Παλιό χωριό που κατά την Ενετοκρατία ήταν φέουδο της οικογένειας De Mezzo που έκτισε μια τριώροφη έπαυλη – πύργο η οποία σώζεται και σήμερα γνωστή ως «Σεράγιο».
Η Ετιά είναι ένα εγκαταλελειμμένο Μεσαιωνικό χωριό κοντά στις Λιθίνες Σητείας, που στην ακμή του ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Επαρχίας Σητείας με περισσότερους από 500 κατοίκους. Αξίζει μια βόλτα ανάμεσα στα Ενετικά κτίσματα του χωριού.
Εδώ στα τέλη του 15ου αιώνα, ο Ενετός άρχοντας Πιέτρος Dei Mezzo, του οποίου αποτελούσε φέουδο η γύρω περιοχή, έκτισε το αρχοντικό De Mezzo, γνωστό ως Έπαυλη Ντεμέτζο ή Σεράι. Ήταν ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα ενετικά οικοδομήματα στην Κρήτη.
Το σχήμα του ήταν ορθογώνιο και είχε τρεις ορόφους. Αρκετοί χώροι του ήταν καμαροσκέπαστοι και είχε διακοσμηθεί πλούσια, ενώ το στέμμα της οικογένεια De Mezzo κατείχε εξέχουσα θέση ανάμεσα στις διακοσμήσεις. Οικόσημο υπήρχε και στο υπέρθυρο του κτιρίου.
Ο άρχοντας Ντεμέτζο πρέπει να ήταν φιλόξενος, όπως μαρτυρεί η γραφή στο υπέρθυρο της εισόδου Intra vostra signiora senza rispetto (Ας μπει η αφεντιά σου, χωρίς αναστολή).
Όλο το οικοδόμημα ήταν περιτειχισμένο σας φρούριο και είχε μπροστά στην ανατολική του πλευρά μια μεγάλη αυλή. Στην ανατολική πλευρά της αυλής, υπήρχε κρήνη το νερό της οποίας διοχετευόταν σ’αυτή από το υδραγωγείο στο Καμαράκι, 1.5km μακρύτερα. Στην απέξω μεριά του τείχους βρίσκονταν γούρνες, στις οποίες έτρεχε το νερό της κρήνης.
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την επαρχία Σητείας, η έπαυλη περιήλθε στα χέρια τους κι έγινε το κονάκι του ανώτερου Τούρκου αξιωματούχου, στον οποίο παραχωρήθηκε η τριγύρω περιοχή. Ανεγέρθηκαν τότε γύρω από την αυλή κι άλλα κτίσματα. Το 1701, κτίσθηκε και η κρήνη που προαναφέραμε.
Τελευταίος απόγονος του Τούρκου αξιωματούχου, ήταν ο γνωστός γενίτσαρος Μεχμέτ Αγάς ή Μεμέτακας ή Σεραγιανός. Ο Μεμέτακας, υποδιοικητής της Σητείας, ογκώδης και άγριος στη μορφή, ήταν ο πιο αισχρός γενίτσαρος της περιοχής. Λέγεται ότι είχε διαφθείρει πάνω από 100 χριστιανές κοπέλες. Αυτός ο άτιμος βίος ήταν η αιτία που θανατώθηκε το 1821, σε νεαρή ηλικία, από τον Πασά του Ηρακλείου, ύστερα από την επέμβαση της Βαλιδέ Σουλτάνας (μητέρα του Σουλτάνου). Σε αυτήν είχε προσφύγει η μητέρα της εκατοστής κοπέλας, που είχε διακορεύσει ο γενίτσαρος, μετά την αυτοκτονία της κόρης της και η Σουλτάνα ζήτησε την έκδοση φιρμανίου για την τιμωρία του Μεμέτακα.
Τελευταίος απόγονος του Τούρκου αξιωματούχου, ήταν ο γνωστός γενίτσαρος Μεχμέτ Αγάς ή Μεμέτακας ή Σεραγιανός. Ο Μεμέτακας, υποδιοικητής της Σητείας, ογκώδης και άγριος στη μορφή, ήταν ο πιο αισχρός γενίτσαρος της περιοχής. Λέγεται ότι είχε διαφθείρει πάνω από 100 χριστιανές κοπέλες. Αυτός ο άτιμος βίος ήταν η αιτία που θανατώθηκε το 1821, σε νεαρή ηλικία, από τον Πασά του Ηρακλείου, ύστερα από την επέμβαση της Βαλιδέ Σουλτάνας (μητέρα του Σουλτάνου). Σε αυτήν είχε προσφύγει η μητέρα της εκατοστής κοπέλας, που είχε διακορεύσει ο γενίτσαρος, μετά την αυτοκτονία της κόρης της και η Σουλτάνα ζήτησε την έκδοση φιρμανίου για την τιμωρία του Μεμέτακα.
Το 1828, όταν έγινε η εκστρατεία των Γραμβουσανών κατά των Τούρκων της Σητείας, στο Σεράι της Ετιάς κατέφυγαν 600 ένοπλοι Τούρκοι και 3000 γυναικόπαιδα. Όταν έμαθαν το σκληρό τέλος των ομοεθνών τους στον πύργο των Λιθινών, παραδόθηκαν ύστερα από την υπόσχεση των Ελλήνων ότι δεν θα τους πειράξουν και θα τους μεταφέρουν στην Μικρά Ασία. Πραγματικά, οι επαναστάτες τους μπάρκαραν για τα μικρασιατικά παράλια, αλλά στον δρόμο ένα αγγλικό πλοίο τους απελευθέρωσε και τους γύρισε στο Ηράκλειο.
Μετά την παράδοση των Τούρκων στην Ετιά, οι χριστιανοί αφαίρεσαν την στέγη της έπαυλης και πήραν την ξυλεία. Στην επανάσταση του 1897, οι Τούρκοι ξαναχρησιμοποίησαν τον πύργο και κλείστηκαν πάλι μέσα, για να αποφύγουν την μανία των χριστιανών, που είχαν ξεσπάσει σε σφαγές στα τριγύρω χωριά. Οι χριστιανοί πολιόρκησαν τον πύργο και μετέφεραν τους Τούρκους στην μονή Αγίας Σοφίας, όπου και τους σκότωσαν όλους. Ύστερα γκρέμισαν τον πύργο και χρησιμοποίησαν τα υλικά του για την κατασκευή του ναού του χωριού.
Σήμερα, η ιστορική αυτή έπαυλη έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα αναστήλωσης και μεγάλο της μέρος έχει ήδη ανακατασκευαστεί. Μεγάλη εντύπωση μας προκαλεί ένα μεγάλο δωμάτιο που έχει φτιαγμένη την οροφή του με σταυροθόλια, ενώ ένα άλλο δωμάτιο, μικρό, τυφλό και θεοσκότεινο, πιστεύεται πως χρησιμοποιείτο για φυλακή
Φωτογραφίες - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
