Κάθε εκλογική αναμέτρηση είναι, φυσικά, κρίσιμη. Η επικείμενη, όμως, χαρακτηρίζονται από πολλούς ιστορική. Χαρακτηριστικά «νέας μεταπολίτευσης» προσδίδει ο επικεφαλής της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ενώ ο αρχηγός της συντηρητικής κυβέρνησης διακηρύσσει ότι οι πολίτες δεν ψηφίζουν κόμμα, αλλά για το μέλλον της Ελλάδας. Περί τίνος πραγματικά πρόκειται με ιστορικούς όρους κι όχι από προεκλογικές προσεγγίσεις;
Σε όσα ακολουθούν επιχειρείται μια απάντηση με βάση το παρελθόν των πρόωρων εκλογικών αναμετρήσεων του παρελθόντος. Όπως επίσης και μια εκτίμηση ποιές δυνάμεις ωφελούνται από τις εσπευσμένες κάλπες.
Κανόνας η επίσπευση
Ο κανόνας στα νεοελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά είναι η πρόωρη διάλυση της Βουλής και η εσπευσμένη προκήρυξη εκλογών. Η μη ολοκλήρωση της κυβερνητικής θητείας διαπερνά τον 21ο αιώνα ως τώρα κι ολόκληρο τον προηγούμενο κι ακόμη παλιότερα .
Εντός του ίδιου κανόνος ένα δεύτερο αξιοσημείωτο είναι ότι ουδέποτε στα ελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά πρωθυπουργός, προερχόμενος από οποιοδήποτε συντηρητικό κομματικό σχήμα ολόκληρο τον 20ου αιώνα, συμπλήρωσε πλήρη τετραετή θητεία! Για διάφορους και διαφορετικούς κάθε φορά λόγους.
Εντός αυτού του υπο-κανόνος συμπεριλαμβάνεται η ΝΔ από την ίδρυσή της (1974) ως σήμερα. Δεν έχει να επιδείξει ούτε μια πλήρη θητεία! Ακόμη και η μακρότερη κυβερνητική περίοδος (1977-1981) δεν ήταν τυπικά μια πλήρης τετραετία.
Από την οπτική αυτή ταυτοποιείται απολύτως μ΄ όλα τα προγενέστερα πολιτικά κόμματα στα οποία έχει τις ρίζες της (Λαϊκό Κόμμα, Συναγερμός, ΕΡΕ).
Καθώς βαδίζουμε πάλι σε πρόωρες εκλογές, λόγω της μη ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας , εγείρεται το ερώτημα: η πρόωρη προκήρυξη εκλογών ευνοεί την κυβέρνηση ή την αντιπολίτευση; Από τ΄ αποτελέσματα των εσπευσμένων εκλογικών αναμετρήσεων δεν προκύπτουν καθαρές γενικές απαντήσεις.
Όπως επισημαίνουν οι αναλυτές από τις ιστορικές συγκρίσεις δεν σημαίνει ότι περιμένουμε επαναλήψεις, αλλά περιορίζουμε κάπως την απροσδιοριστία ξεχωρίζοντας πιθανά σενάρια. Ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους και τομές.
Με την έννοια αυτή η τρέχουσα περίοδος , που άρχισε το 2012 και συνεχίζεται , παραπέμπει σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ειδικότερα στις περιόδους του 1950-52, του 1958-1961 και 1977-1981. Καθεμιά απ΄ αυτές συνδέεται με ανατροπές του κομματικού συστήματος.
Το θέμα τίθεται ως εξής σε μια από τις πιο πρόσφατες εκλογικές μελέτες («2012 ο διπλός εκλογικός σεισμός» επιμέλεια Γ. Βούλγαρη και Η. Νικολακόπουλου): « Στις πρώτες εκλογές μετά τον Εμφύλιο το νέο κομματικό τοπίο εμφανίστηκε κατακερματισμένο τόσο στις εκλογές του 1950 όσο και του 1951. Ανασυγκροτήθηκε με πυλώνα τη Δεξιά παράταξη… Στις εκλογές του 1958 η διάλυση του Κέντρου έδωσε ένα υψηλό ποσοστό στην Αριστερά, το οποίο όμως αποδείχτηκε προσωρινό, όταν στις επόμενες εκλογές του 1961 συγκροτήθηκε η Ένωση Κέντρου… Στις εκλογές του 1977 έγινε το πρώτο βήμα για την αντικατάσταση ενός παίκτη του παλαιού δικομματισμού, της ΕΚ από ένα νέο, το ΠΑΣΟΚ. Αλλαγή που επιβεβαιώθηκε στις επόμενες εκλογές του 1981,με την επικράτηση και πάλι μιας δικομματικής αντιπαράθεσης για την εξουσία…»
Έθεταν, μετά τις εκλογές του 2012, το ερώτημα αν αυτό το ιστορικό προηγούμενο επαναλαμβάνεται στις μέρες μας με τη ΝΔ και το ΣΥΡΙΖΑ. Το θέμα δεν είναι του παρόντος, αν και γενικά οι εξελίξεις μετά το «διπλό σεισμό» του Μαίου – Ιουνίου εκείνης της χρονιάς δίνουν μια καταφατική απάντηση.
Πάντως τα προηγούμενα των τριών συγκεκριμένων εκλογικών περιόδων, με μια έννοια, τουλάχιστον, τροφοδοτούν σύγχρονα σενάρια:
– Η «αμφίπλευρη» διεύρυνση με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλ. Παπάγου, κατά την πρώτη περίοδο, έχει αναχθεί σε πρότυπο για τη συντηρητική παράταξη. Μ΄ επιτυχίες και αποτυχίες. Ακόμη και σήμερα επιχειρείται η μίμησή του…
– Πρότυπο θεωρήθηκε η ανασυγκρότηση του Κέντρου μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς , κατά τη δεύτερη περίοδο. Χωρίς, όμως, να επαναληφθεί μ΄ επιτυχία η εφαρμογή ως τις μέρες μας…
– Η ανάδειξη νέου διεκδικητή της εξουσίας , κατά την τρίτη περίοδο, διανύει δυο στάδια. Τα πρώτα βήματα του ΠΑΣΟΚ προς την κυβέρνηση έγιναν 1977 και ολοκληρώθηκαν το 1981. Η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ 2012-2015 παραπέμπει σε αυτό το προηγούμενο…
Ο Αλ. Παπάγος με τον Κ. Καραμανλή. Το δίδυμο της κυριαρχίας του κράτους της Δεξιάς τη δεκαετία του 1950.
Εσπευσμένες οι 8 στις 10
Η τετραετής θητεία της Βουλής καθιερώθηκε με το Σύνταγμα του 1864. Η διάρκειά της ορίζεται με ακρίβεια σ΄ όλους τους μεταγενέστερους καταστατικούς χάρτες της Πολιτείας (1911, 1951 και 1975): «Οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή (συναπτά ήταν η παλιότερη ορολογία) έτη που αρχίζουν από τη μέρα των γενικών εκλογών).
Από την εποχή, που πρωτοκαθιερώθηκε η τετραετής θητεία μέχρι σήμερα , έγιναν στη χώρα συνολικά 56 εκλογικές αναμετρήσεις. Οι 43 απ΄ αυτές ήταν πρόωρες, σύμφωνα με το πνεύμα και το γράμμα των σχετικών συνταγματικών διατάξεων. Σε ποσοστά αυτό μεταφράζεται γύρω στο 80%.
Η εικόνα αυτή δεν μεταβάλλεται ουσιωδώς αν συνυπολογιστούν
οι προγενέστερες εκλογικές αναμετρήσεις. Από το 1844, όταν ψήφισαν για πρώτη φορά οι Έλληνες και η κυβερνητική θητεία ήταν τριετής. Σε 63 εκλογικές αναμετρήσεις (1844-2102 ) η Βουλή διαλύθηκε πρόωρα σε 44 περιπτώσεις.
Έτσι η τυπική συμπλήρωση της τετραετίας είναι σπανιότατο φαινόμενο. Σημειώνεται μόνο δυο φορές τον 20ο αιώνα (Ελευθέριος Βενιζέλος 1928-1932 και Ανδρέας Παπανδρέου 1985-1989) .
Πλήρη ουσιαστικά τετραετία, αν όχι και τυπικά, καθώς απομένανε ακόμη μερικές βδομάδες ή μήνες , συμπλήρωσαν κι άλλοι πρωθυπουργοί.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης το 1882-1885 και 1897-1890, ο Γεώργιος Θεοτόκης 1906-1910, ο Γεώργιος Ράλλης 1980-1981 και ο Κώστας Σημίτης 2000-2004. Υπάρχουν ακόμη και μερικές ιδιόμορφες περιπτώσεις, όπως είναι η αναβίωση της Βουλής των «Λαζάρων» (εκλέχτηκε το 1915 και «επαναλειτούργησε» μετά την επάνοδο του Βενιζέλου το 1917) και η επιμήκυνση της θητείας του Ελ. Βενιζέλου το 1920.
Γ. Παπανδρέου στην κυβέρνηση το 1963, αλλά όχι και στην εξουσία
Μετέωρα τα συμπεράσματα
Από τα σχετικά στατιστικά στοιχεία προκύπτει ένα αμφίσημο συμπέρασμα: στις μισές περιπτώσεις η κυβέρνηση που κήρυξε πρόωρα τις εκλογές νίκησε. Στις άλλες οι κυβερνήσεις, που προκύψανε από πρόωρες , ήταν διαφορετικές από κείνες οι οποίες τις επισπεύσανε ή τις διενεργήσανε αναγκαστικά ή όχι.
Στην πραγματικότητα, ενώ η στατιστική δείχνει ισοπαλία, υπερισχύουν οι περιπτώσεις εκλογικής νίκης της θητεύουσας και επισπεύδουσας κυβέρνησης. Επειδή δεκατέσσερις (14) εκλογικές αναμετρήσεις έγιναν από «υπηρεσιακές» , οι οποίες , φυσικά, δεν πήραν μέρος στις εκλογές και τις διαδέχτηκαν , στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις οι οποίες τις είχαν διορίσει επισπεύδοντας τις εκλογές.
Αν αφαιρεθούν οι κάθε είδους υπηρεσιακές από τον κατάλογο, που δίνει διαφορετικές κυβερνήσεις πριν και μετά τις εκλογές, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ηττήθηκαν καθαρά στις εκλογές οι επισπεύδουσες κυβερνήσεις μειώνονται αισθητά.
Το γενικό συμπέρασμα για όλες τις κοινοβουλευτικές εποχές είναι πως η κυβέρνηση , που κάνει πρόωρες εκλογές στις περισσότερες περιπτώσεις κερδίζει παρά χάνει με το άνοιγμα της κάλπης.
Η εικόνα, όμως, αυτή μεταβάλλεται στο πλαίσιο διαφορετικών κοινοβουλευτικών περιόδων. Άλλοτε επικρατεί η μια τάση κι άλλοτε η άλλη.
1. Μεταπολίτευση:
Α. Σε πέντε πρόωρες εκλογές (1977, 1985, 1996, 2000, 2007 ) η επισπεύδουσα κυβέρνηση βγήκε νικήτρια από τις κάλπες.
Β. Σε τέσσερις περιπτώσεις η επισπεύδουσα ηττήθηκε (1981, 1993, 2004, 2009 )
Γ. Σε μια αναμέτρηση (1990), που αναγκάστηκε η κυβέρνηση να επισπεύσει, κέρδισε η αντιπολίτευση
Δ. Υπάρχουν τρεις ιδιόμορφες (1989 και διπλές του 2012) , που προκάλεσαν κυβερνητικά κόμματα, αλλά στο τέλος προκύψανε κυβερνήσεις συνεργασίας
2. Η μεταπολεμική εικόνα:
Α. Από την απελευθέρωση της χώρας και τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, μέχρι την επιβολή της δικτατορίας το 1967, μεσολάβησαν εννιά πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις. Στις επτά απ΄ αυτές (1946, 1950, 1951, 1956, 1958, 1961, 1964) τις εκλογές κέρδισαν οι κυβερνήσεις , οι οποίες τις προκήρυξαν και επέσπευσαν (στον υπολογισμό συγκαταλέγονται και οι περιπτώσεις που προκύψανε μετεκλογικά συγγενή πολιτικά σχήματα). Β. Σε δυο περιπτώσεις (1952 και 1963) οι κυβερνήσεις, που επισπεύσανε ηττήθηκαν…
3. Η Προπολεμική
Από την έλευση του Βενιζέλου ,ως την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά (1936) , έγιναν 11 πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις .
Όσες προκήρυξε πρόωρα ο Ελ. Βενιζέλος μέχρι του Βαλκανικούς Πολέμους (1910, 1911, 1912 ) τις κέρδισε. Αλλά στις δυο πρόωρες μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο ( 1920, 1933) ηττήθηκε.
Χαρακτηριστικό σκίτσο για την εκλογική νοθεία επί κυβερνήσεων Καραμανλή
Ο επισπεύδων συνήθως επωφελείται
Αν υπάρχουν κάποια απάντηση στο ερώτημα ποιόν ευνοούν οι πρόωρες εκλογές αυτή είναι ότι κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεται διαφορετικά κάθε εποχή χωρίς γενικεύσεις. Μεταπολιτευτικά, πάντως ,ωφελημένοι προκύπτει να είναι οι επισπεύδοντες (κυβέρνηση και κόμματα που τις προκαλούν με τον ένα ή άλλο τρόπο).
Στον πίνακα που ακολουθεί περιλαμβάνονται οι νίκες και οι ήττες σε όλες τις πρόωρες μεταπολεμικές εκλογικές αναμετρήσεις.
- Σοφούλης Θεμιστοκλής 22/11/1945 – 4/4/1946
Εκανε τις εκλογές (31/3/1946) και σχημάτισε μετά πάλι κυβέρνηση
- Διομήδης Αλέξ. 30/06/1949 – 06/01/1950
Διαδέχτηκε τον κεντρώο Σοφούλη, προκηρύχτηκαν εκλογές με υπηρεσιακή (5/3/1950) και αναδείχτηκαν στην κυβέρνηση πάλι κεντρώοι (Σ. Βενιζέλος, Ν. Πλαστήρας)
- Βενιζέλος Σοφοκλής 21/8/1950- 27/10/ 1951
Εκανε εκλογές (9/9/1951) και κυβέρνηση σχημάτισαν οι κεντρώοι (Ν. Πλαστήρας)
- Πλαστήρας Νικόλαος 27/10/1951- 11/10/1952
Εκλογές με υπηρεσιακή (16/11/1952) που έχασαν οι κεντρώοι και κέρδισε Δεξιά (Αλ. Παπάγος)
- Καραμανλής Κωνσταντίνος 6/10/1955 – 29/2/ 1956
Προκήρυξε εκλογές (19/2/1956 με υπηρεσιακούς υπουργούς) τις οποίες και κέρδισε η ΕΡΕ
- Καραμανλής Κ. 29/2/1956 – 5/3/1958
Εκλογές με υπηρεσιακή (11/5/1958) και νίκη της ΕΡΕ
- Καραμανλής Κ. 17/5/1958- 20/9/1961
Εκλογές με υπηρεσιακή (29/10/1961) και νίκη της ΕΡΕ
- Καραμανλής Κ. 4/11/1961- 19/6/1963
«Πολιτικο-υπηρεσιακή κυβέρνηση Πιπινέλη, εκλογές με υπηρεσιακή (3/11/1963) και ήττα της ΕΡΕ
- Παπανδρέου Γεώργιος 8/11/1963- 31/12/1963
Εκλογές με υπηρεσιακή (16/2/1964) και νίκη της Ενωσης Κέντρου
- Καραμανλής Κ. 24/7/1974- 21/11/1974
Εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς (17/11/1974) και νίκη της ΝΔ του Κ. Καραμανλή
- Καραμανλής Κ. 21/11/1974- 28/11/1977
Εκλογές με υπηρεσιακή (20/1/1977) και νίκη της ΝΔ
- Ράλλης Γεώργιος 10/5/1980- 21/10/1981
Εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς και ήττα της ΝΔ
- Παπανδρέου Ανδρέας 21/10/1981- 5/6/1985
Εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς (2/6/1985) και νίκη του ΠΑΣΟΚ
- Μητσοτάκης Κωνσταντίνος 11/4/1990-13/10/1993
Εκλογές με υπηρεσιακούς (10/10/1993) και ήττα της ΝΔ
- Σημίτης Κωνσταντίνος 22/1/1996- 25/9/1996
Εκλογές με υπηρεσιακούς (22/9/1996) και νίκη του ΠΑΣΟΚ
- Σημίτης Κ. 25/9/1996 – 13/4/2000
Εκλογές με υπηρεσιακή (9/4/2000) και νίκη του ΠΑΣΟΚ
- Σημίτης Κ. 13/4/2000 – 10/3/2004
Εκλογές με υπηρεσιακούς (7/3/2004) και ήττα του ΠΑΣΟΚ
- Καραμανλής Κώστας 10/3/2004- 19/9/2007
Εκλογές με υπηρεσιακούς (19/9/2007) και νίκη της ΝΔ
- Καραμανλής Κ. 19/9/2007-6/10/2009
Εκλογές (6 /10/2009) και ήττα ΝΔ
- Παπανδρέου Γιώργος 6/10/2009- 11/11/2011
Διάδοχη κυβέρνηση συνεργασίας Παπαδήμου (11/11/2011 – 16/5/2012) διπλές εκλογές με υπηρεσιακή (6/5 και 17/6/2012), ήττα του ΠΑΣΟΚ, νίκη του κόμματος (ΝΔ) που προκάλεσε τις εκλογές.
Α. Παπανδρέου στην κυβέρνηση και την εξουσία μετά τις εκλογές του 1981
Ενόψει ενός τρίτου κύματος;
Αναζητώντας συσχετισμούς και αναλογίες των επικείμενων εκλογών με προηγούμενες αναμετρήσεις οδηγούμαστε στο 1963 και το 1981.
Στην πρώτη περίπτωση αυτό, που αποκαλούνταν κέντρο -κεντροαριστερά, αποκαθήλωσε την παραδοσιακή Δεξιά από την κυβέρνηση. Όχι, όμως , και από την εξουσία, όπως έδειξαν οι εξελίξεις μετά το 1965.
Στην άλλη περίπτωση ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου ανέτρεψε την αυταρχική μεταπολιτευτική Δεξιά. Για να χρησιμοποιήσουμε ένα πρόσφορο σχήμα τότε προκλήθηκε το δεύτερο μεταπολιτευτικό κύμα, αν θεωρήσουμε ως πρώτο τη μετάβαση από τη δικτατορία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Το ζήτημα την περίοδο που διανύουμε είναι αν βρισκόμαστε μπροστά σ΄ ένα τρίτο μεταπολιτευτικό. Με επίδικο την ανατροπή των πολιτικών δυνάμεων, που αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα της λιτότητας και των μνημονίων…
Η τελευταία προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του 1981
