Γράφει ο Αντώνης Πλυμάκης
Oπως γράφω στον πρόλογο του βιβλίου μου “Μνήμες Σαμαριάς” (Χανιά 2010) όταν το έτος 1952 πέρασα το φαράγγι με την πρώτη μεταπολεμική οργανωμένη εκδρομή, με μάγεψε, μπήκε στην καρδιά μου.
Γι’ αυτό επί 63 χρόνια δεν έπαψα ν’ ασχολούμαι με αυτό και να έχω στη θύμησή μου νωπές τις ώρες που έζησα με τους ανθρώπους του φαραγγιού όταν ακόμη ζούσαν εκεί στο χωριό.
Γι’ αυτό επί 63 χρόνια δεν έπαψα ν’ ασχολούμαι με αυτό και να έχω στη θύμησή μου νωπές τις ώρες που έζησα με τους ανθρώπους του φαραγγιού όταν ακόμη ζούσαν εκεί στο χωριό.
Γι’ αυτό έχω αναφερθεί, κυρίως στον τοπικό Τύπο, για προβλήματα ή με περιγραφές στη Σαμαριά και την ευρύτερη περιοχή με περισσότερα από 250 άρθρα και σχόλια που οι τίτλοι τους αναφέρονται στο ως άνω βιβλίο.
Ετσι, διαβάζοντας το δισέλιδο δημοσίευμα της 13ης Φεβρουαρίου στα “Χ.Ν.” για κάποια στοιχεία, στατιστικά κυρίως, που προέκυψαν από δραστηριότητες του Μ.Α.Ι.Χ., ίσως δικαιούμαι να αναφερθώ κι εγώ σ’ αυτόν τον αγαπημένο τόπο.
Ως γνωστό η δημιουργία του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς επραγματοποιήθηκε το 1962 και με πρωτεργάτες τον αείμνηστο γεν. γραμματέα της ελληνικής εταιρείας προστασίας της φύσεως Βύρωνα Αντύπα, τον Κων/νο Μητσοτάκη και Μανούσο Μανουσάκη. Η οικογένεια Βίγλη νομίζω αναχώρησε τότε, αλλά οι οικογένειες Γιώργη και Γιάννη Κατσανεβάκη το 1966 αφού έλαβαν τα χρήματα της απαλλοτρίωσης για την έκταση που κατείχαν. Κάποτε ο οικισμός Σαμαράς, π.χ. το έτος 1900 είχε 75 κατοίκους και το 1951, 21, αλλά μερικοί διέμεναν και στην Αγία Ρουμέλη.
Ετσι, διαβάζοντας το δισέλιδο δημοσίευμα της 13ης Φεβρουαρίου στα “Χ.Ν.” για κάποια στοιχεία, στατιστικά κυρίως, που προέκυψαν από δραστηριότητες του Μ.Α.Ι.Χ., ίσως δικαιούμαι να αναφερθώ κι εγώ σ’ αυτόν τον αγαπημένο τόπο.
Ως γνωστό η δημιουργία του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς επραγματοποιήθηκε το 1962 και με πρωτεργάτες τον αείμνηστο γεν. γραμματέα της ελληνικής εταιρείας προστασίας της φύσεως Βύρωνα Αντύπα, τον Κων/νο Μητσοτάκη και Μανούσο Μανουσάκη. Η οικογένεια Βίγλη νομίζω αναχώρησε τότε, αλλά οι οικογένειες Γιώργη και Γιάννη Κατσανεβάκη το 1966 αφού έλαβαν τα χρήματα της απαλλοτρίωσης για την έκταση που κατείχαν. Κάποτε ο οικισμός Σαμαράς, π.χ. το έτος 1900 είχε 75 κατοίκους και το 1951, 21, αλλά μερικοί διέμεναν και στην Αγία Ρουμέλη.
Οι τότε ιθύνοντες της Δασικής Υπηρεσίας στα Χανιά με αφάνταστη αμέλεια και επιπολαιότητα δεν έπραξαν ό,τι έπρεπε για να διασωθεί ο υπάρχων οικισμός παρά τις προσπάθειες και υποδείξεις μας να κλειδώσουν τα εγκαταλειφθέντα σπίτια για να διαφυλάξουν τον πλούτο της Σαμαριανής παράδοσης που έμεινε σε αυτά, το ανέπαφο αλιτριβιδιό κ.λπ. Επίσης να συντηρήσουν τα οικήματα για να μην χρειαστούν αργότερα μεγάλα ποσά για αναστηλώσεις. Ετσι αργαλειοί, ξυλόγλυπτες κασέλες, σκεύη, ακόμη και κουρδιστά γραμμόφωνα, το αλιτριβιδιό κ.λπ., κ.λπ. λεηλατήθηκαν ή καταστράφηκαν από τους διερχόμενους επισκέπτες. Διέσωσα μόνο ό,τι μπορούσα να… φορτωθώ. Εναν τρίφωτο λύχνο με λυχνοστάτη και μερικούς προπολεμικούς δίσκους γραμμοφώνου των 75 στροφών.
Τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να γίνεται σωστή περίπου δουλειά, αλλά με μεγάλα έξοδα και με χαμένο πλέον ό,τι παραδοσιακό σκεύος.
Φυσικά δεν είναι καινούργιο ότι το φαράγγι αυτό αποτελεί “μαγνήτη” για τους τουρίστες αλλά είναι “υπόθεση” μισού αιώνα.
Στην αξιόλογη έρευνα του Μ.Α.Ι.Χ. τα ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία και προτάσεις έχουν την αξία των, αλλά όχι για κάτι ουσιαστικό. Εχουμε την απόλυτη εκτίμηση και σεβασμό για τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με αυτήν. Οταν είσαι μέσα στο θέμα για 63 χρόνια τα βλέπεις διαφορετικά όλα. Η διαπιστούμενη διαφορά στον αριθμό επισκεπτών για το 2014 από το 2013 με αύξηση 8,41% (148.136) υστερεί κατά 50% από τον αριθμό επισκεπτών των ετών 1990-1993 και 1994.
Συγκεκριμένα την πενταετία από 1990, η κίνηση ήταν:
* 1990: 297.680
* 1991: 272.298
* 1992: 291.136
* 1993: 297.369
* 1994: 290.401 και
* 1995: 270.100
Το ποσοστό μείωσης είναι φυσικά πολύ μεγαλύτερο γιατί τότε οι τουρίστες στην Κρήτη ήταν στον μισό αριθμό από το πλήθος του 2014.
Δεν γνωρίζουμε γιατί από τότε άρχισε η ετήσια μείωση του αριθμού επισκεπτών. Αυτά που η ταπεινότητά μου έχει να προτείνει είναι:
Πληροφορήθηκα ότι το Πολυτεχνείο Κρήτης, νομίζω, έχει πραγματοποιήσει μελέτη για την αναστήλωση του Κάτω χωριού, οικισμού Σαμαριάς. Ουσιαστικά δηλαδή, το ξαναχτίσιμο γιατί είναι τελείως ερειπωμένα τα λίγα σπίτια για εκατό χρόνια από τότε, περίπου 1913 με ’15, που εγκαταλείφθηκε λόγω βεντέτας. Είναι κρίμα, είναι απαράδεκτο, να πεταχτούν τόσα χρήματα, αφού σε αυτό το δύσκολο σημείο η κάθε δαπάνη θα είναι δεκαπλάσια από μια κανονική, και που δεν θα προσφέρει τίποτα στο φαράγγι όταν υπάρχουν τόσες άλλες ανάγκες.
Και αν ακόμη ενταχθεί σε πρόγραμμα, που με αυτή τη δικαιολογία έχουν γίνει εκατοντάδες άχρηστα έργα, δεν αλλάζει η κατάσταση. Κανείς απολύτως δεν πρόκειται να περάσει από εκεί αφού πρέπει να περάσει απέναντι από την κοίτη του ποταμού για να δει τι; Και στην κοντινή Οσία Μαρία δεν φθάνει σχεδόν κανείς, όχι σε κάποια σπίτια που δεν θα διαφέρουν από αυτά του κεντρικού οικισμού.
Τόσες δεκαετίες η προβολή του φαραγγιού, και τα περισσότερα έργα σε αυτό προσπαθούν να αναδείξουν τη γεωλογική όψη και ομορφιά του φαραγγιού. Αλλά αυτό δεν είναι μόνο βράχια και κάποια ζώα και φυτά. Είχε ζωή, ανθρώπους, πολιτισμό, ιστορία, και πολλών ειδών εγκαταστάσεις και παραγωγή του όποιου πλούτου.
Δεν γνωρίζουμε γιατί από τότε άρχισε η ετήσια μείωση του αριθμού επισκεπτών. Αυτά που η ταπεινότητά μου έχει να προτείνει είναι:
Πληροφορήθηκα ότι το Πολυτεχνείο Κρήτης, νομίζω, έχει πραγματοποιήσει μελέτη για την αναστήλωση του Κάτω χωριού, οικισμού Σαμαριάς. Ουσιαστικά δηλαδή, το ξαναχτίσιμο γιατί είναι τελείως ερειπωμένα τα λίγα σπίτια για εκατό χρόνια από τότε, περίπου 1913 με ’15, που εγκαταλείφθηκε λόγω βεντέτας. Είναι κρίμα, είναι απαράδεκτο, να πεταχτούν τόσα χρήματα, αφού σε αυτό το δύσκολο σημείο η κάθε δαπάνη θα είναι δεκαπλάσια από μια κανονική, και που δεν θα προσφέρει τίποτα στο φαράγγι όταν υπάρχουν τόσες άλλες ανάγκες.
Και αν ακόμη ενταχθεί σε πρόγραμμα, που με αυτή τη δικαιολογία έχουν γίνει εκατοντάδες άχρηστα έργα, δεν αλλάζει η κατάσταση. Κανείς απολύτως δεν πρόκειται να περάσει από εκεί αφού πρέπει να περάσει απέναντι από την κοίτη του ποταμού για να δει τι; Και στην κοντινή Οσία Μαρία δεν φθάνει σχεδόν κανείς, όχι σε κάποια σπίτια που δεν θα διαφέρουν από αυτά του κεντρικού οικισμού.
Τόσες δεκαετίες η προβολή του φαραγγιού, και τα περισσότερα έργα σε αυτό προσπαθούν να αναδείξουν τη γεωλογική όψη και ομορφιά του φαραγγιού. Αλλά αυτό δεν είναι μόνο βράχια και κάποια ζώα και φυτά. Είχε ζωή, ανθρώπους, πολιτισμό, ιστορία, και πολλών ειδών εγκαταστάσεις και παραγωγή του όποιου πλούτου.
Γι’ αυτό έπρεπε εξαρχής να έχει δοθεί βάρος στα παρακάτω εκτός από τον πλούτο που χάθηκε από τα σπίτια και που ίσως είναι δυνατόν ακόμη κάτι να γίνει.
• Το υδροπρίονο που εργαζόταν μέχρι που έγινε ο δρυμός και αφέθηκε να καταρρεύσει να ανακατασκευαστεί, αν είναι δυνατόν.
• Το αλιτριβιδιό Καλογεράκη στο χωριό να αποκατασταθεί πλήρως
• Ο νερόμυλος που λειτουργούσε μεταπολεμικά, ένας από τους αρκετούς που ευρίσκονται κοντά στην Αγία Ρουμέλη, όπως του Μανωλέ του Μαλαμά κ.λπ. Είναι κρίμα που κι αυτοί από αμέλεια της υπηρεσίας, στην αρχή εγκαταλείφθηκαν.
• Να κατασκευαστεί – δημιουργηθεί σε κάποια πεύκα, κεντρικά, η εικόνα τού πώς μάζευαν το ρετσίνι σε τενεκεδάκια ή τον φλοιό του πίτυκα. Aναπαράσταση καρβουνοκάμινου και ασβεστοκάμινου καθώς και πιεστηρίου μελιού – κεριού.
• Ο γεννημένος στη Σαμαριά Γιάννης Καλογεράκης, έχει προτείνει από χρόνια να καθαριστεί ο χώρος με το λιόφυτο, απέναντι από τον οικισμό Σαμαριάς, να φύγουν τα νεοφυτρωμένα πεύκα και να κλαδευτούν τα ελαιόδεντρα, να προσφέρουν την εικόνα ενός ακόμη βιοποριστικού προϊόντος του χωριού.
• Το υδροπρίονο που εργαζόταν μέχρι που έγινε ο δρυμός και αφέθηκε να καταρρεύσει να ανακατασκευαστεί, αν είναι δυνατόν.
• Το αλιτριβιδιό Καλογεράκη στο χωριό να αποκατασταθεί πλήρως
• Ο νερόμυλος που λειτουργούσε μεταπολεμικά, ένας από τους αρκετούς που ευρίσκονται κοντά στην Αγία Ρουμέλη, όπως του Μανωλέ του Μαλαμά κ.λπ. Είναι κρίμα που κι αυτοί από αμέλεια της υπηρεσίας, στην αρχή εγκαταλείφθηκαν.
• Να κατασκευαστεί – δημιουργηθεί σε κάποια πεύκα, κεντρικά, η εικόνα τού πώς μάζευαν το ρετσίνι σε τενεκεδάκια ή τον φλοιό του πίτυκα. Aναπαράσταση καρβουνοκάμινου και ασβεστοκάμινου καθώς και πιεστηρίου μελιού – κεριού.
• Ο γεννημένος στη Σαμαριά Γιάννης Καλογεράκης, έχει προτείνει από χρόνια να καθαριστεί ο χώρος με το λιόφυτο, απέναντι από τον οικισμό Σαμαριάς, να φύγουν τα νεοφυτρωμένα πεύκα και να κλαδευτούν τα ελαιόδεντρα, να προσφέρουν την εικόνα ενός ακόμη βιοποριστικού προϊόντος του χωριού.
• Να αναδειχθούν, οι σχεδόν καλυμμένες πλέον δυο πέτρινες γέφυρες κοντά στην ακτή Αγίας Ρουμέλης.
• Να καθαριστεί και αναδειχθεί ο χώρος του ναού της Αρτέμιδας και χριστιανικός της Παναγίας και να μην εισέρχονται ζώα εκεί.
• Μερικά στα οποία αναφέρομαι φυσικά δεν αφορούν τα όρια του Δρυμού αλλά και την εκτός ορίων ανάγκη επεμβάσεων.
• Οι επισκέπτες που φθάνουν στην Αγία Ρουμέλη γνωρίζουν ότι εκεί ευρίσκεται όμορφο παραλιακό χωριό, όπου ευτυχώς, δεν φτάνει αμαξιτός δρόμος και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν οχήματα και καυσαέρια. Μένουν όμως κατάπληκτοι όταν αντικρίζουν το θέαμα των γεμάτων με κάθε λογής οχήματα, λίγων δρόμων του χωριού. Εκτός από αυτά των ντόπιων, οι επισκέπτες φέρνουν και από τη Χώρα Σφακίων τα δικά τους για να τα έχουν μαζί. Είχε προταθεί, αλλά δεν εφαρμόστηκε, να παρκάρουν στον χώρο του ελικοδρομίου.
Επίσης, άλλο θέαμα τελείως ανάρμοστο, είναι τα διαφημιστικά πανό, κρεμασμένα πάνω από τους κεντρικούς δρόμους ακαλαίσθητα.
• Τοποθέτηση πληροφοριακών πινακίδων και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων στην ακτή, την εκκλησία κ.λπ., πέρα από την ανασκαφική έρευνα μέσα στο φαράγγι σε διάφορα σημεία, και κυρίως στην περιοχή Αγίου Νικολάου, που θα πολλαπλασιάσει το ενδιαφέρον για την περιοχή όπως αναφέρθηκα σε προ ημερών δημοσίευμά μου.
• Ο καθαρισμός – επισκευή και σηματοδότηση του μονοπατιού προς το θαυμαστό κτίσμα του τουρκικού κάστρου στην τοποθεσία Πίσκοπος απ’ όπου η θέα είναι υπέροχη. Κάποτε είχε γίνει συζήτηση για τοποθέτηση αναβατορίου ως αυτό. Η βελτίωση προς την παραδοσιακή εμφάνιση των καντινών στην έξοδο από τα όρια του Δρυμού προς Αγία Ρουμέλη και ακόμη και των καταστημάτων – περιπτέρων κ.λπ. στην ακτή. Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για περισσότερα οικονομικά οφέλη έφερε και οχήματα που μεταφέρουν επισκέπτες που φθάνουν και μέχρι στον επάνω οικισμό. Καλύτερα να μην υπήρχε και αυτό αλλά τώρα πλέον καθιερώθηκε.
Είναι περισσότερα από πενήντα χρόνια που, για λογαριασμό του τότε Υπουργείου Συντονισμού, είχε πραγματοποιηθεί μια υπέροχη πλήρης τετράτομη μελέτη με τίτλο Σφακιά – Σαμαριά για την ανάπτυξη, τουρισμό, με πρωτοποριακές προτάσεις, αλλά, όπως δεκάδες άλλες, ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Ο μελετητής ήταν ο Νίκος Χατζημιχάλης, που τον βοήθησα όσο μπορούσα. Ημουν παρών όταν παρακάλεσε τους Αγιορουμελιώτες για ό,τι νέο χτίσουν να τον ενημερώνουν για να τους κάνει δωρεάν σχέδια – μελέτη κ.λπ. για να μην δημιουργηθούν άσχετες από την παράδοση κατασκευές. Κανείς δεν το έπραξε.
• Το θαυμάσιο μικρό μουσείο πέτρας, όπως το ονομάζει η Δασική, στην πάνω Αγία Ρουμέλη δυστυχώς δεν το επισκέπτεται σχεδόν κανείς. Ευτυχώς αυξάνεται η κίνηση στο κέντρο πληροφόρησης – μουσείο στο Ξυλόσκαλο όπου έπρεπε να φθάνουν και όλα τα σχολεία. Ισως καλό θα ήταν τα παλαιά εκθέματα να επανατοποθετηθούν στο κάτω δωμάτιο, νομίζω πως είναι κενό.
Οσο για την περίοδο διάβασης, αυτή θα μπορούσε να επεκταθεί ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και να επιτραπεί, με ευθύνη των διερχομένων, η κατάβαση CANYONING πράγμα συναρπαστικό για τους λάτρεις αυτού του σπορ και που θα έχει αρκετούς ενδιαφερόμενους.
Αλησμόνητη μου έχει μείνει η εμπειρία από ένα μερόνυχτο αποκλεισμού με φίλο στο χωριό της Σαμαριάς τον Φεβρουάριο του 1974 από φοβερή καταιγίδα που έπληξε το φαράγγι.
• Το θαυμάσιο μικρό μουσείο πέτρας, όπως το ονομάζει η Δασική, στην πάνω Αγία Ρουμέλη δυστυχώς δεν το επισκέπτεται σχεδόν κανείς. Ευτυχώς αυξάνεται η κίνηση στο κέντρο πληροφόρησης – μουσείο στο Ξυλόσκαλο όπου έπρεπε να φθάνουν και όλα τα σχολεία. Ισως καλό θα ήταν τα παλαιά εκθέματα να επανατοποθετηθούν στο κάτω δωμάτιο, νομίζω πως είναι κενό.
Οσο για την περίοδο διάβασης, αυτή θα μπορούσε να επεκταθεί ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και να επιτραπεί, με ευθύνη των διερχομένων, η κατάβαση CANYONING πράγμα συναρπαστικό για τους λάτρεις αυτού του σπορ και που θα έχει αρκετούς ενδιαφερόμενους.
Αλησμόνητη μου έχει μείνει η εμπειρία από ένα μερόνυχτο αποκλεισμού με φίλο στο χωριό της Σαμαριάς τον Φεβρουάριο του 1974 από φοβερή καταιγίδα που έπληξε το φαράγγι.
Οι αμέτρητοι καταρράχτες από κάθε νεύρο γκρεμνού. Οι κεραυνοί που ο ήχος τους περνούσε από πλαγιά σε πλαγιά με επανάληψη ανατριχιαστικά. Οι φοβεροί όγκοι του νερού που κατεβαίνουν στην κοίτη μαζί με κορμούς δέντρων, βράχια, κλπ.
Τώρα ως προς τον άρχοντα του Δρυμού, τον αίγαγρο (όχι το Κρι – Κρι) εκτός από το σφαγείο στον Καλόκαμπο και το κυνήγι και σε άλλες περιοχές όπως Γκίγκιλο, Ποριά, κ.λπ., είναι κατανοητό ότι η υπηρεσία με το υπάρχον προσωπικό δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα. Ομως τα αγρίμια σε ορισμένα σημεία κινδυνεύουν από μια απρόβλεπτη αιτία. Την αλματώδη αύξηση των πεύκων και που οι βελόνες τους στο έδαφος εμποδίζουν το φύτρωμα – ανάπτυξη χόρτου που τρέφονται τα αγρίμια.
Ετσι κατά τον Γιάννη Καλογεράκη αναγκάζονται να φτάνουν ψηλά σε σημεία ευάλωτα από λαθροκυνηγούς. Πρέπει να μελετηθεί πώς θα αντιμετωπισθεί αυτό το πρόβλημα.
Ως προς τα “πακέτα” διαμονής στον Ομαλό η Αγία Ρουμέλη, για έστω μια νύχτα αλλά και περισσότερο, θα αναφερθώ στο επόμενο και για τη Χώρα Σφακίων.
*Διορισμένος – τιμής ένεκεν από το Δασαρχείο Χανίων- άμισθος Επόπτης Πράσινου από το 1969.
