Υπάρχει ένα ασυνείδητο συνήθως μοτίβο όπου ο ένας σύντροφος διαρκώς κριτικάρει και κατηγορεί και ο άλλος διαρκώς μπαίνει στη θέση του κατηγορούμενου.
Ενας σύντροφος διαρκώς κριτικάρει και κατηγορεί και ο άλλος διαρκώς μπαίνει στη θέση του κατηγορούμενου, αμύνεται, δικαιολογείται και νιώθει διαρκώς υπόλογος. Αν προσέξετε, στα περισσότερα ζευγάρια οι ρόλοι του κατήγορου και του κατηγορούμενου δεν εναλλάσσονται αλλά παραμένουν σταθεροί. Το μοτίβο αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο μεν σύντροφος που κριτικάρει και κατηγορεί να νιώθει ότι ο άλλος δεν τον ακούει και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ενώ συγχρόνως αυτός που κατηγορείται και κριτικάρεται νιώθει καταπιεσμένος και υπό διαρκή έλεγχο.
Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα που προκύπτει από τις συνεχείς επικρίσεις είναι ότι οδηγεί στη δημιουργία ενός κλίματος περιφρόνησης. Ο δυσαρεστημένος σύντροφος συνήθως επιτίθεται με έναν αέρα υπεροχής με αποτέλεσμα ο άλλος να λαμβάνει το μήνυμα ότι δεν είναι αρεστός, ότι δεν τον εκτιμούν, δεν τον καταλαβαίνουν και δεν τον σέβονται. Αυτού του είδους τα συναισθήματα και οι ιδέες εμποδίζουν τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας ανάμεσα στο ζευγάρι, παράγοντες απαραίτητους για να υπάρξει μια γόνιμη επικοινωνία.
Αυτό που δυστυχώς δεν είναι σε θέση να καταλάβει το άτομο που κριτικάρει και κατηγορεί είναι ότι η κριτική ως μέσο πίεσης για την αλλαγή της συμπεριφοράς του άλλου είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Οποιοδήποτε βραχυπρόθεσμο όφελος μπορεί να προκύψει γίνεται συγχρόνως η βάση για το χτίσιμο συναισθημάτων δυσαρέσκειας και μνησικακίας.
Γιατί όμως αποτυγχάνει η κριτική; Ο λόγος είναι απλός. Η κριτική αποτυγχάνει γιατί εμπεριέχει δύο βασικά χαρακτηριστικά τα οποία οι άνθρωποι απεχθάνονται:
1) Εμπεριέχει το μήνυμα της υποταγής στις επιθυμίες των άλλων («πρέπει να κάνεις αυτό που σου λέω εγώ») και ο άνθρωπος εκ φύσεως απεχθάνεται να υποτάσσεται.
2) Εμπεριέχει επίσης το μήνυμα της υποτίμησης («δεν κάνεις τα πράγματα σωστά, εγώ ξέρω καλύτερα») και ο άνθρωπος εκ φύσεως απεχθάνεται να νιώθει υποτιμημένος.
Οι άνθρωποι που κριτικάρουν φαίνεται να αγνοούν ένα πολύ σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό: Όταν κάποιος νιώθει ότι τον εκτιμούν, συνεργάζεται. Όταν κάποιος νιώθει ότι τον υποτιμούν, αντιδρά. Ένα βασικό πρόβλημα όμως είναι ότι τα επικριτικά άτομα συχνά έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι αυτό που προσφέρουν στον άλλον δεν είναι στείρες επικρίσεις αλλά εποικοδομητική κριτική. Τα παρακάτω σημεία μπορεί να βοηθήσουν όσους αμφιβάλλουν για την ποιότητα της κριτικής που δέχονται ή προσφέρουν και κατά πόσο αυτή μπορεί να θεωρηθεί εποικοδομητική ή όχι:
• Η κριτική εστιάζει στο τι κάνει ο άλλος λάθος. Η εποικοδομητική κριτική εστιάζει στους τρόπους βελτίωσης της συμπεριφοράς τους.
• Η κριτική εστιάζει στο χαρακτήρα του άλλου. Η εποικοδομητική κριτική εστιάζει στη συμπεριφορά του.
• Η κριτική υποτιμά, ταπεινώνει, εξευτελίζει. Η εποικοδομητική κριτική ενθαρρύνει.
• Η κριτική ενοχοποιεί για όσα έχουν ήδη συμβεί. Η εποικοδομητική κριτική εστιάζει στο μέλλον και στο πώς μπορούν τα πράγματα να γίνουν διαφορετικά.
• Τέλος, μέσω της στείρας κριτικής φαίνεται σαν να προσπαθούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά του άλλου. Η εποικοδομητική κριτική σέβεται την αυτονομία του άλλου.
Αν λοιπόν κάποιος επιθυμεί ο σύντροφός του να αλλάξει κάποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να πάψει να είναι ο κριτής του και να γίνει ο συνεργάτης του. Να σταθεί στο πλάι του, να του δείξει την εκτίμησή του και πριν μιλήσει να προσπαθήσει να τον ακούσει με γνήσιο ενδιαφέρον και περιέργεια.
