Υποστηρίζοντας ανθρώπους με πρόβλημα εξάρτησης και τους συγγενείς τους σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον: Βασικές αρχές λειτουργίας των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. *
Το πρόβλημα της εξάρτησης είτε από νόμιμες, είτε από παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες, καθώς και οι συμπεριφορικές εξαρτήσεις αποτελούν σοβαρά προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών και αφορούν ένα σημαντικό αριθμό πολιτών. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι στο πέρασμα των ετών το πρόβλημα της εξάρτησης έχει διαφοροποιηθεί από το παρελθόν, καθώς περισσότεροι άνθρωποι, με διαφορετικές ανάγκες και πολλαπλά προφίλ αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα. Το γεγονός αυτό οδηγεί εκ των πραγμάτων στην ανάγκη διεύρυνσης των υφιστάμενων προτάσεων υποστήριξης/απεξάρτησης, ώστε να είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι.
Με βάση τους παραπάνω προβληματισμούς τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας στηρίζονται σε συγκεκριμένες παραδοχές που προκύπτουν από τη σύγχρονη έρευνα των κριτικών προσεγγίσεων του πεδίου των εξαρτήσεων και από τη συσσωρευμένη εμπειρία της δεκαεπταετούς λειτουργίας τους.
Οι πιο βασικές από αυτές τις παραδοχές είναι οι εξής:
- Το πρόβλημα της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες δεν είναι μια ανίατη βιολογική ασθένεια, άλλα ένα σύμπτωμα μιας ευρύτερης δυσλειτουργίας του ατόμου, που σχετίζεται άμεσα με την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική κρίση η οποία προκαλεί πολλαπλά προβλήματα σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο σε όλο και περισσότερους ανθρώπους σήμερα.
- Ένας άνθρωπος με πρόβλημα εξάρτησης διατηρεί την ανθρώπινη υπόστασή του, παρόλα τα προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζει και δεν πρέπει με κανένα τρόπο να ταυτίζεται με το πρόβλημά του. Κάθε άνθρωπος έχει μια διαφορετική ιστορία και πορεία ζωής και με βάση αυτή οφείλει να λαμβάνει υποστήριξη και να μην υπάρχει μια ισοπεδωτική αντιμετώπιση στη βάση της «διάγνωσης» της εξάρτησης.
- Η εμπειρία τόσων ετών από το πεδίο δείχνει ότι δεν υπάρχουν «καμένα χαρτιά»κατά τη συνήθη έκφραση αλλά ότι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν. Κάθε άνθρωπος με πρόβλημα εξάρτησης μπορεί να βελτιώσει και να αλλάξει τη ζωή του, μέσα από προσωπικό, επίπονο πολλές φορές, αγώνα μέσα σε πλαίσια συλλογικότητας και αλληλεγγύης.
- Για την απεξάρτηση δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε έτοιμες συνταγές, ούτε μονόδρομοι. Η έρευνα και η εμπειρία δείχνει ότι ανάλογα με τον άνθρωπο, τη φάση ζωής και τις ανάγκες του, πολλές και διαφορετικές οδοί υπάρχουν για να επιτευχθεί ο στόχος.
- Η απεξάρτηση –τουλάχιστον όπως την προσεγγίζουμε στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας– ταυτίζεται με την ανάκτηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του πάσχοντος υποκειμένου και όχι απλά με τη διακοπή της χρήσης των ψυχοτρόπων ουσιών. Άρα, βασικά στοιχεία της διαδικασίας απεξάρτησης είναι ο σεβασμός στη φάση ζωής και τις δυνατότητες του κάθε ανθρώπου, η ενστάλαξη ελπίδας και η ενδυνάμωση του μέσα από τη συλλογική και αλληλέγγυα δράση.
Για να επιτευχθούν όλα αυτά τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας έχουν συγκροτήσει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία υποστήριξης, η οποία έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά και της οποίας βασικά της χαρακτηριστικά είναι τα εξής:
- Η εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε ατόμου, ούτως ώστε να προσαρμόζουμε τις δράσεις του προγράμματος στις ανάγκες κάθε ανθρώπου και όχι τον άνθρωπο σε προκαθορισμένες και πολλές φορές μακριά από τις ανάγκες του δράσεις. Ταυτόχρονα, χάρη στην εξατομικευμένη προσέγγιση, είμαστε σε θέση να παρέχουμε υπηρεσίες υποστήριξης όχι μόνο σε ανθρώπους ιδιαίτερα επιβαρυμένους από το πρόβλημα της εξάρτησης, αλλά και σε ανθρώπους που ενώ έχουν προβλήματα κατάχρησης ψυχοτρόπων ουσιών διατηρούν ένα επίπεδο λειτουργικότητας και δεν προσεγγίζουν εύκολα ένα πρόγραμμα υποστήριξης, παρότι μπορεί να απαιτείται κάποιας μορφής υποστήριξη.
- Η έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των ίδιων ανθρώπων που προσέρχονται στο πρόγραμμα όχι μόνο στη διαδικασία υποστήριξης, αλλά και στο σχεδιασμό της, αφού το πλάνο της δράσης και της συμμετοχής τους αποτελεί προϊόν συνδιαμόρφωσης με τους εργαζόμενους σε αυτό.
- Η έμφαση στη δόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης και η ελαχιστοποίηση των διαδικασιών ελέγχου, προκειμένου να δώσουμε τον απαραίτητο χρόνο να δομηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που έρχονται στο πρόγραμμα. Μ’ αυτό τον τρόπο μειώνονται οι πιθανότητες να απομακρυνθούν από το πρόγραμμα σε μικρό χρόνο, λόγω άκαμπτων προκαθορισμένων διαδικασιών. Η εμπειρία δείχνει ότι όσο περισσότερο ένας άνθρωπος διατηρεί μια σχέση με ένα πλαίσιο υποστήριξης, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αποκτήσει ελπίδα και να πραγματοποιήσει μια ουσιαστική προσπάθεια.
- Η αξιοποίηση των πρακτικών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και η έμφαση στις ανθρωποκεντρικές πρακτικές υποστήριξης των εξαρτημένων.
Όσοι/ες αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα οι ίδιοι/ες ή άτομα του συγγενικού/φιλικού τους περιβάλλοντος μπορούν να επικοινωνήσουν με κάποιο από τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Χανιά και Σητεία. Όλες οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν και με απόλυτη εχεμύθεια και διακριτικότητα.
*του Σωτήρη Λαϊνά, Ψυχολόγου, Διδάκτορα Ψυχολογίας Α.Π.Θ., Συντονιστή Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Α.Π.Θ.
