Του Γιώργου Παναγιωτάκη*
Ο μεγάλος μας εθνικός ποιητής και γενάρχης της νέας μας λογοτεχνίας Διονύσιος Σολωμός, γεννήθηκε στη μυροβόλο Ζάκυνθο το 1798 και πέθανε στην Κέρκυρα το 1857.
Υπερασπίστηκε τη σχεδόν περιφρονημένη δημοτική γλώσσα του λαού μας και την ανέδειξε σε έκφραση υψηλών διανοημάτων, για να επιβληθεί τελικά της λόγιας παράδοσης.
Ήταν γιος του «κόντε» Νικολάου Σολωμού και της Αγγελικής Νίκλη που καταγόταν από τη Μάνη και ασκούσε υπηρετικά καθήκοντα στο σπίτι του πατέρα του.
Αριστοκράτης λοιπόν ήταν από πατέρα ο Σολωμός, αλλά και «εθνικοποιημένος» κατά το Βάρναλη και ποπολάρος από μητέρα. Τόσο ο Διονύσιος, όσο και ο ομομήτριος αδελφός του Δημήτριος, ήταν καρπός εξωσυζυγικής σχέσης του πατέρα τους με την Αγγελική. Η σχέση αυτή νομιμοποιήθηκε την παραμονή του θανάτου του (27 Φεβρουαρίου 1807) προκειμένου τα παιδιά να αποκατασταθούν κοινωνικά, τα οποία αγαπούσε «ως λεγκίτιμα». Έτσι λοιπόν, κρητικό αίμα από πατέρα και μανιάτικο από μητέρα, έρεε στις φλέβες του ποιητή. Σκαλίζοντας τώρα το προγονικό οικογενειακό υπέδαφος της οικογένειας Σολωμού, αναφορικά με την επωνυμία και τον τόπο καταγωγής της, δύο στοιχεία συνηγορούν στο ό,τι η ρίζα τους βρίσκεται στην Κρήτη. Το ένα στοιχείο είναι οι επιγραφικές μαρτυρίες που έχουν σωθεί, το άλλο είναι τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει από τις έρευνες των Σολωμιστών.
Στον ερειπωμένο σήμερα οικισμό Βόιλα της Σητείας, υπάρχει δίκλιτη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας με οικόσημο του οίκου των Σολομών. Κτήτορας θεωρείται ό,τι ήταν ο Γεώργιος Σολωμός, της οικογένειας δηλαδή των Σολομών. Στο δεξιό κλίτος και συγκεκριμένα στο δυτικό άκρο του νότιου τοίχου, υπάρχει ο οικογενειακός τάφος του κτήτορα Γεωργίου Σολωμού, με τοιχογραφική εικόνιση της Παναγίας βρεφοκρατούσας. Την οικογενειακότητα του τάφου μαρτυρούν δύο επιγραφές με τα ακόλουθα στοιχεία : ΑΦΙΗ’ (=1518) Απριλίου ΚΕ΄ εκοιμήθη Γεώργιος ο Σαλαμός και δέησις Μαρίας της αυτού …
Άλλη επίσης επιγραφή σε ιαμβικό τρίμετρο με χρονολογία αφξ’ (=1560) αναφέρει :
Ω τύμβε πικρέ και πολλών πόνων γέμων
έχω σε και βλέπω σε εχθρών και φίλον
φίλον μεν ως έχοντα τους πεφειλμένους
εχθρόν δε ως φθείροντα αυτών τα κάλλει.
Σημειώνουμε ότι και σε αγροτική περιοχή του χωριού Ορνό Σητείας, υπάρχει και σήμερα τοπωνυμικό κατάλοιπο που λέγεται «στου Σολωμού».
Οι φιλολογικές επίσης και ιστορικές μαρτυρίες που προκύπτουν από έρευνες, υποστηρίζουν ότι το επώνυμο Σολωμός ή Σαλαμός, μας παραπέμπει στο εβραϊκό όνομα Σολομών. Πρόκειται δηλαδή για εβραϊκή οικογένεια που εκχριστιανίστηκε και εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Σητείας. Αυτό μαρτυρείται και από τον κατάλογο των φεουδαρχών της Σητείας του έτους 1582, στον οποίο αναφέρεται το επίθετο Σαλαμόν. Κατά την άποψη του καθηγητή Ν. Τωμαδάκη, μπορούσε να μην ήταν εβραϊκή οικογένεια, αλλά καθαρά ελληνική, που το όνομα αυτό μετέπεσε σε επίθετο. Απ’ όλους τους ερευνητές γίνεται αποδεκτή η κρητική καταγωγή του Σολωμού. Οι πρόγονοι του ποιητή Διονύσιου, εγκατέλειψαν την Κρήτη και εγκαταστάθηκαν τελικά στη Ζάκυνθο, όπως συνέβαινε και με πολλούς άλλους Κρητικούς κατά την τουρκική κατάκτηση του νησιού (1645-1669). Για την Κρητική καταγωγή τους, υπερηφανεύονταν οι Σολωμαίοι της Ζακύνθου, όπως βεβαιώνει ο Ι. Πολυλάς.
Η τελευταία άποψη του Τωμαδάκη, είναι ότι η οικογένεια Σολωμού είχε φέουδα στη Σητεία, κατοικούσε όμως μόνιμα στο Χάνδακα το σημερινό Ηράκλειο, ύστερα από τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1508 που έπληξαν κυρίως την ανατολική Κρήτη και τις επιδρομές του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (1538). Επικαλείται μάλιστα ως τεκμήριο της άποψής του, έγγραφο της διαθήκης της Ανεζίνας που ήταν σύζυγος του Φραγκίσκου Σολωμού, δηλαδή προγιαγιάς και προπαππούς του ποιητή. Το έγγραφο αυτό με ημερομηνία σύνταξης 15 Μαρτίου 1676 στη Ζάκυνθο, μιλεί για τον άντρα της τον Φραγκίσκο, για το γιο της το Νικολάκη και για την καταγωγή της από το Κάστρο. Αναφέρει επίσης ένα τουρκικό έγγραφο, με το οποίο πιστοποιείται, ότι ο Νικόλαος Σολωμός, ο γιος του Φραγκίσκου, είχε ένα μικρό σπίτι στο Χάνδακα. Και συνεχίζει ο Τωμαδάκης : επομένως από τα δύο γενεαλογικά δέντρα των Σολωμαίων στο Ηράκλειο, ίσως με κάποια απώτερη συγγένεια, που φαίνεται από τα βαφτιστικά ονόματα, χωρίς να γνωρίζουμε το χρόνο της διασπάσεως, το γενεαλογικό δέντρο του ποιητή είναι εκείνο που αναγνωρίζει ως προπάππο του ποιητή το Φραγκίσκο και ως παππού τον Δημήτριο.
Ένα άλλο στοιχείο που φανερώνει την οικογένεια Σολωμού και τη σχέση που υπήρχε μεταξύ Χάνδακα – Σητείας είναι το Γενικό και Ειδικό πληρεξούσιο του έτους 1549 με αριθμ. 340. Προέρχεται από το κατάστιχο 149 του νοτάριου του Χάνδακα Μιχ. Mαρά, που βρίσκεται στη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Δήμου Ηρακλείου.
Πρόσθετο στοιχείο που δηλώνει την ακατάλυτη από το χρόνο σχέση του Διονυσίου Σολωμού με την Κρήτη, είναι τα αποσπάσματα από το ποίημά του «Ο Κρητικός». Αυτά που διεκτραγωδεί συνέβαιναν τότε στην Κρήτη.
Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου.
Τ' αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ' αδράξαν
Την αδελφή μου ατίμασαν κι αμέσως την εσφάξαν
Τον γέροντα τον κύρη μου εκάψανε το βράδυ
Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι
Στην Κρήτη …..
Ο Νικόλαος Σολωμός και ο αδελφός του Σπυρίδων, είχαν γραφτεί στο «Libro d’ oro» που αποτελούσε αποκλειστικό μητρώο των ευγενών οικογενειών ως τιμαριούχοι (feudati) με προνόμια που ας σημειώσουμε τα είχαν αναγνωρίσει και στην Κρήτη με Διάταγμα της 18ης Μαρτίου 1785. Πήραν έτσι τον τίτλο του «κόντε» τον οποίο είχε και ο πρόγονός τους Ιωάννης Αρσένιος Σολωμός με Διάταγμα του Δόγη της Βενετίας Aloysins Mosenigo (7-1.1699).
Για τις πολλές υπηρεσίες που είχαν προσφέρει οι πρόγονοι του ποιητή στους Ενετούς, τους χάρισαν πολλά κτήματα. Ο πατέρας του μάλιστα είχε τον τίτλο του «Υποστηρικτή του νησιού». Τους τίτλους μάλιστα αυτούς, αναγνώρισε μετά και η αγγλική προστασία (Θέσπισμα Βουλής, Κέρκυρα, 22 Ιουλίου 1847). Το οικογενειακό έμβλημα των Σολωμαίων που στην εραλδική γλώσσα σημαίνει «ομιλούν οικόσημον», σώζεται μέχρι σήμερα στο σπίτι του Δημήτρη Σολωμού (Βαρές Ζακύνθου) σημερινής ιδιοκτησίας του Χαρ. Α. Ζώη. Επίσης ως ανάγλυφο στον τάφο του Διονυσίου Σολωμού.
* O Γεώργιος Παναγιωτάκης είναι συγγραφέας-ιστορικός ερευνητής
