώ θ’ ασχοληθούμε με μια πιο μακρινή περίοδο και γι’ αυτό λιγότερο γνωστή. Θ’ ανατρέξουμε πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να δούμε ποιοι κινηματογράφοι λειτουργούσαν στην πόλη του Ηρακλείου τις τέσσερις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πού βρίσκονταν και ποιοι ήταν οι ιδιοκτήτες τους.
Φαίνεται ότι ο κινηματογράφος καθυστέρησε να έρθει στο Ηράκλειο, αν και για άγνωστες μέχρι στιγμής αιτίες.
Η πρώτη κινηματογραφική προβολή στην ιστορία της πόλης πραγματοποιήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου του 1909, δεκατέσσερα χρόνια μετά την προβολή των Λυμιέρ και δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη ελληνική προβολή, στην Αθήνα.
Επρόκειτο για μια μηχανή προβολής η οποία είχε εγκατασταθεί σε εξωτερικό χώρο της πλατείας Δασκαλογιάννη. Χειριστής της ήταν ο Ριχάρδος Κούρμης. Οι προβολές συνεχίστηκαν την επόμενη χρονιά στο ίδιο μέρος, και το Σεπτέμβριο του 1910 το μηχάνημα μεταφέρθηκε στο θέατρο «Καλλιθέα»- το γνωστό «Απόλλωνα» στη λεωφόρο Δικαιοσύνης.
Υπαίθριες προβολές
Στη διάρκεια των πρώτων χρόνων λειτουργίας του κινηματογράφου, υπήρχαν επιχειρηματίες που διέθεταν τα χρήματα για ν’ αγοράσουν μια μηχανή προβολής, αλλά όχι αρκετά για να δημιουργήσουν ένα μόνιμο, ιδιόκτητο χώρο στον οποίο να στεγάσουν το προσφερόμενο θέαμα. Έτσι, επιδείκνυαν τις ταινίες που διέθεταν, σε δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους τους οποίους ενοικίαζαν. Απ’ αυτούς τους πρώτους κινηματογραφιστές, έχουν εντοπιστεί οι ακόλουθοι.
Ο Τιμολέοντας Ανδρεόπουλος
Το Μάρτιο του 1911 ξεκίνησε τη λειτουργία της η μηχανή προβολής του Τιμολέοντα Ανδρεόπουλου, την οποία είχε φέρει από την Αθήνα και είχε εγκαταστήσει κοντά στο θέατρο «Καλλιθέα», στη λεωφόρο Δικαιοσύνης.
Ο Νοταρμπάρτολος
Ένας άλλος πλανόδιος επιχειρηματίας ήταν ένας κινηματογραφιστής, πιθανότατα ιταλικής καταγωγής, με το επώνυμο Νοταρμπάρτολο. Πρωτοεμφανίστηκε στην πόλη το 1912, στήνοντας τη μηχανή του στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας, αργότερα κοντά στο θέατρο «Καλλιθέα» και τελικά στον εγκατελειμένο χώρο του θερινού κινηματοθεάτρου «Κρήτη», στο Μπεντενάκι, ενώ δεν αποκλείεται να ενοικίασε για ένα χρονικό διάστημα το θερινό «Πολυθέαμα» του Πουλακάκη. Προέβαλλε κυρίως ταινίες της γαλλικής εταιρείας «Πατέ» και δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό της πόλης αλλά περιόδευε σε επαρχιακές περιοχές, όπως η Νεάπολη.
Η ταμπέλα του είναι χαρακτηριστική STUDIOS CRETA FLIMS. Δίπλα του οι χωματόδρομοι πάνω στους οποίους διακρίνεται ένα κάρο, μεταφορικό μέσο της εποχής και πιο κάτω οι στύλοι το τηλεφωνικού δικτύου. Η φωτογραφία είναι περίπου στα 1920.
Κινηματογράφος Τριών Καμαρών
Υπάρχουν πληροφορίες για έναν ακόμα κινηματογραφιστή, του οποίου όμως δε γνωρίζουμε μέχρι στιγμής τα ακριβή στοιχεία. Το μόνο που ξέρουμε είναι η επωνυμία «Κινηματογράφος Τριών Καμαρών», την οποία χρησιμοποιούσε για να διαφημίσει τις προβολές του σε καταχωρίσεις που βρίσκουμε στον τύπο της περιόδου 1926-’28.
Η σημερινή πλατεία Ελευθερίας ήταν το επίκεντρο της κινηματογραφικής δραστηριότητας εκείνη την εποχή, αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία δε συγκλίνουν στο να ταυτιστεί ο συγκεκριμένος κινηματογράφος με κάποια από τις γνωστές αίθουσες που λειτουργούσαν εκεί. Αντιθέτως, όλα δείχνουν ότι επρόκειτο για ξεχωριστή, υπαίθρια επιχείρηση, πιθανόν πλανόδια.
Τα καφενεία
Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, το καφενείο είχε εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, ένα από τα οποία ήταν η παρουσίαση δημοσίων θεαμάτων, όπως παραστάσεις θεάτρου σκιών, ταχυδακτυλουργούς και, εν προκειμένω, κινηματογραφικές προβολές.
Υπάρχουν καταγεγραμμένα τέσσερα καφενεία που προέβαλλαν ταινίες τα καλοκαίρια στην πλατεία Ελευθερίας. Δύο απ’ αυτά είναι αυτόνομες επιχειρήσεις, ενώ τα άλλα δύο έχουν άμεση ιδιοκτησιακή σχέση με χώρους που ήδη λειτουργούσαν ή επρόκειτο να λειτουργήσουν ως κινηματογραφικές αίθουσες.
Το ΠοσειδώνΑναφορικά με τα πρώτα, το ένα ονομαζόταν «Ποσειδών» και άρχισε τις προβολές του το καλοκαίρι του 1928. Στην αρχή της σεζόν ξεκίνησε μόνο του, αλλά κατέληξε να συνεργάζεται με την επιχείρηση του Πουλακάκη που βρισκόταν δίπλα του.
Το καφενείο του Μανόλη Μηναδάκη
Το άλλο ήταν το καφενείο του Μανόλη Μηναδάκη, του επονομαζόμενου «Μπολσεβίκου», αργότερα ιδιοκτησία Παπακαλιάτη, όπου σήμερα στεγάζεται η Τράπεζα Κύπρου, στη γωνία της πλατείας και της οδού Αβέρωφ. Εκεί διεξάχθηκαν προβολές τα καλοκαίρια του 1927 και 1928.
Το καφενείο του κινηματοθεάτρου Πουλακάκη
Από τα δεύτερα, το ένα ήταν το καφενείο του κινηματοθεάτρου «Πουλακάκη», που είχε χτιστεί το 1923 και για το οποίο θα μιλήσουμε λεπτομερέστερα παρακάτω. Στην πρόσοψη του θεάτρου υπήρχε ένα καφενείο, το οποίο επίσης πραγματοποιούσε προβολές τα καλοκαίρια 1926-1928.
Το Ντορέ, αρχικά ιδιοκτησίας Πετράκη κι αργότερα Μανόλη Αγγελιδάκη
Το τελευταίο καφενείο, ήταν το περιβόητο «Ντορέ», αρχικά ιδιοκτησίας Πετράκη κι αργότερα Μανόλη Αγγελιδάκη. Είχε ξεκινήσει να λειτουργεί ως καφενείο, εξελίχθηκε σε κέντρο διασκέδασης και τελικά σε κινηματογράφο στη δεκαετία του ’50. Στα τέλη του 1920, ως καφενείο, προέβαλλε ταινίες στον εξωτερικό του χώρο.
Οι χειμερινοί
Τα πρώτα χρόνια μετά την έλευση του κινηματογράφου στην πόλη, η δημιουργία καινούριων κτιρίων, με αποκλειστική προοπτική τη χρήση τους ως κινηματογραφικές αίθουσες δεν ήταν καθόλου συνηθισμένη. Νομίζουμε ότι αυτό είναι εύλογο, καθώς τέτοια εγχειρήματα ήταν πολύ δαπανηρά, ενώ η νέα εφεύρεση δεν είχε ακόμη αποδείξει τη σταθερή εμπορικότητά της. Στην περίοδο πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην πόλη λειτουργούσαν μόνο τέσσερις κλειστές αίθουσες προβολών, η καθεμία με διαφορετική ιστορία πίσω της.
Το θέατρο Καλλιθέα, το μετέπειτα Αγλαϊα,
ο πρόγονος του Απόλλων
Το 1899 εγκαινιάστηκε ένα κλειστό, πολυτελές θέατρο που ονομαζόταν «Καλλιθέα» και είχε ιδιοκτήτη τον Σαμή Μπέη. Ήταν ο ‘πρόγονος’ του σημερινού «Απόλλωνα», καθώς βρισκόταν στην ίδια θέση, στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, και για κάποιο διάστημα διατηρούσε την ίδια ονομασία. Χαρακτηρίζεται από τις πολλές αλλαγές στην ιδιοκτησία και την ονομασία του, η οποία άλλαξε πέντε φορές στη διάρκεια της λειτουργίας του.
Πρόκειται για μια αίθουσα που την είχε αγοράσει ο μουσικός σύλλογος “Απόλλων” από το γνωστό επιχειρηματία Πουλακάκη.
Πρόεδρος του μουσικού συλλόγου ήταν ο γιατρός Νικόλαος Βογιατζάκης, αδελφός του δημάρχου Ηρακλείου Ιωάννη Βογιατζάκη. Σύζυγος του γιατρού ήταν η Αγλαϊα, η οποία έπεισε τον σύζυγό της προκειμένου η αίθουσα να δοθεί στον Κοκκέβη.
Εξαιτίας της παραχώρησης αυτής ο προαναφερόμενος επιχειρηματίας από το 1924 μέχρι το 1926 ονόμασε τον κινηματογράφο “Αγλαϊα”. Στη συνέχεια ονομάσθηκε “Απόλλων”. Τον αγοράζει στη συνέχεια ο Κώστας Λιναρδάκης και τον δούλεψε συνεχώς έως και το 1936, όπου έπιασε φωτιά, κάηκε ολοσχερώς και τον ξανακτίζει στο διάστημα 1936 μέχρι 1956.
Το Δεκέμβριο του 1931 ο «Απόλλων» εγκατέστησε ηχητικό εξοπλισμό, χρησιμοποιώντας τα δύο πιο σύγχρονα συστήματα της εποχής, Vitaphone και Movietone. Το 1933 έκανε την έναρξή της η θερινή οθόνη του κινηματογράφου σε εξωτερικό χώρο της αίθουσας.
Το 1956, ο «Απόλλων», ανακαινισμένος πια, επαναλειτούργησε υπογείως, με την ταράτσα να χρησιμεύει ως θερινός, ο οποίος όμως το 1963 έδωσε τη θέση του σε μια δεύτερη κλειστή αίθουσα, τον «Νέο Απόλλωνα».
Έκλεισε οριστικά το 1991.
Στη δεκαετία του ’70 το κτίριο αγοράστηκε από το Ταμείο Συντάξεων Υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος και έκλεισε οριστικά το 1991. Το μέλλον του ταλαντεύτηκε σε αχρησία για πολλά χρόνια έως ότου έγινε εμπορικό κέντρο.
Ο Κινηματογράφος Μινώα
Όταν ο Λιναρδάκης κατασκεύαζε τον “Απόλλωνα” χρησιμοποίησε ένα από τα διασημότερα μνημεία της πόλης για να στεγάσει μια άλλη επιχείρησή του.
Τον κινηματογράφο Μινώα στη σημερινή Βασιλική του Αγίου Μάρκου μια από τις ιστορικές αίθουσες της πόλης. όλα αυτά τα χρόνια μέχρι το 1956, λειτουργούσε το “Μινωά”.
Πρόκειται για ενετικό ναό, αφιερωμένο στον προστάτη της Βενετίας. Επί τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε τέμενος που ανήκε στον αρχηγό των οικονομικών Δεφτερδάρ Αχμέτ Πασά, γι’ αυτό κι ήταν γνωστό ως Δεφτερδάρ τζαμί, ονομασία με την οποία συναντάται στις εφημερίδες των αρχών του αιώνα (ως ‘Τεφτερντάρ’ τζαμί).
Είχε ειδικό χώρο στα θεωρεία για τα υψηλά πρόσωπα της πόλης μας. Στη Γαλαρία βέβαια, δηλαδή στα μπροστινά καθίσματα, η τιμή του εισιτηρίου ήταν πιο χαμηλή απ’ ό,τι στα άλλα σημεία του κινηματογράφου.
Σύμφωνα με περιγραφή σε εφημερίδα της εποχής, η αίθουσα ήταν εξοπλισμένη με συστήματα εξαερισμού και θέρμανσης, πλούσιο φωτισμό και μάλιστα διέθετε θεωρεία αποκλειστικά για το Νομάρχη και το Δήμαρχο
Ο πρώτος κινηματογράφος Παλλάς
Επίσης στην οδό 1821 εκεί που σήμερα είναι τα ηλεκτρικά είδη του Βασιλειάδη, στον Καθολικό Ναό του Αγίου Ιωάννη ο κινηματογράφος “Παλλάς”.
Αυτός ήταν ένας χειμερινός κινηματογράφος που βρισκόταν στην περιοχή του Χεϊτάν (ή Σεϊτάν) Ογλού και στεγαζόταν στο τέμενος του Μαχμούτ Αγά, όπως είχε μετατραπεί σε τζαμί και μετονομαστεί ο ενετικός Καθολικός ναός του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή, ο οποίος βρισκόταν στο τέρμα της οδού 1821. Λειτούργησε από το 1933 μέχρι το 1937 και διέθετε ηχητικό σύστημα, κατάλληλο για την προβολή ομιλουσών ταινιών.
Οι θερινοί
Η ίδρυση και η λειτουργία ενός θερινού κινηματογράφου απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήταν τόσο δύσκολη. Ο αριθμός των θερινών που δημιουργηθήκαν στην πόλη κατά τη διάρκεια του αιώνα είναι τριπλάσιος απ’ αυτόν των χειμερινών. Αρκεί κάποιος να διέθετε ένα οικόπεδο που δε χρησιμοποιούσε, να υψώσει έναν αυλότοιχο για να το οριοθετήσει και ν’ αγοράσει καρέκλες, έξοδο που μπορούσε ν’ αποφύγει αν αποφάσιζε να χτίσει εξέδρες. Τα μόνα ουσιαστικά έξοδα αφορούσαν τον εξοπλισμό και την ενοικίαση των ταινιών, που όμως δεν ήταν ιδιαιτέρως μεγάλα για ανθρώπους που ήταν ήδη επιχειρηματίες και μπορούσαν να διαθέσουν χρήματα. Άλλες φορές πάλι, οι ιδιοκτήτες του οικοπέδου παραχωρούσαν το χώρο σ’ έναν έμπειρο κινηματογραφικό επιχειρηματία που αναλάμβανε τις συναλλαγές με τις εταιρείες εκμετάλλευσης, με τον οποίο κατόπιν μοιράζονταν τα κέρδη βάσει συμφωνίας.
Το θερινό κινηματοθέατρο Πολυθέαμα
Τον Ιούλιο του 1911, ο Αλέξανδρος Πουλακάκης άνοιξε την πρώτη του κινηματογραφική επιχείρηση, το θερινό κινηματοθέατρο «Πολυθέαμα», στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το μέγαρο «Ηλέκτρα», στην πλατεία Ελευθερίας.
Η χωρητικότητά του ξεπερνούσε τα χίλια άτομα και διέθετε δικό του σύστημα ηλεκτροφωτισμού. Σε εφημερίδα της εποχής μάλιστα, ένας δημοσιογράφος προτείνει στο δημοτικό συμβούλιο να συνάψει συμφωνία με τον Πουλακάκη, ώστε η γεννήτριά του να παράσχει φως για ολόκληρη την πλατεία Τριών Καμαρών.
Το 1922 το «Πολυθέαμα» έκλεισε και στο χώρο του άρχισε να χτίζεται το κλειστό κινηματοθέατρο του Πουλακάκη.
Το νέο, πολυτελές θέατρο ολοκληρώθηκε το ’23, έφερε το επώνυμο του ιδιοκτήτη του, κι από το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς άρχισε να προβάλλει ταινίες χωρίς ποτέ να σταματήσει τη θεατρική δραστηριότητά του.
Τα Χριστούγεννα του 1931, το «Πουλακάκη» έγινε η πρώτη αίθουσα στην πόλη με εξοπλισμό ηχητικών ταινιών. Το 1933 άλλαξε ιδιοκτησία, περνώντας σε μια τριανδρία επιχειρηματιών, τους Λεωνίδα Χατζηδάκη, Γιάννη Τσιλένη και Κώστα Ρασιδάκη. Η αίθουσα δε μετονομάστηκε αμέσως, καθώς ακόμη και κατά τη διάρκεια της Κατοχής ήταν γνωστή με το αρχικό της όνομα, το οποίο τελικά άλλαξε το Δεκέμβρη του 1944 σε «Ηλέκτρα» και παρέμεινε μ’ αυτό μέχρι το τέλος της λειτουργίας της. Παράλληλα, λειτουργούσε και θερινή, ομώνυμη οθόνη, η είσοδος της οποίας βρισκόταν στη σημερινή οδό Αβέρωφ.
Σταδιακά, ο Τσιλένης απέκτησε πλήρη κυριότητα της επιχείρησης, ενώ κατά καιρούς είχε υπενοικιάσει και άλλες αίθουσες. Εκείνος πέθανε το 1977, το σινεμά έκλεισε οριστικά το 1980 και το 1981 κατεδαφίστηκε για να δώσει τη θέση του στο κτίριο που σήμερα φέρει το όνομα του κινηματογράφου και του ιδιοκτήτη του.
Ο κινηματογράφος Αλκαζάρ
Λειτούργησε μεταξύ 1928- ’37, με ιδιοκτήτη τον Λιναρδάκη, ο οποίος το χρησιμοποιούσε ως ομιλούντα θερινό κινηματογράφο, σε αντίθεση με τον θερινό «Απόλλωνα», ο οποίος προέβαλλε βουβές ταινίες ακόμη και μετά την έλευση του ήχου. Βρισκόταν απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο, στο χώρο όπου σήμερα υπάρχει η υπαίθρια έκθεση... επιγραφικών πλακών.
Ο κινηματογράφος Βόσπορος
Άλλος ένας θερινός κινηματογράφος στην περιοχή του Αρχαιολογικού Μουσείου, στο οικόπεδο μέχρι πρότινος ιδιοκτησία του Ιδρύματος Καλοκαιρινού, χώρος ο οποίος για κάποια χρόνια ήταν γνωστός ως ‘οικόπεδο Σταρίδα’.
Ξεκίνησε να λειτουργεί ως κινηματογράφος το 1929, έγινε ομιλών το 1934, κι έκλεισε ένα χρόνο αργότερα. Ως ιδιοκτήτες, αναφέρονται οι Τσαμπουράκης και Φραγκούλης.
Ο κινηματογράφος Αλάμπρα
Λειτούργησε από το 1929 μέχρι το 1933 στην περιοχή της πλατείας Δασκαλογιάννη. Βρίσκονται δύο αναφορές σχετικά με την ακριβή θέση του.
Συγκεκριμένα, σε φύλλο της εφημερίδας «Ελευθέρα Σκέψις» του 1929 προσδιορίζεται ως ‘πρώην Ορφανοτροφείον’, ενώ ο Χατζιδάκης, στη σειρά άρθρων του για την ιστορία των θεάτρων του Ηρακλείου στον «Ελεύθερο Τύπο» τη δεκαετία του ’50, αναφέρει το ‘Οίκημα Δημοτικής Φιλαρμονικής’ ως τοποθεσία του.
Ο κινηματογράφος Σπλέντιτ
Κινηματοθέατρο για το οποίο δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία, εκτός από το ότι βρισκόταν στο Καμαράκι, στη λεωφόρο Καλοκαιρινού, και πιθανότατα λειτούργησε μόνο το καλοκαίρι του 1934.
Ο κινηματογράφος Πάνθεον/ Κάντια
Βρισκόταν απέναντι από το άγαλμα του Βενιζέλου, στον εξωτερικό χώρο του Ηρώου, ο οποίος κατά τις δεκαετίες ’80 και ’90 ήταν διαμορφωμένος ως ‘Λούνα-Παρκ’. Ξεκίνησε το 1929, αλλά δεν έχει εξακριβωθεί μέχρι πότε συνέχισε να λειτουργεί. Πάντως, στη δεκαετία του ’50 είχε προ πολλού απαλλοτριωθεί για να διαμορφωθεί ‘δημοτικός κήπος’.
Το 1968 επαναλειτούργησε μέχρι το 1976, στο χώρο αριστερά του Ηρώου με τη νέα ονομασία «Κάντια» και διευθυντή τον Γιώργο Κιαγιαδάκη. Η συνολική χωρητικότητά του ήταν αρκετά μεγαλύτερη από τα χίλια καθίσματα που διέθετε.
Ο κινηματογράφος Αστόρια
Επίσης ο κινηματογράφος “Αστόρια” του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο γιατρός Ευάγγελος Χατζάκης που υπήρξε ένας από τους πιο πολυτελείς για την εποχή του, αλλά και σήμερα φυσικά που συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του.
Κυριακή 12 του Οκτώβρη στα 1958. Με το δικό του τρόπο ο “Ανταίος” ο αείμνηστος λογοτέχνης Κωστής Φραγκούλης, μας περιγράφει τα εγκαίνια του “Αστόρια”. Μας φέρνει στο νου μας τον ιδιοκτήτη του, τον χειρούργο γιατρό Ευάγγελο Χατζάκη, την συγκίνησή του που τον διακατείχε εκείνη τη μέρα
Χαρακτήρισε το “Αστόρια” σαν μια καλοδουλεμένη πολύτιμη πέτρα που θα στόλιζε το περιδέραιο του Ηρακλείου. Μας “μεταφέρει” σ’ εκείνο το χώρο που κατά ένα επαναστατικό τρόπο συνδύαζε το φωτισμό, την ακουστική, την οθόνη, την προοπτική και τη διευθέτηση του χώρου, προσδοκώντας την άνεση στον θεατή.
Ένα πραγματικό μνημείο πολιτισμού στον τομέα της ψυχαγωγίας. Δίκαια, κατά τον αείμνηστο Κωστή Φραγκούλη, ο γιατρός Χατζηδάκης θα μπορούσε εκείνη την στιγμή να επαναλάβει σε παραλλαγή προς τους Αθηναίους συναδέλφους του, αυτούς που ασχολούνταν με κινηματογραφικές επιχειρήσεις: “Νενίκηκά σας Αθηναίοι”.
Ο κινηματογράφος Κρόνος
Ακόμα, ο “Κρόνος” βρίσκεται στον Πόρο στην οδό Νηρέως 7 και ήταν ιδιοκτησίας του σαπωνοποιού Λιαπάκη.
Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1955 και τερμάτισε την λειτουργία του το 2017.
Ο κινηματογράφος Ρίβολι
Ο κινηματογράφος “Ρίβολι” που στη συνέχεια ονομάσθηκε “Ολύμπια”, λειτουργούσε σε μια πάροδο της Λ. 62 Μαρτύρων, στην οδό Ινάτου 2, απέναντι από το κατάστημα με τα ανταλλακτικά του Τσιγώνη. Χαρακτηριστικό ήταν το ότι η οροφή του ανοιγόκλεινε.
Ο κινηματογράφος Ορφέας
Ο κινηματογράφος “Ορφέας” ως μεταπολεμικός χειμερινός, ξεκίνησε τον 1987 με την οροφή του να ανοίγει την καλοκαιρινή περίοδο. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Βαρδιάμπασης. Στον “Ορφέα” προβάλλονταν έργα, κυρίως, “υπέρμετρου” συναισθηματικού περιεχομένου. Κάποτε ένας αόματος θεατής ζητούσε εναγωνίως κάποια θέση προκειμένου να πρακολουθήσει μια τολμηρή τέτοια ταινία. Οι θαμμώνες του είπαν: “αφού δεν βλέπεις”, τί θέλεις τη θέση; για να πάρουν την απάντηση: “μπορεί να μη βλέπω, αλλά ακούω καλά”
Ο κινηματογράφος Σταυρωτή
Στην οδό Αθηνάς ήταν η είσοδος του κιν/φου “Σταυρωτή” ιδιοκτησίας του Μανόλη Αγγελιδάκη. Επρόκειτο για έναν από τους πιο σύγχρονους κιν/φους της περιοχής του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου. Από την πίσω πλευρά του περνούσε η οδός Χρυσοστόμου.
Ο κινηματογράφος Κάστρο
Ένας άλλος μεταπολεμικός κιν/φος ήταν το “Κάστρο” στη Λ. Δημοκρατίας, εκεί που σήμερα είναι το πολυκατάστημα “Hondos Center”. Ιδιοκτήτης του ήταν ο γιατρός Παπαγεωργίου, που αργότερα ήταν και εκδότης της τοπικής εφημερίδας “Δημοκράτης”. Ο συγκεκριμένος κιν/φος την δεκαετία του εξήντα ήταν στις δόξες του, εκεί έπαιξαν μεγάλες μορφές, όπως ο Μυράτ, η Βουγιουκλάκη και άλλοι.
Ο κινηματογράφος Παλλάς
Αριστερά του Καπετανάκειου στην οδό Αρχιμήδους 3 όπως κατεβαίνουμε, λειτουργούσε , ο κιν/φος “Παλλάς”
Ο κινηματογράφος Λούξ
Στην Λ. Ικάρου δε και Τρίτωνος γωνία, το σημερινό δρόμο Στέργιου Σπανάκη, υπήχε ο κιν/φος “Λουξ”, που στη συνέχεια μετονομάσθηκε “Κνωσός” του Ευριπίδη Σχιζάκη. Αυτός αρχικά λειτούργησε ως θέατρο και μετά ως κιν/φος.
Ο κινηματογράφος Ηρόδοτος
Πάνω από το παλιό Καρνάγιο στην Νέα Αλικαρνασσό, στην οδό Δωδεκανήσου λειτουργούσε απο το 1983 ο “Ηρόδοτος” ιδιοκτησίας των αδελφών Τσαγκαράκη.
Ο κινηματογράφος Γαλαξίας
Στην περιοχή του Μασταμπά και συγκεκριμένα στη Λ. Ακαδημίας 96 τη σημερινή Α. Παπανδρέου, διαγώνια από την ταβέρνα “Αμυγδαλιές” υπήρχε μέχρι και τα τελευταία χρόνια ο θερινός κιν/φος “Γαλαξίας” ιδιοκτησίας του Γιώργου Κιοσκλή.
Οκινηματογράφος σταμάτησε να λειτουργεί το 2006 και πρίν απο λίγα χρόνια κατεδαφίστηκε και στην θέση του κατασκευάστηκε πολυώροφη πολυκατοικία.
Ο Γιώργος Κιοσκλής διετέλεσε και μηχανικός στον κιν/φο, επίσης αντιπρόσωπος ταινιών και προσέφερε τις υπηρεσίες του ως περιπλανόμενος κινηματογραφιστής σ’ όλο το Νομό Ηρακλείου, αλλά και σε άλλα μέρη του νησιού μας.
Ο κινηματογράφος Ρομάντικα
Οι παλιότεροι τον θυμούνται καλά. Στην περιοχή της Παναγίτσας λειτουργούσε ο θερινός κιν/φος “Ρομάντικα” με ιδιοκτήτη τον Εμμανουήλ Σαββάκη. Πιο συγκεκριμένα στην διασταύρωση των οδών Πατρ. Φωτίου και Λευθεραίου.
Ο κινηματογράφος Αίγλη
Επίσης στην διασταύρωση των οδών Θερίσου και Α. Παπανδρέου εκεί που σήμερα είναι το Σούπερ Μάρκετ του Χαλκιαδάκη, απέναντι από το 28ο Δημ. Σχολείο, στην οδό Παπαγιάννη Σκουλά 19-23, στο τέρματης Θερίσου ήταν ο θερινός κιν/φος του Δόξα, η “Αίγλη”. Σήμερα εκεί, υπάρχει μάνδρα με αυτοκίνητα.
Ο κινηματογράφος Όαση
Τέλος, δεν θα μπορούσα να παραλείψω το θερινό κιν/φο “Όαση” ο οποίος άφησε εποχή. Δυο από τους ιδιοκτήτες του ήταν ο Κωνσταντινίδης και ο Χελιδόνης. Συχνά έρχονταν θίασοι και η “Όαση” γίνονταν αποδέκτης σπουδαίων θεατρικών ομάδων. Βέβαια όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί τις ελεύθερες ώρες τους, πολλές φορές κυκλοφορούσαν στην πόλη του Ηρακλείου.
Τότε, την δεκαετία του εξήντα μια ωραία ηθοποιός Ρόζα, το μικρό της όνομα, αλλά με μια υπερβολικά μεγάλη μύτη, ενώ κυκλοφορούσε στην αγορά του Ηρακλείου, δέχτηκε την αυτοσχέδια πειραχτική μαντινάδα του Γκιαουρογιάννη. Ο Γκιαουρογιάννης ήταν ένας μανάβης και πολλές φορές τον προκαλούσαν οι συνάδελφοί του αλλά και οι άνθρωποι της αγοράς που τον ήξεραν, να λέει διάφορα. Βλέποντας λοιπόν τη Ρόζα και δεχόμενος και κάποια πίεση από τους υπολοίπους, είπε στο παρακάτω δίστιχο:
“Καλή που είναι η Ρόζα μας
δε θέλει παρασόλι
ο ασκιανός της μύτης της
τηνέ σκεπάζει όλη”.
Μετά το μεσημέρι 2.00-4.00 γίνονταν προβολή παιδικών έργων στους χειμερινούς κιν/φους. Έργα που προβάλλονταν ήταν: “Χονδρός - Λιγνός, Κλέφτες - αστυνόμοι”, Τρωικός Πόλεμος, Ινδιάνοι και καουμπόιδες” και άλλα, Μέχρι την δεκαετία του τριάντα ήταν βουβός ο κιν/γράφος. Μετά έγινε ηχητικός. Πολλές φορές που έρχονταν θίασοι, για όσες μέρες γίνονταν θεατρικές παραστάσεις υπήρχαν θέσεις κλεισμένες για την άρχουσα και πλούσια τάξη της πόλης μας. Σχετικά με την υποστήριξη των διαφόρων προβολών υπήρχαν οι μηχανικοί κιν/φου. Αυτοί ήταν: Ο Γιώργος Κιοσκλής, ο Ηλίας Λάβδας, ο Μανόλης Γαβαλάς και στον Απόλλωνα δυο σημερινοί γνωστοί επιχειρηματίες στο χώρο της Τέχνης, οι κύριοι Μανόλης Χατζάκης και Λευτέρης Πιταροκοίλης. Ακόμα πάντοτε στην είσοδο υπήρχε εφοριακός υπάλληλος για τον έλεγχο των εισιτηρίων, ο οποίος στα μέσα της τελευταίας προβολής σφράγιζε τα κομμένα εισιτήρια και αποχωρούσε.
*Το κείμενο βασίζεται στη διπλωματική εργασία του Ν. Τσαγκαράκη (Μ.Δ.Ε. Ιστορία Κινηματογράφου), Καταγραφή των κινηματογραφικών αιθουσών στο Ηράκλειο Κρήτης από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 2004, ΠανεπιστήμιοΚρήτης, 2005, επόπτρια Ε.Α. Δελβερούδη.
Στοιχεία αντλήσαμε απο τον Νίκο Τζαγκαράκη, Δημήρη Σάββα
Φωτογραφικό υλικό αντλήσαμε απο το προσωπικό αρχείο του Αντώνη Γενναράκη, Μιχάλη Ναλετάκη, Κώστα Χατζάκη, απο την εφημερίδα Πατρίς, και απο τις ομάδες - Αγνωστες γωνιές της Κρήτης και e-stories.blogspot
Το σινεμά είναι ίσως η μόνη τέχνη που δεν ενισχύεται από το Δήμο Ηρακλείου, ειδικά κατά τη διάρκεια του ετήσιου καλοκαιρινού φεστιβάλ, όταν η πόλη υποδέχεται πλήθος αξιόλογων καλλιτεχνών. Η διαμορφωμένη κατάσταση δε μοιάζει καθόλου με την κινηματογραφική δραστηριότητα που συναντούσε κανείς εδώ σε παλιότερες εποχές.
Το Ηράκλειο χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετικά δραστήρια κινηματογραφική ζωή κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η οποία φυσικά οφειλόταν σε πολλούς παράγοντες που πλέον έχουν εκλείψει και γι’ αυτό δε θα ήταν δόκιμη η σύγκριση με το παρελθόν. Όπως σχεδόν ολόκληρη η χώρα, το Ηράκλειο έζησε ενεργά την άνθηση του κινηματογράφου ως κυρίαρχο μαζικό μέσο διασκέδασης και λάτρεψε τα είδωλά του, εγχώρια ή ξένα.
Η απήχηση που συνάντησε το σινεμά, ιδιαίτερα την εικοσαετία 1950-1970, οδήγησε στην ανάπτυξη πολλών επαγγελμάτων κι ενασχολήσεων γύρω απ’ αυτό, απασχολώντας ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών κι επαγγελματικών εξειδικεύσεων, τις περισσότερες φορές άσχετων με το μέσο. Εκείνοι που είχαν ήδη δημιουργήσει δικές τους επιχειρήσεις ή εξασκούσαν ιδιαιτέρως προσοδοφόρα και ευηπόληπτα επαγγέλματα, έμπαιναν στον κινηματογραφικό χώρο με τον πιο θεαματικό τρόπο μετά την παραγωγή μιας ταινίας: τη δημιουργία μιας αίθουσας. Αυτό βέβαια ίσχυε τα πρώτα χρόνια της ακμής, όταν επρόκειτο για κλειστές, πολυτελείς αίθουσες, αφού κατά το τέλος της περιόδου ήταν εύκολο για τον καθένα να μετατρέψει το οικόπεδό του σε θερινό σινεμά.
Όπως σε άλλα μέρη της Ελλάδας, κατά το πρώτο διάστημα εμφάνισης του κινηματογράφου στο Ηράκλειο, προβολές πραγματοποιούνταν κυρίως σε πλατείες, καφενεία και θέατρα. Η πλατεία Ελευθερίας ήταν τότε το κέντρο της πόλης και
παρέμεινε επίκεντρο της ψυχαγωγικής δραστηριότητας για το μεγαλύτερο διάστημα του αιώνα.
Γύρω απ’ αυτήν βρίσκονταν συγκεντρωμένα καφενεία, θέατρα και αργότερα κινηματογράφοι, μέρη στα οποία αναπτύχθηκε η τοπική κινηματογραφική δραστηριότητα..
Τα καφενεία «Ποσειδών», «Μπολσεβίκου», «Ντόρε» και αυτό του θεάτρου «Πουλακάκη», φιλοξενούσαν στον υπαίθριο χώρο τους προβολές τα καλοκαίρια της περιόδου 1926-’28. Επίσης, υπάρχουν επιχειρήσεις για τις οποίες δε διευκρινίζεται τοποθεσία λειτουργίας, αλλά για ορισμένες μπορεί να πιθανολογήσει κανείς ότι επρόκειτο για υπαίθριες λόγω του ονόματός τους, όπως αυτή των «Τριών Καμαρών», παλιότερη ονομασία της πλατείας Ελευθερίας.
Έτσι, παρότι είναι δύσκολο να το φανταστεί κάποιος που δεν το έχει ζήσει, το Ηράκλειο το 1970 διέθετε δεκαοκτώ κινηματογράφους, χειμερινούς και θερινούς.
Όμως αυτή την εποχή οι περισσότεροι σημερινοί μεσήλικες την έχουν ζήσει και το πιθανότερο είναι ότι θα τη θυμούνται ακόμη, καθώς αποτέλεσε ακέραιο κομμάτι των νεανικών τους χρόνων. Εδώ θ’ ασχοληθούμε με μια πιο μακρινή περίοδο και γι’ αυτό λιγότερο γνωστή. Θ’ ανατρέξουμε πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να δούμε ποιοι κινηματογράφοι λειτουργούσαν στην πόλη του Ηρακλείου τις τέσσερις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πού βρίσκονταν και ποιοι ήταν οι ιδιοκτήτες τους.
Φαίνεται ότι ο κινηματογράφος καθυστέρησε να έρθει στο Ηράκλειο, αν και για άγνωστες μέχρι στιγμής αιτίες.
Ωγκύστ και Λουί Λυμιέρ
Η πρώτη κινηματογραφική προβολή στην ιστορία της πόλης πραγματοποιήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου του 1909, δεκατέσσερα χρόνια μετά την προβολή των Λυμιέρ και δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη ελληνική προβολή, στην Αθήνα.
Επρόκειτο για μια μηχανή προβολής η οποία είχε εγκατασταθεί σε εξωτερικό χώρο της πλατείας Δασκαλογιάννη. Χειριστής της ήταν ο Ριχάρδος Κούρμης. Οι προβολές συνεχίστηκαν την επόμενη χρονιά στο ίδιο μέρος, και το Σεπτέμβριο του 1910 το μηχάνημα μεταφέρθηκε στο θέατρο «Καλλιθέα»- το γνωστό «Απόλλωνα» στη λεωφόρο Δικαιοσύνης.
Υπαίθριες προβολές
Στη διάρκεια των πρώτων χρόνων λειτουργίας του κινηματογράφου, υπήρχαν επιχειρηματίες που διέθεταν τα χρήματα για ν’ αγοράσουν μια μηχανή προβολής, αλλά όχι αρκετά για να δημιουργήσουν ένα μόνιμο, ιδιόκτητο χώρο στον οποίο να στεγάσουν το προσφερόμενο θέαμα. Έτσι, επιδείκνυαν τις ταινίες που διέθεταν, σε δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους τους οποίους ενοικίαζαν. Απ’ αυτούς τους πρώτους κινηματογραφιστές, έχουν εντοπιστεί οι ακόλουθοι.
Ο Τιμολέοντας Ανδρεόπουλος
Το Μάρτιο του 1911 ξεκίνησε τη λειτουργία της η μηχανή προβολής του Τιμολέοντα Ανδρεόπουλου, την οποία είχε φέρει από την Αθήνα και είχε εγκαταστήσει κοντά στο θέατρο «Καλλιθέα», στη λεωφόρο Δικαιοσύνης.
Ο Νοταρμπάρτολος
Ένας άλλος πλανόδιος επιχειρηματίας ήταν ένας κινηματογραφιστής, πιθανότατα ιταλικής καταγωγής, με το επώνυμο Νοταρμπάρτολο. Πρωτοεμφανίστηκε στην πόλη το 1912, στήνοντας τη μηχανή του στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας, αργότερα κοντά στο θέατρο «Καλλιθέα» και τελικά στον εγκατελειμένο χώρο του θερινού κινηματοθεάτρου «Κρήτη», στο Μπεντενάκι, ενώ δεν αποκλείεται να ενοικίασε για ένα χρονικό διάστημα το θερινό «Πολυθέαμα» του Πουλακάκη. Προέβαλλε κυρίως ταινίες της γαλλικής εταιρείας «Πατέ» και δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό της πόλης αλλά περιόδευε σε επαρχιακές περιοχές, όπως η Νεάπολη.
Η ταμπέλα του είναι χαρακτηριστική STUDIOS CRETA FLIMS. Δίπλα του οι χωματόδρομοι πάνω στους οποίους διακρίνεται ένα κάρο, μεταφορικό μέσο της εποχής και πιο κάτω οι στύλοι το τηλεφωνικού δικτύου. Η φωτογραφία είναι περίπου στα 1920.
Κινηματογράφος Τριών Καμαρών
Υπάρχουν πληροφορίες για έναν ακόμα κινηματογραφιστή, του οποίου όμως δε γνωρίζουμε μέχρι στιγμής τα ακριβή στοιχεία. Το μόνο που ξέρουμε είναι η επωνυμία «Κινηματογράφος Τριών Καμαρών», την οποία χρησιμοποιούσε για να διαφημίσει τις προβολές του σε καταχωρίσεις που βρίσκουμε στον τύπο της περιόδου 1926-’28.
Η σημερινή πλατεία Ελευθερίας ήταν το επίκεντρο της κινηματογραφικής δραστηριότητας εκείνη την εποχή, αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία δε συγκλίνουν στο να ταυτιστεί ο συγκεκριμένος κινηματογράφος με κάποια από τις γνωστές αίθουσες που λειτουργούσαν εκεί. Αντιθέτως, όλα δείχνουν ότι επρόκειτο για ξεχωριστή, υπαίθρια επιχείρηση, πιθανόν πλανόδια.
Τα καφενεία
Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, το καφενείο είχε εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, ένα από τα οποία ήταν η παρουσίαση δημοσίων θεαμάτων, όπως παραστάσεις θεάτρου σκιών, ταχυδακτυλουργούς και, εν προκειμένω, κινηματογραφικές προβολές.
Υπάρχουν καταγεγραμμένα τέσσερα καφενεία που προέβαλλαν ταινίες τα καλοκαίρια στην πλατεία Ελευθερίας. Δύο απ’ αυτά είναι αυτόνομες επιχειρήσεις, ενώ τα άλλα δύο έχουν άμεση ιδιοκτησιακή σχέση με χώρους που ήδη λειτουργούσαν ή επρόκειτο να λειτουργήσουν ως κινηματογραφικές αίθουσες.
Το ΠοσειδώνΑναφορικά με τα πρώτα, το ένα ονομαζόταν «Ποσειδών» και άρχισε τις προβολές του το καλοκαίρι του 1928. Στην αρχή της σεζόν ξεκίνησε μόνο του, αλλά κατέληξε να συνεργάζεται με την επιχείρηση του Πουλακάκη που βρισκόταν δίπλα του.
Το καφενείο του Μανόλη Μηναδάκη
Το άλλο ήταν το καφενείο του Μανόλη Μηναδάκη, του επονομαζόμενου «Μπολσεβίκου», αργότερα ιδιοκτησία Παπακαλιάτη, όπου σήμερα στεγάζεται η Τράπεζα Κύπρου, στη γωνία της πλατείας και της οδού Αβέρωφ. Εκεί διεξάχθηκαν προβολές τα καλοκαίρια του 1927 και 1928.
Το καφενείο του κινηματοθεάτρου Πουλακάκη
Από τα δεύτερα, το ένα ήταν το καφενείο του κινηματοθεάτρου «Πουλακάκη», που είχε χτιστεί το 1923 και για το οποίο θα μιλήσουμε λεπτομερέστερα παρακάτω. Στην πρόσοψη του θεάτρου υπήρχε ένα καφενείο, το οποίο επίσης πραγματοποιούσε προβολές τα καλοκαίρια 1926-1928.
Το τελευταίο καφενείο, ήταν το περιβόητο «Ντορέ», αρχικά ιδιοκτησίας Πετράκη κι αργότερα Μανόλη Αγγελιδάκη. Είχε ξεκινήσει να λειτουργεί ως καφενείο, εξελίχθηκε σε κέντρο διασκέδασης και τελικά σε κινηματογράφο στη δεκαετία του ’50. Στα τέλη του 1920, ως καφενείο, προέβαλλε ταινίες στον εξωτερικό του χώρο.
Οι χειμερινοί
Τα πρώτα χρόνια μετά την έλευση του κινηματογράφου στην πόλη, η δημιουργία καινούριων κτιρίων, με αποκλειστική προοπτική τη χρήση τους ως κινηματογραφικές αίθουσες δεν ήταν καθόλου συνηθισμένη. Νομίζουμε ότι αυτό είναι εύλογο, καθώς τέτοια εγχειρήματα ήταν πολύ δαπανηρά, ενώ η νέα εφεύρεση δεν είχε ακόμη αποδείξει τη σταθερή εμπορικότητά της. Στην περίοδο πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην πόλη λειτουργούσαν μόνο τέσσερις κλειστές αίθουσες προβολών, η καθεμία με διαφορετική ιστορία πίσω της.
Το θέατρο Καλλιθέα, το μετέπειτα Αγλαϊα,
ο πρόγονος του Απόλλων
Το 1899 εγκαινιάστηκε ένα κλειστό, πολυτελές θέατρο που ονομαζόταν «Καλλιθέα» και είχε ιδιοκτήτη τον Σαμή Μπέη. Ήταν ο ‘πρόγονος’ του σημερινού «Απόλλωνα», καθώς βρισκόταν στην ίδια θέση, στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, και για κάποιο διάστημα διατηρούσε την ίδια ονομασία. Χαρακτηρίζεται από τις πολλές αλλαγές στην ιδιοκτησία και την ονομασία του, η οποία άλλαξε πέντε φορές στη διάρκεια της λειτουργίας του.
Πρόκειται για μια αίθουσα που την είχε αγοράσει ο μουσικός σύλλογος “Απόλλων” από το γνωστό επιχειρηματία Πουλακάκη.
Πρόεδρος του μουσικού συλλόγου ήταν ο γιατρός Νικόλαος Βογιατζάκης, αδελφός του δημάρχου Ηρακλείου Ιωάννη Βογιατζάκη. Σύζυγος του γιατρού ήταν η Αγλαϊα, η οποία έπεισε τον σύζυγό της προκειμένου η αίθουσα να δοθεί στον Κοκκέβη.
Εξαιτίας της παραχώρησης αυτής ο προαναφερόμενος επιχειρηματίας από το 1924 μέχρι το 1926 ονόμασε τον κινηματογράφο “Αγλαϊα”. Στη συνέχεια ονομάσθηκε “Απόλλων”. Τον αγοράζει στη συνέχεια ο Κώστας Λιναρδάκης και τον δούλεψε συνεχώς έως και το 1936, όπου έπιασε φωτιά, κάηκε ολοσχερώς και τον ξανακτίζει στο διάστημα 1936 μέχρι 1956.
Το Δεκέμβριο του 1931 ο «Απόλλων» εγκατέστησε ηχητικό εξοπλισμό, χρησιμοποιώντας τα δύο πιο σύγχρονα συστήματα της εποχής, Vitaphone και Movietone. Το 1933 έκανε την έναρξή της η θερινή οθόνη του κινηματογράφου σε εξωτερικό χώρο της αίθουσας.
Το 1956, ο «Απόλλων», ανακαινισμένος πια, επαναλειτούργησε υπογείως, με την ταράτσα να χρησιμεύει ως θερινός, ο οποίος όμως το 1963 έδωσε τη θέση του σε μια δεύτερη κλειστή αίθουσα, τον «Νέο Απόλλωνα».
Έκλεισε οριστικά το 1991.
Στη δεκαετία του ’70 το κτίριο αγοράστηκε από το Ταμείο Συντάξεων Υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος και έκλεισε οριστικά το 1991. Το μέλλον του ταλαντεύτηκε σε αχρησία για πολλά χρόνια έως ότου έγινε εμπορικό κέντρο.
Ο Κινηματογράφος Μινώα
Όταν ο Λιναρδάκης κατασκεύαζε τον “Απόλλωνα” χρησιμοποίησε ένα από τα διασημότερα μνημεία της πόλης για να στεγάσει μια άλλη επιχείρησή του.
Τον κινηματογράφο Μινώα στη σημερινή Βασιλική του Αγίου Μάρκου μια από τις ιστορικές αίθουσες της πόλης. όλα αυτά τα χρόνια μέχρι το 1956, λειτουργούσε το “Μινωά”.
Πρόκειται για ενετικό ναό, αφιερωμένο στον προστάτη της Βενετίας. Επί τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε τέμενος που ανήκε στον αρχηγό των οικονομικών Δεφτερδάρ Αχμέτ Πασά, γι’ αυτό κι ήταν γνωστό ως Δεφτερδάρ τζαμί, ονομασία με την οποία συναντάται στις εφημερίδες των αρχών του αιώνα (ως ‘Τεφτερντάρ’ τζαμί).
Είχε ειδικό χώρο στα θεωρεία για τα υψηλά πρόσωπα της πόλης μας. Στη Γαλαρία βέβαια, δηλαδή στα μπροστινά καθίσματα, η τιμή του εισιτηρίου ήταν πιο χαμηλή απ’ ό,τι στα άλλα σημεία του κινηματογράφου.
Σύμφωνα με περιγραφή σε εφημερίδα της εποχής, η αίθουσα ήταν εξοπλισμένη με συστήματα εξαερισμού και θέρμανσης, πλούσιο φωτισμό και μάλιστα διέθετε θεωρεία αποκλειστικά για το Νομάρχη και το Δήμαρχο
Ο πρώτος κινηματογράφος Παλλάς
Επίσης στην οδό 1821 εκεί που σήμερα είναι τα ηλεκτρικά είδη του Βασιλειάδη, στον Καθολικό Ναό του Αγίου Ιωάννη ο κινηματογράφος “Παλλάς”.
Αυτός ήταν ένας χειμερινός κινηματογράφος που βρισκόταν στην περιοχή του Χεϊτάν (ή Σεϊτάν) Ογλού και στεγαζόταν στο τέμενος του Μαχμούτ Αγά, όπως είχε μετατραπεί σε τζαμί και μετονομαστεί ο ενετικός Καθολικός ναός του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή, ο οποίος βρισκόταν στο τέρμα της οδού 1821. Λειτούργησε από το 1933 μέχρι το 1937 και διέθετε ηχητικό σύστημα, κατάλληλο για την προβολή ομιλουσών ταινιών.
Οι θερινοί
Η ίδρυση και η λειτουργία ενός θερινού κινηματογράφου απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήταν τόσο δύσκολη. Ο αριθμός των θερινών που δημιουργηθήκαν στην πόλη κατά τη διάρκεια του αιώνα είναι τριπλάσιος απ’ αυτόν των χειμερινών. Αρκεί κάποιος να διέθετε ένα οικόπεδο που δε χρησιμοποιούσε, να υψώσει έναν αυλότοιχο για να το οριοθετήσει και ν’ αγοράσει καρέκλες, έξοδο που μπορούσε ν’ αποφύγει αν αποφάσιζε να χτίσει εξέδρες. Τα μόνα ουσιαστικά έξοδα αφορούσαν τον εξοπλισμό και την ενοικίαση των ταινιών, που όμως δεν ήταν ιδιαιτέρως μεγάλα για ανθρώπους που ήταν ήδη επιχειρηματίες και μπορούσαν να διαθέσουν χρήματα. Άλλες φορές πάλι, οι ιδιοκτήτες του οικοπέδου παραχωρούσαν το χώρο σ’ έναν έμπειρο κινηματογραφικό επιχειρηματία που αναλάμβανε τις συναλλαγές με τις εταιρείες εκμετάλλευσης, με τον οποίο κατόπιν μοιράζονταν τα κέρδη βάσει συμφωνίας.
Το θερινό κινηματοθέατρο Πολυθέαμα
Τον Ιούλιο του 1911, ο Αλέξανδρος Πουλακάκης άνοιξε την πρώτη του κινηματογραφική επιχείρηση, το θερινό κινηματοθέατρο «Πολυθέαμα», στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το μέγαρο «Ηλέκτρα», στην πλατεία Ελευθερίας.
Η χωρητικότητά του ξεπερνούσε τα χίλια άτομα και διέθετε δικό του σύστημα ηλεκτροφωτισμού. Σε εφημερίδα της εποχής μάλιστα, ένας δημοσιογράφος προτείνει στο δημοτικό συμβούλιο να συνάψει συμφωνία με τον Πουλακάκη, ώστε η γεννήτριά του να παράσχει φως για ολόκληρη την πλατεία Τριών Καμαρών.
Το 1922 το «Πολυθέαμα» έκλεισε και στο χώρο του άρχισε να χτίζεται το κλειστό κινηματοθέατρο του Πουλακάκη.
Το νέο, πολυτελές θέατρο ολοκληρώθηκε το ’23, έφερε το επώνυμο του ιδιοκτήτη του, κι από το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς άρχισε να προβάλλει ταινίες χωρίς ποτέ να σταματήσει τη θεατρική δραστηριότητά του.
Τα Χριστούγεννα του 1931, το «Πουλακάκη» έγινε η πρώτη αίθουσα στην πόλη με εξοπλισμό ηχητικών ταινιών. Το 1933 άλλαξε ιδιοκτησία, περνώντας σε μια τριανδρία επιχειρηματιών, τους Λεωνίδα Χατζηδάκη, Γιάννη Τσιλένη και Κώστα Ρασιδάκη. Η αίθουσα δε μετονομάστηκε αμέσως, καθώς ακόμη και κατά τη διάρκεια της Κατοχής ήταν γνωστή με το αρχικό της όνομα, το οποίο τελικά άλλαξε το Δεκέμβρη του 1944 σε «Ηλέκτρα» και παρέμεινε μ’ αυτό μέχρι το τέλος της λειτουργίας της. Παράλληλα, λειτουργούσε και θερινή, ομώνυμη οθόνη, η είσοδος της οποίας βρισκόταν στη σημερινή οδό Αβέρωφ.
Σταδιακά, ο Τσιλένης απέκτησε πλήρη κυριότητα της επιχείρησης, ενώ κατά καιρούς είχε υπενοικιάσει και άλλες αίθουσες. Εκείνος πέθανε το 1977, το σινεμά έκλεισε οριστικά το 1980 και το 1981 κατεδαφίστηκε για να δώσει τη θέση του στο κτίριο που σήμερα φέρει το όνομα του κινηματογράφου και του ιδιοκτήτη του.
Ο κινηματογράφος Αλκαζάρ
Λειτούργησε μεταξύ 1928- ’37, με ιδιοκτήτη τον Λιναρδάκη, ο οποίος το χρησιμοποιούσε ως ομιλούντα θερινό κινηματογράφο, σε αντίθεση με τον θερινό «Απόλλωνα», ο οποίος προέβαλλε βουβές ταινίες ακόμη και μετά την έλευση του ήχου. Βρισκόταν απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο, στο χώρο όπου σήμερα υπάρχει η υπαίθρια έκθεση... επιγραφικών πλακών.
Ο κινηματογράφος Βόσπορος
Άλλος ένας θερινός κινηματογράφος στην περιοχή του Αρχαιολογικού Μουσείου, στο οικόπεδο μέχρι πρότινος ιδιοκτησία του Ιδρύματος Καλοκαιρινού, χώρος ο οποίος για κάποια χρόνια ήταν γνωστός ως ‘οικόπεδο Σταρίδα’.
Ξεκίνησε να λειτουργεί ως κινηματογράφος το 1929, έγινε ομιλών το 1934, κι έκλεισε ένα χρόνο αργότερα. Ως ιδιοκτήτες, αναφέρονται οι Τσαμπουράκης και Φραγκούλης.
Ο κινηματογράφος Αλάμπρα
Λειτούργησε από το 1929 μέχρι το 1933 στην περιοχή της πλατείας Δασκαλογιάννη. Βρίσκονται δύο αναφορές σχετικά με την ακριβή θέση του.
Συγκεκριμένα, σε φύλλο της εφημερίδας «Ελευθέρα Σκέψις» του 1929 προσδιορίζεται ως ‘πρώην Ορφανοτροφείον’, ενώ ο Χατζιδάκης, στη σειρά άρθρων του για την ιστορία των θεάτρων του Ηρακλείου στον «Ελεύθερο Τύπο» τη δεκαετία του ’50, αναφέρει το ‘Οίκημα Δημοτικής Φιλαρμονικής’ ως τοποθεσία του.
Ο κινηματογράφος Σπλέντιτ
Κινηματοθέατρο για το οποίο δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία, εκτός από το ότι βρισκόταν στο Καμαράκι, στη λεωφόρο Καλοκαιρινού, και πιθανότατα λειτούργησε μόνο το καλοκαίρι του 1934.
Ο κινηματογράφος Πάνθεον/ Κάντια
Βρισκόταν απέναντι από το άγαλμα του Βενιζέλου, στον εξωτερικό χώρο του Ηρώου, ο οποίος κατά τις δεκαετίες ’80 και ’90 ήταν διαμορφωμένος ως ‘Λούνα-Παρκ’. Ξεκίνησε το 1929, αλλά δεν έχει εξακριβωθεί μέχρι πότε συνέχισε να λειτουργεί. Πάντως, στη δεκαετία του ’50 είχε προ πολλού απαλλοτριωθεί για να διαμορφωθεί ‘δημοτικός κήπος’.
Το 1968 επαναλειτούργησε μέχρι το 1976, στο χώρο αριστερά του Ηρώου με τη νέα ονομασία «Κάντια» και διευθυντή τον Γιώργο Κιαγιαδάκη. Η συνολική χωρητικότητά του ήταν αρκετά μεγαλύτερη από τα χίλια καθίσματα που διέθετε.
Ο κινηματογράφος Αστόρια
Επίσης ο κινηματογράφος “Αστόρια” του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο γιατρός Ευάγγελος Χατζάκης που υπήρξε ένας από τους πιο πολυτελείς για την εποχή του, αλλά και σήμερα φυσικά που συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του.
Κυριακή 12 του Οκτώβρη στα 1958. Με το δικό του τρόπο ο “Ανταίος” ο αείμνηστος λογοτέχνης Κωστής Φραγκούλης, μας περιγράφει τα εγκαίνια του “Αστόρια”. Μας φέρνει στο νου μας τον ιδιοκτήτη του, τον χειρούργο γιατρό Ευάγγελο Χατζάκη, την συγκίνησή του που τον διακατείχε εκείνη τη μέρα
Χαρακτήρισε το “Αστόρια” σαν μια καλοδουλεμένη πολύτιμη πέτρα που θα στόλιζε το περιδέραιο του Ηρακλείου. Μας “μεταφέρει” σ’ εκείνο το χώρο που κατά ένα επαναστατικό τρόπο συνδύαζε το φωτισμό, την ακουστική, την οθόνη, την προοπτική και τη διευθέτηση του χώρου, προσδοκώντας την άνεση στον θεατή.
Ένα πραγματικό μνημείο πολιτισμού στον τομέα της ψυχαγωγίας. Δίκαια, κατά τον αείμνηστο Κωστή Φραγκούλη, ο γιατρός Χατζηδάκης θα μπορούσε εκείνη την στιγμή να επαναλάβει σε παραλλαγή προς τους Αθηναίους συναδέλφους του, αυτούς που ασχολούνταν με κινηματογραφικές επιχειρήσεις: “Νενίκηκά σας Αθηναίοι”.
Ο κινηματογράφος Κρόνος
Ακόμα, ο “Κρόνος” βρίσκεται στον Πόρο στην οδό Νηρέως 7 και ήταν ιδιοκτησίας του σαπωνοποιού Λιαπάκη.
Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1955 και τερμάτισε την λειτουργία του το 2017.
Ο κινηματογράφος Ρίβολι
Ο κινηματογράφος “Ρίβολι” που στη συνέχεια ονομάσθηκε “Ολύμπια”, λειτουργούσε σε μια πάροδο της Λ. 62 Μαρτύρων, στην οδό Ινάτου 2, απέναντι από το κατάστημα με τα ανταλλακτικά του Τσιγώνη. Χαρακτηριστικό ήταν το ότι η οροφή του ανοιγόκλεινε.
Ο κινηματογράφος Ορφέας
Ο κινηματογράφος “Ορφέας” ως μεταπολεμικός χειμερινός, ξεκίνησε τον 1987 με την οροφή του να ανοίγει την καλοκαιρινή περίοδο. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Βαρδιάμπασης. Στον “Ορφέα” προβάλλονταν έργα, κυρίως, “υπέρμετρου” συναισθηματικού περιεχομένου. Κάποτε ένας αόματος θεατής ζητούσε εναγωνίως κάποια θέση προκειμένου να πρακολουθήσει μια τολμηρή τέτοια ταινία. Οι θαμμώνες του είπαν: “αφού δεν βλέπεις”, τί θέλεις τη θέση; για να πάρουν την απάντηση: “μπορεί να μη βλέπω, αλλά ακούω καλά”
Ο κινηματογράφος Σταυρωτή
Στην οδό Αθηνάς ήταν η είσοδος του κιν/φου “Σταυρωτή” ιδιοκτησίας του Μανόλη Αγγελιδάκη. Επρόκειτο για έναν από τους πιο σύγχρονους κιν/φους της περιοχής του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου. Από την πίσω πλευρά του περνούσε η οδός Χρυσοστόμου.
Ο κινηματογράφος Κάστρο
Ένας άλλος μεταπολεμικός κιν/φος ήταν το “Κάστρο” στη Λ. Δημοκρατίας, εκεί που σήμερα είναι το πολυκατάστημα “Hondos Center”. Ιδιοκτήτης του ήταν ο γιατρός Παπαγεωργίου, που αργότερα ήταν και εκδότης της τοπικής εφημερίδας “Δημοκράτης”. Ο συγκεκριμένος κιν/φος την δεκαετία του εξήντα ήταν στις δόξες του, εκεί έπαιξαν μεγάλες μορφές, όπως ο Μυράτ, η Βουγιουκλάκη και άλλοι.
Ο κινηματογράφος Παλλάς
Αριστερά του Καπετανάκειου στην οδό Αρχιμήδους 3 όπως κατεβαίνουμε, λειτουργούσε , ο κιν/φος “Παλλάς”
Ο κινηματογράφος Λούξ
Στην Λ. Ικάρου δε και Τρίτωνος γωνία, το σημερινό δρόμο Στέργιου Σπανάκη, υπήχε ο κιν/φος “Λουξ”, που στη συνέχεια μετονομάσθηκε “Κνωσός” του Ευριπίδη Σχιζάκη. Αυτός αρχικά λειτούργησε ως θέατρο και μετά ως κιν/φος.
Ο κινηματογράφος Ηρόδοτος
Πάνω από το παλιό Καρνάγιο στην Νέα Αλικαρνασσό, στην οδό Δωδεκανήσου λειτουργούσε απο το 1983 ο “Ηρόδοτος” ιδιοκτησίας των αδελφών Τσαγκαράκη.
Ο κινηματογράφος Γαλαξίας
Στην περιοχή του Μασταμπά και συγκεκριμένα στη Λ. Ακαδημίας 96 τη σημερινή Α. Παπανδρέου, διαγώνια από την ταβέρνα “Αμυγδαλιές” υπήρχε μέχρι και τα τελευταία χρόνια ο θερινός κιν/φος “Γαλαξίας” ιδιοκτησίας του Γιώργου Κιοσκλή.
Οκινηματογράφος σταμάτησε να λειτουργεί το 2006 και πρίν απο λίγα χρόνια κατεδαφίστηκε και στην θέση του κατασκευάστηκε πολυώροφη πολυκατοικία.
Ο Γιώργος Κιοσκλής διετέλεσε και μηχανικός στον κιν/φο, επίσης αντιπρόσωπος ταινιών και προσέφερε τις υπηρεσίες του ως περιπλανόμενος κινηματογραφιστής σ’ όλο το Νομό Ηρακλείου, αλλά και σε άλλα μέρη του νησιού μας.
Ο κινηματογράφος Ρομάντικα
Οι παλιότεροι τον θυμούνται καλά. Στην περιοχή της Παναγίτσας λειτουργούσε ο θερινός κιν/φος “Ρομάντικα” με ιδιοκτήτη τον Εμμανουήλ Σαββάκη. Πιο συγκεκριμένα στην διασταύρωση των οδών Πατρ. Φωτίου και Λευθεραίου.
Ο κινηματογράφος Αίγλη
Επίσης στην διασταύρωση των οδών Θερίσου και Α. Παπανδρέου εκεί που σήμερα είναι το Σούπερ Μάρκετ του Χαλκιαδάκη, απέναντι από το 28ο Δημ. Σχολείο, στην οδό Παπαγιάννη Σκουλά 19-23, στο τέρματης Θερίσου ήταν ο θερινός κιν/φος του Δόξα, η “Αίγλη”. Σήμερα εκεί, υπάρχει μάνδρα με αυτοκίνητα.
Ο κινηματογράφος Όαση
Τέλος, δεν θα μπορούσα να παραλείψω το θερινό κιν/φο “Όαση” ο οποίος άφησε εποχή. Δυο από τους ιδιοκτήτες του ήταν ο Κωνσταντινίδης και ο Χελιδόνης. Συχνά έρχονταν θίασοι και η “Όαση” γίνονταν αποδέκτης σπουδαίων θεατρικών ομάδων. Βέβαια όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί τις ελεύθερες ώρες τους, πολλές φορές κυκλοφορούσαν στην πόλη του Ηρακλείου.
Τότε, την δεκαετία του εξήντα μια ωραία ηθοποιός Ρόζα, το μικρό της όνομα, αλλά με μια υπερβολικά μεγάλη μύτη, ενώ κυκλοφορούσε στην αγορά του Ηρακλείου, δέχτηκε την αυτοσχέδια πειραχτική μαντινάδα του Γκιαουρογιάννη. Ο Γκιαουρογιάννης ήταν ένας μανάβης και πολλές φορές τον προκαλούσαν οι συνάδελφοί του αλλά και οι άνθρωποι της αγοράς που τον ήξεραν, να λέει διάφορα. Βλέποντας λοιπόν τη Ρόζα και δεχόμενος και κάποια πίεση από τους υπολοίπους, είπε στο παρακάτω δίστιχο:
“Καλή που είναι η Ρόζα μας
δε θέλει παρασόλι
ο ασκιανός της μύτης της
τηνέ σκεπάζει όλη”.
Μετά το μεσημέρι 2.00-4.00 γίνονταν προβολή παιδικών έργων στους χειμερινούς κιν/φους. Έργα που προβάλλονταν ήταν: “Χονδρός - Λιγνός, Κλέφτες - αστυνόμοι”, Τρωικός Πόλεμος, Ινδιάνοι και καουμπόιδες” και άλλα, Μέχρι την δεκαετία του τριάντα ήταν βουβός ο κιν/γράφος. Μετά έγινε ηχητικός. Πολλές φορές που έρχονταν θίασοι, για όσες μέρες γίνονταν θεατρικές παραστάσεις υπήρχαν θέσεις κλεισμένες για την άρχουσα και πλούσια τάξη της πόλης μας. Σχετικά με την υποστήριξη των διαφόρων προβολών υπήρχαν οι μηχανικοί κιν/φου. Αυτοί ήταν: Ο Γιώργος Κιοσκλής, ο Ηλίας Λάβδας, ο Μανόλης Γαβαλάς και στον Απόλλωνα δυο σημερινοί γνωστοί επιχειρηματίες στο χώρο της Τέχνης, οι κύριοι Μανόλης Χατζάκης και Λευτέρης Πιταροκοίλης. Ακόμα πάντοτε στην είσοδο υπήρχε εφοριακός υπάλληλος για τον έλεγχο των εισιτηρίων, ο οποίος στα μέσα της τελευταίας προβολής σφράγιζε τα κομμένα εισιτήρια και αποχωρούσε.
*Το κείμενο βασίζεται στη διπλωματική εργασία του Ν. Τσαγκαράκη (Μ.Δ.Ε. Ιστορία Κινηματογράφου), Καταγραφή των κινηματογραφικών αιθουσών στο Ηράκλειο Κρήτης από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 2004, ΠανεπιστήμιοΚρήτης, 2005, επόπτρια Ε.Α. Δελβερούδη.
Στοιχεία αντλήσαμε απο τον Νίκο Τζαγκαράκη, Δημήρη Σάββα
Φωτογραφικό υλικό αντλήσαμε απο το προσωπικό αρχείο του Αντώνη Γενναράκη, Μιχάλη Ναλετάκη, Κώστα Χατζάκη, απο την εφημερίδα Πατρίς, και απο τις ομάδες - Αγνωστες γωνιές της Κρήτης και e-stories.blogspot
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
