Ο καθεδρικός ναός της επισκοπής Ιεράπετρας, γνωστός ως η Παναγία η Εφτάτρουλλη, στον οικισμό Επισκοπή, κοντά στην Ιεράπετρα, κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αι. για να κτιστεί στη θέση του ο σημερινός. Από το όνομα και τις λίγες φωτογραφίες που διασώζει ο Gerola, φαίνεται πως ήταν ένας μεγάλος ναός στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς με κεντρικό τρούλλο και μικρότερους τρούλλους, ή φουρνικά, με πολλά και σημαντικά γλυπτά και κίονες διαφόρων εποχών.
Απέναντι από τον ναό σώζεται ο διπλός ναός των Αγίων Γεωργίου και Χαραλάμπους. Το κλίτος του Αγίου Γεωργίου είναι ένα μεσοβυζαντινό κτίσμα με μεγάλο μαστοειδή τρούλλο που πατεί σε ορθογώνια βάση. Ανατολικά και δυτικά ο ναός καταλήγει σε δύο ημικυλινδρικές αψίδες, πεταλόσχημες εσωτερικά, ενώ βόρεια επικοινωνεί με παραλληλόγραμμο, καμαροσκέπαστο χώρο. Η ανατολική αψίδα χρησιμοποιείται ως ιερό βήμα του ναού, ενώ στη δυτική έχει ανοιχθεί η μεταγενέστερη κεντρική είσοδός του. Το τύμπανο του μεγάλου τρούλλου χωρίζεται σε δύο ζώνες από τις οποίες η κατώτερη είναι ακόσμητη, ενώ η ανώτερη διαμορφώνεται πλαστικά με τυφλά αψιδώματα, κτισμένα με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου, τα οποία επιστέφονται από ζώνη με διακοσμητικά φιαλοστόμια. Στη βόρεια και νότια πλευρά του τρούλλου ανοίγονται δύο ορθογώνια παράθυρα. Ανάλογα τυφλά τόξα κοσμούν τα ανώτερα μέρη των ημικυλινδρικών αψίδων. Οι στέγες καλύπτονται από παχύ στρώμα αστρακάσβεστου.
Εξωτερικά σώζονται τμήματα υπόλευκου κονιάματος πάνω στο οποίο υπάρχουν διπλές εγχαράξεις σε απομίμηση ισόδομης τοιχοποιίας. Τα στοιχεία αυτά συνηγορούν στη χρονολόγηση του μνημείου τον 11ο αι.
Στη νότια πλευρά προστέθηκε κατά τον 16ο αι. το μονόχωρο, καμαροσκέπαστο κλίτος του Αγίου Χαραλάμπους. Οι στενές όψεις καταλήγουν σε τριγωνικά αετώματα που σχηματίζουν στηθαία, και η στέγη καλύπτεται από παχύ στρώμα αστρακάσβεστου, όπως συνηθίζεται γενικότερα στην ανατολική Κρήτη.
Από ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο εσωτερικό του ναού και κάτω από νεότερα δάπεδα και τάφους, αποκαλύφθηκαν κατασκευές και υδραυλικές εγκαταστάσεις, ενσωματωμένες στην τοιχοποιία, που δείχνουν ότι αρχικά ο ναός ήταν μεσοβυζαντινό λουτρό που μετατράπηκε στα χρόνια της όψιμης βενετοκρατίας σε ναό, με την καθαίρεση του νότιου διαμερίσματος και την ανέγερση στη θέση του ενός δεύτερου κλίτους, τη διάνοιξη της δυτικής θύρας και άλλες τροποποιήσεις, ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα χρήση.
Αρχικά φαίνεται ότι το βόρειο τμήμα έπαιζε το ρόλο του «ψυχρού», το κεντρικό του «θερμού» και το νότιο του «χλιαρού». Παρουσιάζει στενή τυπολογική ομοιότητα με άλλα μεσοβυζαντινά λουτρά, όπως στη Μονή Καισαριανής και τη Ζωοδόχο Πηγή στο Δερβενοσάλεσι. Είναι σαφώς προγενέστερο από το μικρότερο όμοιας μορφής λουτρό της Κάτω Επισκοπής Σητείας, που επίσης μετατράπηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων την ίδια εποχή. Το λουτρό της Επισκοπής Ιεράπετρας φαίνεται ότι συνδεόταν άμεσα με το επισκοπικό συγκρότημα που υπήρχε πιθανόν κοντά στον κατεδαφισμένο καθεδρικό ναό της Παναγίας της Εφτάτρουλλης.
Στο 7ο χιλιόμετρο από την Ιεράπετρα και προς το δρόμο της Παχείας Άμμου μέσα στο δρόμο βρίσκεται το σημερινό χωριό Επισκοπή που μαζί με το Πάνω Χωριό και το Κάτω Χωριό αποτελούν την κοινότητα του Κάτω Χωριού.
Η ονομασία του χωριού δόθηκε από το αναμφισβήτητο γεγονός ότι το χωριό παλιά ήταν έδρα επισκοπής Ιεράπετρας και Σητείας, για λίγο όμως καιρό, και πρώτα έδρα του λατίνου επισκόπου.
Η πλατεία του χωριού, κάτω από την πλούσια σκιά δέντρων, όπου κανείς μπορεί να γευτεί καταπληκτικούς μεζέδες με ρακή
Το χωριό Επισκοπή στα μεσοβυζαντινά χρόνια ήταν η έδρα του επισκόπου Ιεράς. Ο ενοριακός ναός της Παναγίας ανεγέρθηκε στη θέση του καθεδρικού ναού της επισκοπής αυτής, ο οποίος θα πρέπει να ήταν ένα από τα πλέον σημαντικά μνημεία της περιοχής. Η ονομασία μάλιστα Παναγία «Εφτάτρουλη» η οποία διασώζεται ακόμη στην τοπική προφορική παράδοση, δηλώνει εν μέρει και την αρχιτεκτονική του τυπολογία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ / ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
